ҚР қылмыстық атқару құқығының түсінігі, пәні және курс жүйесі



бет14/16
Дата10.06.2020
өлшемі135,27 Kb.
#72893
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Байланысты:
bestreferat-314409

Айыппұл деп заң белгілеген жағдайлары мен мөлшерінде соттың шешімімен салынып ақшалай өндіріліп алынуын айтады.

Айыппұл мөлшері жасаған қылмыстың сыр-сипаты мен ауырлығына байланысты және жауапкердің мүлік жағдайын ескеріп белгіленеді.

Айыппұл Қазақстан Республикасы зандарынан белгіленген жиырма бестен жиырма мың айлық көрсеткіш есебімен немесе сотталғанның екі жетіден бір жылға дейінгі басқа кірісінен тағайындалады.

Айыппұл қосымша жаза ретінде заңда көрсетілген жағдайларда ғана тағайындалуы мүмкін. Шартты соттау кезінде негізгі немесе қосымша жаза ретінде айыппұл түріндегі жазаны өтеуді тұрған жеріндегі немесе жұмыс істейтін орнындағы немесе мүлігінің тұрған жеріндегі аудандық (қалалық) халық сотының жанындағы сот орындаушылары жүргізеді. Бас бостандығынан айыруға қосымша жаза ретіндегі айыппұл түріндегі жазаны өтеуді сотталғанның негізгі жазаны атқарып жүрген жеріндегі аудандық (қалалық) халық соттарының жанындағы сот орындаушылары жүргізеді.

Сот үкімін жариялағаннан кейін сотталғанға өз еркімен Мемлекеттік -жинақ банкісіне бір ай мерзімде айыппұл сомасын төлеуді міндеттейді, ал төлемеген жағдайда оған оны төлеуге мәжбүр етілетінін ескертеді.

Егер сотталғанның айыппұлды тез төлеуге жағдайы келмесе, Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес айыппұлды төлеу ұзартылады немесе алты ай мерзімге дейін кейін қалдырылады.

Айыппұлды төлеуді ұзарту немесе кейінге қалдыру сотталғанның, оның қорғаушысының, сондай-ақ жақын туысқандарының сұрауы бойынша орын алуы мүмкін. Сот мұндай сұраудың себебін анықтауы тиіс: ауыр материалдық жағдайы, кішкентай балалар барлығы, сұрапыл апатқа ұшырауы т.б. сияқты. Сотталғанның дәлелдерін сот тексеруі тиіс. Сот орындаушысы өз бетімен үкімді орындауды ұзарта немесе кейінге қалдыра алмайды.

Егер айыппұл көрсетілген мерзімде өз бетімен төленбесе, онда айыппұл түріндегі жазаны орындау азаматтық сот жүргізу тәртібімен, сотталғанға берілген орындау парағы негізінде мәжбүр етіледі.

Айыппұл сотталушының жеке мүлігінен немесе жалпы меншіктегі оның үлесінен өндіріліп алынады.

Сот орындаушысы тиісті өндіріп алынатын айыппұл сомасының мөлшерінде мүліктің тізімін жасайды.

Сотталғанның мүлігі жоқ болса, сондай-ақ мүлігі айыппұлына түгелдей өндіріп алуға жатпаса ғана оның еңбек ақысынан немесе басқа табысынан зейнетақысының немесе стипендиясынан ұстап қалынады.

Егер де төлеу мөлшері сотталғанның айлық еңбек ақысының немесе табысының, зейнетақы немесе стипендиясының 20% аспаса, онда мүлігінен ұстап қалынбайды. Айыппұл төлеу түріндегі жазаны өтеуден қасақана жалтарғаны үшін Заңмен жауапкершілік көрсетілген.

