Модернизм – (итал. modernismo, лат. modernus – жаңа, қазіргі) – ХХ ғасыр басында рухани сана дағдарысы кезінде пайда болған философиялық-эстетикалық ағымдардың жиынтық атауы. Бұл ағым ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында пайда болды. Негізінен алғанда соғыс кезеңінде дәуірледі. Мұндағы басты қағида: адамдардың жеке тұлғалық болмысын көрсету. Белгілі бір жүйеге бағыну емес, адамның жеке қалуы, оның ішкі жанының жалғыздықта қалып, сонымен арпалысуы сынды қисынсыз дүниенің пайда болуы. Модернистер әлемдік деңгейдегі қоғамдық қайшылықтар, санадағы қақтығыстар кезінде адам дүниенің мағынасыз екенін, өзінің өмірдегі жалғыздығын түсінеді деген пікірлерді алға тартты.
Біз айтып отырған ағымның «-измге» дейінгі атауы «постмодерн».
Постмодерн дегеніміз – ғылыми-техникалық және ақпараттық төңкерістердің қазіргі кезеңінің әсерінен саяси қатынастарда және процестерде жүріп жатқан өзгерістер дәуірі. Яғни, тұрақсыз, ауытқуы көп кезең. Оның қалыптасып, қоғамда белең ала бастауын ғалымдар 1968 жылдармен байланыстырады. Оған себеп, сол тұстағы Францияда болған студенттердің демократиялық қозғалыстары. Сана еркіндігі. Ал, жалпы ғылыми тұрғыда оның зерттелуін 1980 жылдардан бастайды. Бұл дәуірді философтар ұзақ зерттеуге алды. Зерттеудің түбі айналып келіп бір ғылым жасады. Ол – постмодернизм болып аталды. Постмодернизмнің теориясы қазіргі күнгі ең беделді философтардың бірі (ол сонымен қатар мәдениеттанушы, әдебиеттанушы, семиотик, лингвист) Жак Дерриданың концепциялары негізінде туған. Дерриданың пікірінше, «әлем - мәтін», «мәтін – шынайылықтың жалғыз ғана мүмкін моделі».
Постмодернизмнің классиктеріне айналған Делез бен Гваттари көшпенділерге арнайы «Номадология туралы трактат» арнаған, олар көшпенділер тірлігінің принциптерін қазіргі өркениет мүмкіндіктерін жаңа деңгейге көтеретін құбылыс деп санаған. Лиотар өзінің жыршыларын самолегитимация арқылы таңдайтын африкан тайпаларының еркін сүйгіштігіне сүйсінген. Бодриар қазіргі батыс мәдениетінің, әсіресе, оны АҚШ қалыптастырған нұсқасының тегеурінді сыншысына айналды. Постмодернизмнің беретін сабақтары: өзге құндылықтардың бәрін ысырып тастайтын үлкен ұғымдардың өзімшілдігіне қарсылық, қазіргі әлемге де, нақты ұлттық болмыстарға да жаппай сыншыл көзқарас, қордаланған мәдени проблемаларды жіктеп, зерделеу. Бірақ, соңғы кезде постмодернизм ескірді, ол енді жалпы парадигматикалық ықпал ету мүмкіндігінен айрылды дейтін тым асығыс пікірлер де аз емес. Кейбіреулер тіпті постмодернизмді дүниеде болған емес деп атайды. Олардың ойынша, постмодернизмге бір біріне ұқсамайтын тым кереғар тұлғалар кіргізілгендіктен, бұл ешқашанда бір қазанда басы піспейтін қошқарларды зорлап біріктіру ғана. Әрине, бұлай деп те ойлауға болады. Әйтсе де, әлгі тұлғаларды біріктіретін олардың жеке теориялары емес, интенция деп аталатын ішкі талпыныстар ортақтығы. Сонымен қатар, мәселе мазмұнымен қазіргі постмодернистік философияның барлық проблематикасын қамтитын жалпы концепцияда емес: философиялық феномен ретіндегі постмодернизмді принципті түрде біртүтас философия ретінде қарастыруға болмайды, ол тек қана әйгіленген емес, іс жүзіндегі плюрализммен, немесе әртекті көпнұсқалылықпен сипатталады. Қазіргі мәдениет өзін рефлексивты түрде «постмодерн» ретінде пайымдайды, яғни, тарихтың «бітіп болған», «аяқталған» жағдайындағы «қазіргіден кейінгі» мәдени түзілім, яғни, «постқазіргілік». Сонымен қатар ол өзін тек қана постқазіргілік емес, постфилософия деп те санап, дәстүрлі, немесе классикалық философияның проблемаларынан, ұғымдықкатегориалды аппаратынан және мағыналық құндылық басымдықтарынан бас тартады. Мысалы, постмодернизм философиялық білімді онтологияға, гносеологияға және тағы сол сияқты нәрселерге бөлуге қарсы. Постмодернисттердің ойынша қазіргі жағдайда метафизика құбылыс ретінде беймүмкін, сондықтан олар ойлаудың қазіргі машығын «постметафизикалық» деп атайды. Егер постмодернизмнің басты өкілдерін атайтын болсақ, олар: Р.Барт, Батай, Бланшо, Бодриар, Делез, Деррида, Джеймисон, Гваттари, Клоссовски, Кристева, Лиотар, МерлоПонти, Фуко және өзгелер. Постмодернизм ағыны ішіндегі ең маңыздысы ретінде текстологиялық (Деррида), номадологиялық, шизоаналитикалық (Делез бен Гваттари), нарратологиялық (Лиотар), симуляциялық, коммуникациялық (Бодриар) бағыттарды атауға болады.
|
after-postmodernism уақытша термин ретінде қарастырылуы керек, өйткені құбылыстың өзі әлі қалыптасу сатысында, дегенмен қазіргі уақытта бірнеше нұсқалар бар: «псевдомодернизм», «цифрлық модернизм» және «метамодернизм». «Псевдомодернизм» терминін ағылшын философы Алан Кирби «Постмодернизмнің өлімі және одан тыс» (2006) мақаласында енгізген, бірақ кейін оны «Дигимодернизм» кітабында «цифрлық модернизм» терминімен ауыстырған. «Метамодернизм» екі голланд философтарының арқасында пайда болды: Тимофей Вермеулен және Робин ван дер Аккер, олардың «Метамодернизм туралы жазбалар» (2010) эссесінде жаңа тенденция постмодерндік иронияны жеңу мүмкіндігімен және жаңа романтизмнің дамуымен байланысты. «Метамодернизм манифесі» (2011) кейінірек олардың идеялары бойынша пайда болған шығар.
Пост-постмодернизмнің ерекшеліктерінің бірі - бұл тенденция тек интертекстуалдылықты жоққа шығарып қана қоймай, ақпараттың перцептивті және мәдени қабаттарын рекреациялаудың сапалы жаңа деңгейіне көшеді, онда виртуалды шындық негізгі орындардың бірін алады және гиперреальділік концепциясы болып табылады. негізгілерінің бірі.
|
