Аударудағы морфология, синтаксистік құрылысқа байланысты міндеттер

1. Аударудағы морфология, синтаксистік құрылысқа байланысты міндеттер.

3. Түпнұсқадағы сөзбен сөйлем мағынасын аударудың басты жолдары.

4. Аудармадағы грамматикалық мағыналардың рөлі.

5. Аудармадағы грамматикалық белгілер.

Аударма мәдениеті үздіксіз өсіп келеді. Сонымен бірге, қазіргі бар аудармалардың өзінің де маңызын елемей, оны “мәртебелі ғылымның” назар аударуына арзымайтын нәрсе деп кемсітуге болмайды. Ондай пікірден қауіпті қорытынды шығып кетуі мүмкін. Аудару арқылы, тұтас алғанда, түпнұсқаның бар қасиетін беруге болмайды деу, сөйтіп, әдебиет жайындағы ғылым үшін көркем аударманың маңызын жоққа шығару – түпнұсқаның тілін екінші тілде бейнелеуге келмейтін әлдеқандай бір құпия жазу деп бағалағандық болар еді.

Формалық-грамматикалық тепе-теңдік деген нәрсе аудармада тіпті өте сирек болады екен. Түпнұсқа мен аударма тілдегі грамматикалық айырмашылықтардың болу жағдайлары.

Дәрісті қорытындылау:

1. Тұпнұсқаның грамматикалық формасын өңдеу, реттеу аударманың мақсатына жатпайды.

2. Аудармада тілдік жүйенің әр деңгейінің бір-бірімен тығыз байланысты екені ерекше көрінеді.

3. Аудару арқылы, тұтас алғанда, түпнұсқаның бар қасиетін беруге болмайды деу, сөйтіп, әдебиет жайындағы ғылым үшін көркем аударманың маңызын жоққа шығару – түпнұсқаның тілін екінші тілде бейнелеуге келмейтін әлдеқандай бір құпия жазу деп бағалағандық болар еді.

4. Түпнұсқа тіл мен аударма тілдің арасында болатын айырмашылықтардың үш типі бар.


Бақылау сұрақтары:

1.Аударудағы морфология, синтаксистік құрылысқа байланысты міндеттерге не жатады?

2. Аудармада тілдік жүйенің әр деңгейінің бір-бірімен тығыз байланысты екені неден көрінеді?

3. «Дворянское гнездо» атты Тургеневтің шығармасын кім аударған?

4. Түпнұсқа мен аударма тілдегі грамматикалық айырмашылықтар не себепті болады?

15-дәріс. Аударманың жанрлық-стилистикалық түршелерін сипаттаудың қағидаттары. Ғылыми-техникалық материалдарды аударудың ерекшеліктері . Аударма техникасы.
Дәріс сабағының мазмұны:

1.Көркем аударманың төмендегідей айырым-белгілері.

2. Ғылыми-техникалық материалдарды аударудың ерекшеліктері .

3.Аударма барысының сатылары. Сөздікпен жұмыс істеу техникасы. 5.Аудармашының стратегиясы. Аударманың техникалық амалдары.
Қоғамдық істің басқа бір түрі сияқты, аударма да белгілі бір қоғамдық мұқтаждықтарды қанағаттандыратын қажеттілік.
Түпнұсқаның түрі мен мәніне қарай аударманың да қолданылатын әр алуан амал-тәсілдері бар. Мысалы, ресми құжаттарды аударғанда, түпнұсқаны қаз-қалпында бұлжытпай толық жеткізу көзделсе, ғылыми және техникалық шығармаларды аударғанда, белгілі салалардың терминологиялық ұғымдарын дұрыс беру көзделеді.
Ғалым А.Алдашева көркем аударманың төмендегідей айырым-белгілерін ұсынады: а) көркем аударма – ойлаудың образдылық типінің жемісі; демек, мұнда индивидуалдық даралық, шығармашылық ізденіс бар;
ә) көркем аударма да төл әдебиет сияқты эстетикалық қызмет атқаруы керек;
2) Ақпараттық аударма – қандай да болмасын ақпаратты, мәліметтерді беру болып табылады.