Негізгі жаза түрінде белгіленген айыппұлды төлеуден қасақана жалтарған жағдайда ол қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмысына немесе қамауға ауыстырылады. Түрлеріне байланысты ол мынандай есеппен - бір ай түзеу жұмысы, немесе 80 сағат қоғамдық жұмыстарға тарту немесе айыппұл сомасының айлық-есептеу мөлшері көрсеткішінің 3 есесіне сәйкес 10 күнге қамау жүргізіледі, бірақ Қазақстан Республикасы ҚК-нің 40-бабының 4-тармағында, 42, 43, 46-баптарда көрсетілген ережелер сақталуы тиіс.

Сотталғанның айыппұлды төлеуге мүмкіндігі бола тұрып, сот орындаушысының ескертуіне қарамастан, оны төлемесе, онда айыппұлды төлеуден қасақана жалтару деп қарау керек.

Мысалы, сотталғанның өз мүлігін тізімдегенде жасыруы т.б. Егер сот айыппұлды төлеуден қасақана жалтарғаны үшін түзеу жұмыстарына ауыстырған болса, онда айыппұл төленбейді, ал сотталғанға түзеу жұмыстарына тән барлық құқық шектеулер таратылады. Ал, сотталған түзеу жұмыстарын өтеуден қасақана жалтарса, онда сот түзеу жұмыстарын өтеген мерзімін бостандығынан айыру түріндегі жазамен қамаумен немесе сол мерзімге бас бостандығынан айыруға ауыстыра алады (Қазақстан Республикасы ҚК-нің 43-бабы).

Айыппұлды өндіріп алу үкімі орындалғанда, орындау парағы үкім орындалғаны туралы белгі істеліп өкім шығарған сотқа қайтарылады.

12-дәріс. Сотталған әскери қызметкерлерге қатысты жазаны орындау.

1.Әскери қызмет бойынша шектеу түріндегі жазаны өтеу.

2. Сотталған әскери қызметкерлерге қатысты қамауды атқару.

1.Әскери қызмет бойынша шектеу әскери қызметті шартпен жасап жүргендерге және әскери кызметке шақырылуы бойынша істеп жүрген офицерлерге Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің айрықша бөлімінің баптарына сәйкес көрсетілген әскери қызметке қарсы қылмыс істегені үшін, сондай-ақ түзеу жұмыстарының орнына әскери қызметті шартты түрде істеп жүрген сотталған әскери қызметкерлер тағайындалады.

Соттың үкіміне сәйкес әскери бөлімнің командирі соттан үкімнің көшірмесі мен оны өтеу туралы өкім келіп түскен соң үш күннен кешіктірмей бұйрық шығарады, онда сотталған әскери қызметкер қандай негізде және қандай мерзім ішінде лауазымды өсіруге және әскери атақ беруге ұсынылмайтыны, кезекті әскери атақ беру үшін еңбек сіңірген жылдарына қандай мерзім есептелмейтіні түсіндіріледі. Сонымен бірге сот үкіміне сәйкес сотталған әскери қызметкердің ақшалай үлесінен әскери қызмет бойынша шектеуді өтеу кезеңінде тиісті бюджетке қандай мөлшері ұсталып қалатыны көрсетіледі. Бұйрық әскери бөлімде жарияланады, сотталған әскери қызметкерге мәлім етіледі және атқаруға қабылданады.

Үкімнің келіп түскені, тиісті бұйрықтың шығарылғаны туралы және оның орындалуға қабылданғаны туралы әскери бөлімнің командирі үкімді шығарған сотқа үш күн мерзім ішінде хабарлайды. Бұйрықтың көшірмесі сотқа жіберіледі.

Әскери кызмет бойынша шектеуге сотталған әскери қызметкердің ақшалай үлесінен мемлекеттің кірісіне соттың үкімімен белгіленген мөлшерде, бірақ жиырма бес пайыздан аспайтын ұстау жүргізіледі. Әскери қызметкердің бұл жазаны өтеу кезінде лауазымын, әскери атағын жоғарылатуға болмайды, ал жаза мерзімі келесі әскери атақ беру кезеңіне есептелмейді.

