Психология
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| психикалық үдерістердің
нақты іс-эрекет жағдайындағы жүрісін, өзгерісін (динамика) бақылау. Осының нәтижесінде мақсат сеп-түрткі өте жетілген әрекет-қылық реттегіші болып қоймастан, сол әрекет үдерісіне араласатын психикалық құбылыстарды белгілі жүйеде үйым- дастырушы да. Осы мақсат пен сеп-түрткіге байланысты қабы- лдаудағы таңдамалылық, зейін ерекшелігі, жадтағы (естегі) қажет ақпаратты жіктеп алу т. б. іске асады. Іс-эрекетті психологиялық талдаудың нэтижесінде сол әре- кеттің объективі болган заттар, әрекет шарттары мен құрал- жабдықтарының адам миында бейнелік кұбылысқа айналып, осы қүбылыс өз кезегінде әрекетті орындауға қатысатын дене мүшелеріне қалайша жетекшілік ықпал жасайтыны айқын- далады. Іс-эрекетті зерттей отырып, психология шындықты субъектив бейнелеудің формаларын, деңгейін жэне қозғалыс- өзгерісін (динамика) жэне сол әрекетті психикалық реттеп оты- рудың тетіктерін айқындауы тиіс. Сонымен бірге, психология эрқандай іс-эрекеттің оны орындаушы субъекттегі психикалық үдерістерге, қалыптарга, қасиеттерге жэне жалпы адамазаттың дамуына еткен эсер, ықпалын зерттейді. Жантану мэселелері қатарында өз түсініктемесін күтетін мэселе: іс-әрекеттің санадағы жоспары мен оның нақты орын- далу үдерісі арасындағы байланыстың іске асуы. Бұл үшін элі орындалмаган әрекет нэтижесінің саналық бейнелену табига- тын біліп алу қажет. Мұндай таным қоршаған дүниеде орны бар қүбылыстар заңдылықтарына орай топталады. Адам осы заң- дылықтарды аша отырып, өз іс-әрекетінде қолданады. Бұл жағ- дайда сыртқы заттасқан әрекет ішкі саналық әрекетке ауысады. Объективға бағытталған заттық эрекет бір сәтке идеалдық (психикалық) амалдарға келтіріледі. Сыртқы нақты іс-әрекеттің саналық ішкі әрекетке айналуы интериоризация деп аталады. Бүл құбылысты келесідей көрнекілікке келтіруге болады: алды- мен адам затаен кейбір эрекетке (нақты не идеалды) келеді; бұл сырт эрекет (затты қолына алып, олай-бұлай қарастырады); кейін эрекет санаға өтеді де, психикалық эрекетке айналады. Эрекет бұл жолда қысқарады, біршама жойылады не өзгеріске ұшы- райды. Мысалы, баланың есеп-санаққа үйренуі: алғашқыда — таяқшаларды ығыстырумен санайды, кейін — алдында жатқан таяқшаларға қарап тұрып санайды, ақырында — санақ нақты зат- пен де, оған байланысты әрекетпен де қатысы жоқ дерексіз сана эрекетіне айналады. Енді эрекет нысаны — сан мен сөз. Интерио- ризацияның арқасында адам психикасы накты мезгілде көздің алдында жоқ заттармен де әрекеттік байланысқа келе алады, яғни адам сезімдік бейнеден саналық бейне түзу дэрежесіне өтеді. Сонымен, адам іс-эрекетінде сол эрекеттің ішкі жэне сыртқы мазмүны тығыз байланысқан. Сыртқы, затпен байланысты — қоршаған дүниеге ықпал етудегі адам әрекеті -ішкі (психикалық) эрекетпен анықталады да реттеледі. Сыртқы заттасқан әрекетті эрдайым ішкі психикалық эре- кеттің тысқы көрінісі жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|