Қазіргі «ақпараттар легі» ғасырында аудармашының жұмысын сөздіктерсіз елестету мүмкін емес. Сонымен қатар, аудармашы арнайы терминдерді жылдам табуы үшін, алдымен, ақпараттың қандай дереккөздері бар екенін және оларды қандай ретпен әрі қалай пайдалану керектігін білуі қажет.

1.Қоғамдық істің басқа бір түрі сияқты, аударма да белгілі бір қоғамдық мұқтаждықтарды қанағаттандыратын қажеттілік.

2. Ғалым А.Алдашева көркем аударманың әр түрлі айырым-белгілерін ұсынады.

3.Ғылыми-техникалық аудармаға ғылыми мақалалар, монография, техникалық сипаттама жатады.

4.Ақпараттың барлық дереккөздерін екіге бөлуге болады:
Жалпы дереккөздерге және арнайы дереккөздер.

5.А.Қ. Жұмабекова мынадай түрлерін келтіреді: Дәстүрлі (қолжазбалы) аударма, машиналық (автоматты) аударма, аралас аударма.

1. А.Алдашева көркем аударманың қандай айырым-белгілерін ұсынады?

3. Ғылыми мәтіндерге қандай белгілер тән ?

4. Аудармашы арнайы терминдерді жылдам табуы үшін нені білуі керек?

5. Ақпараттың барлық дереккөздерін нешеге бөлуге болады?
3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР

р/с	Тақырыбы мен мазмұны	Тәжірибелік
1	Аударма теориясының негіздері пәнінің, міндеттері мен мақсаттары. Аударма теориясының даму, қалыптасу тарихы.	1
2	Аударма және оның тарихы, теориясы мен тәжірибесі жайында жазылған ғылыми жұмыстарға шолу.	1
3	Аударма – ұғымы туралы түсінік. Қазіргі аударма ісінің даму заңдылықтары.	1
4	Әдеби аударматану мен лингвистикалық аударматану.	1
5	Аударма теориясының негізгі салалары және оның басқа пәндермен байланысы.	1
6	Шетелдік және отандық ғалымдардың аударманы топтастыруы жайындағы көзқарастары.	1
7	Аударма — тілдік және мәдениетаралық қарым –қатынас құралы.	1
8	Тілдік дәнекерлік жасаудың түрлері. Аудармаға қойылатын талаптар.
9	Тіларалық коммуникация құралы ретіндегі аударма.	1
10	Аударманың негізгі түрлері. Жазбаша және ауызша аударманың түрлері, оның негізгі сатылары	1
11	Аудармадағы трансформациялық үдерістер.Аудармадағы ауыстыру мәселесі.Қосу трансформациясы.	1
12	Аударма-технологиялық әрекет. Аудармалық транскрипция мен транслитерация түсінігі. Калькалау.Лексикалық-семантикалық ауыстыру.	1
13	Аударматанудағы баламалық мәселелер туралы.	1
14	Аудармада тілдік құралдарды қолдану жолдары .	1
15	Көркем аударманың түсінігі мен мазмұны, өзіндік ерекшелігі.	1

5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫС ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ

5.1 Әдеби аударматану мен лингвистикалық аударматану.

5.2 Аудармадағы эквиваленттілік түсінігі.

5.3 Аударма тәсілдері. Балама, еркін, сөзбе-сөз аудару тәсілдері.5.4 Баспасөз тілінің мәдениеті.

5.5 Түпнұсқа мәтінін аудару жолдары.

5.6 Аудармадағы тілдік белгілер.

5.7 Аударманың коммуникативтік, эстетикалық, қоғамдық талаптары.

5.8 Лексикалық бірліктерді аударудың негізгі жолдары.

5.9 Аудармадағы грамматикалық мәселелер.

5.10 Аудармалық сәйкестіктердің түсінігі.

5.11 Абайдың қазақ көркем аудармасының негізін поэзия жанрында қалауы.

5.12 Ы.Алтынсарин мен Ш.Уәлихановтың көркем аудармаға қосқан үлесі.