Сотталған әскери қызметкердің ақшалай үлесінен соттың үкімімен белгіленген ұстап қалу - лауазымдық айлық ақысынан, әскери атағы бойынша қосымша төлемнен ай сайынғы және өзге ұстам ақылары мен басқа да қосымша ақшалай төлемдерінен есептеледі.

Егер жасаған қылмысының сипаты мен өзге де мән-жайлары ескеріле отырып, сотталған әскери қызметкерді бағыныштыларға басшылық етуге байланысты қызметте қалдыру мүмкін болмаса, ол тиісті әскери бөлім командирінің шешімі бойынша әскери бөлімнің шегінде де, басқа бөлімге ауыстырылуына байланысты да басқа лауазымға ауыстырылуы туралы үкімді шығарған сотқа хабарланады.

Әскери бөлімнің командирі сотталған әскери қызметкермен оның қылмысының сипатымен қоғамдық қауіптілік дәрежесін, жеке басын, сондай-ақ мінез-құлқы мен әскери қызметке көзкарасын ескере отырып тәрбие жұмысын жүргізеді.

Соттың үкімімен және әскери бөлім бойынша жарияланған бұйрықпен белгіленген мерзім аяқталуына дейін үш күннен кешіктірмей әскери бөлімнің командирі әскери бөлім бойынша шектеу түріндегі жазаның өтелуін тоқтату туралы, оның тоқтатылатын күні көрсетілген бұйрық шығарады. Бұйрықтың көшірмесі үкімді шығарған сотқа жіберіледі.

Соттың үкімімен белгіленген мерзім аяқталғанға дейін сотталған әскери қызметкер Қазақстан Республикасының заңдарында көрсетілген негіздер бойынша әскери қызметтен босатылуы мүмкін. Бұл жағдайда әскери бөлім командирі сотқа жазаның өтелмей қалған бөлігін жазаның неғұрлым жұмсағырақ түрімен ауыстыру туралы не жазадан босату туралы ұсыныс жасайды.

2.Қамауға сотталған әскери қызметкерлер жазаны абақтыда өтейді. Офицерлер, прапоршиктер, сержанттық старшиналық және қатардағы әскери құрамдардың қызметкерлері бөлек-бөлек және басқа да негіздерде отырғандардан да бөлек ұсталады. Қамауға сотталған әскери қызметкерлер жазаны өтеу үшін үкімді өтеу туралы соттың өкімі алынғаннан кейін әскери жарғыларда белгіленген тәртіппен үш күн мерзімде абақтыға жіберілуі тиіс.

Абақтыда ұсталатын сотталған әскери қызметкерлерге қатысты қамау түріндегі жазаны етеуде Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің 64-бабында, сондай-ақ әскери жарғыларда белгіленген тәртібі мен жағдайлары қолданылады.

Сотталғандарға үлгілі мінез-құлқы үшін алғыс айту немесе бұрын қолданылған жазаны мерзімінен бұрын алу түріндегі мадақтау шаралары қолданылады. Жазаны етеу тәртібін бұзғаны үшін сотталғанға сегіс жариялау немесе он тәулік мерзімге дейінгі жалғыз адамдық камераға ауыстыру түріндегі жазалар қолданылуы мүмкін. Мадақтау мен жазалау шараларын қолдануға гарнизонның бастығы мен әскери коменданты құқылы. Қамау түріндегі жазаны өтеу уақыты әскери қызмет істеудің саяси мерзіміне және кезекті әскери атақ беру кезеңі жылдарына есептелмейді. Жазаны өтеу уақытында сотталғанға кезекті әскери атақ беруге, жоғарғы лауазымды қызметке тағайындауға, жаңа қызмет орнына ауыстыруға, яғни әскери қызметтен босатуға ұсынуға болмайды, тек денсаулығы бойынша қызметке жарамсыз деп танылған жағдайда ғана болмаса.

Қамауға сотталған әскери қызметкерлерге жазасын өтеу уақытында ақшалай үлесі төленбейді. Тәртіптік әскери бөлімде ұстау - шақыру бойынша әскердегі әскери қызметкерлерге, әскери қызметте шарт бойынша істеп жүрген қатардағылар мен сержанттар құрамындағы лауазымда істеп жүргендерге, егер де олар соттың үкім шығару кезіне занмен белгіленген шақыру мерзімін бітірмеген болса, тағайындалады. Бүл жаза - Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің айрықша бөлім баптарына сәйкес жағдайлардағы әскерде істеген қылмыстары үшін, сондай-ақ сот істің жағдайы мен жауапкер жеке басын ескере отырып, екі жылдан аспайтын бостандығынан айырудың орнына, сол мерзімге тәртіптік әскери бөлімде ұстауды орынды деп тапса онда үш айдан екі жылға дейінгі мерзімге белгіленеді.

Әскери тәртіптік бөліміне бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтегендер қабылданбайды. Тәртіптік әскери бөлімде ұстаған кезде бас бостандығынан айырудың орнына тәртіптік әскери бөлімінде ұстау мерзімі бір күн бас бостандығынан айыру тәртіптік әскери бөлімде бір күн ұстау есебінен белгіленеді. Тәртіптік әскери бөлімде ұстау түріндегі жазаны ерекше тәртіптік батальондар немесе ерекше тәртіптік роталар атқарады. Тәртіптік әскери бөлімдердің ұйымдық құрылымы мен олардын санын Қазакстан Республикасының Қорғаныс министрлігі белгілейді.

Тәртіптік әскери бөлімдерге жалпы басшылықты кұрылымның тиісті бөлімшелері арқылы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі іске асырады.

Сотталғандарды тәртіптік әскери бөлімдерге жіберу мен қабылдау Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі белгілеген тәртіппен іске асырылады.

Тәртіптік әскери бөлімдерде ұсталатын сотталғандарға Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің ережелеріне сәйкес негізгі түзеу амалдары, сондай-ақ әскери оқу жүргізіледі.

Сотталған әскери қызметкерлер Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген режим талаптарын сақтауға міндетті.

Тәртіптік әскери бөлімде жазаны өтеу кезенінде барлық сотталғандар өздерінін әскери атағы мен бұрынғы қызметінің сипатына қарамастан солдаттардың (матростардың) жағдайында болады және бөлімге белгіленген киім түрі мен айыру белгілері бірынғай болады.

Сотталған әскери кызметкерлердің қысқа мерзімді және ұзақ кездесулерге құқы бар.Туған-туысқандарымен және өзге де адамдармен қысқа мерзімді кездесулер тәртіптік әскери бөлім өкілінің бақылауымен тәртіптік әскери бөлім командирі белгіленген күндер мен сағаттарда жұмыс пен сабақтардан бос уақытта арнайы жабдыкталған бөлмеде ұзақтығы төрт сағатқа дейін, айына екі рет беріледі.

Ұзақ кездесулер тәртіптік әскери бөлімнің әдейі жабдықталған үй-жайында не бөлім командирініғ қалауы бойынша одан тыс жерде ұзақтығы үш тәулікке дейін зайыбымен (жұбайымен) жақын туыстарымен ғана бірге тұру үшін бір жыл ішінде төрт рет беріледі.

Ұзак кездесу уақытында сотталғандар жұмыс пен сабақтардан босатылады.

Сотталғанның өтініші бойынша қыска мерзімді немесе ұзақ кездесулер тәртіптік әскери бөлімнің командирі белгіленген тәртіппен телефон арқылы сөйлесумен ауыстырылуы мүмкін.

Сотталғандар заң көмегін алу үшін қорғаушысымен оңаша кездесуге хақы бар. Бұл кездесудің уақытын шектеуге болмайды.

Ерекше жағдайларға - жұбайының (зайыбының), жақын туысының өлуіне немесе науқастың халсіз жатқанында, сотталғанға немесе оның отбасына апаттың салдарынан елеулі материалдық залал келтірілуіне байланысты, оған тәртіптік әскери бөлімнен тыс жерге, бару-қайту жолын есептемегенде ұзақтығы жеті тәулікке дейін қысқа мерзімді уакытқа барып келуге рұқсат берілуі мүмкін. Сотталғанның тәртіптік бөлімінің тыс жерінде болған уақыты жазаны өтеу мерзіміне есептелмейді.

Сотталғандарға мерзімді қызметтегі әскери қызметкерлерге көзделген демалыстар берілмейді.

Сотталғандар тәртіптік әскери бөлімнің өндірістік кәсіпорындарына (объектілерге) немесе Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі белгілеген басқа объектілерге еңбекке тартылады.

Сотталғандарды әскери кәсіпорындардан жұмыспен қамтамасыз етуге мүмкіндік болмаған жағдайда, басқа мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарға режим талаптары сақталып енбекке тартылуы мүмкін.

Сотталғандардың еңбегі еңбек туралы занда белгіленген еңбекті корғау, кауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитария ережелері сақтала отырып, қолданылып жүрген зандарға сөйкес ұйымдастырылады.

Сотталғандар орындайтын жұмыстарға қолданылып жүрген зандарға сөйкес сол кәсіпорнында (үйымда) белгіленген нормалар мен бағалар қолданылады. Сотталғандарға есептелген табыс сомалары теленбейді.

Сотталғандардың еңбегі үшін кәсіпорындардьщ (ұиымдар-дың) есептеген сомасының 55 пайызы тәртіптік әскери бөлімгеоны қаражаттандыру, оның өндірістік базасын құру мен да-мыту, сотталғандарды материалдык көтермелеу және олардың әлеуметтік-тұрмыстық мұктаждарын шешу корын кұру үшін аударылады, ал қалған бөлігі мемлекеттің кірісіне аударылады.

Сотталғандарды өскери үйрету Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі әзірлеген арнаулы бағдарлама бойынша ұйымдастырылып, жүргізіледі. Сабақтарды өткізу үшін кажетті оқу-материалдық қор кұрылады.

Сотталғандармен тәрбие жұмысын тәртіптік әскери бөлімнін командованиесі ұйымдастырыпжүргізеді. Ол Кдзак-стан Республикасы ҚАК-нін 103, 106-баптарында жазылған принциптерде жүргізіледі.

Сотталғандар келген әскери бөлімдердің командирлері тәртіптік әскери бөлімнін командирімен үнемі байланыс жа-сап тұруға, бүрынғы бағыныштыларының мінез-кұлкына ден коюға және олардың түзелуіне жәрдем көрсетуге міндетті.

Жергілікті аткарушы органдар мен коғамдык бірлестіктер-дің сотталғандармен тәрбиежұмысын жүргізуге тәртіптік әске-ри бөлімнің командованиесіне жәрдем көрсете алады.

Сотталғандарды түзеу жүмысывда тәртіптік әскери бөлімнін командованиесіне жәрдемдесу мақсатында роталарда өзін үлгілі мінез-құлкымен, енбекке және әскери кызметке адал қарауымен көрінген сотталғандардан коғамдыккеңестер кұры-лады.

Қоғамдык кенес сотталғандардын жиналыстарында сайла-нады және оны тәртіптік әскери бөлімнің командирі бекітеді де оның кызметіне бакылау жасауды сол жүзеге асырады.

Коғамдык кенес тәрбие шаралары мен сотталғандардын бос уакытын ұйымдастыруда бөлім командиріне кемек көрсетеді, сотталғандармен жеке түсініктеме жүмысын жүргізеді, түзеліп келе жаткандардың катарына қосуға кандидатуралардьг неме-се жазадан шартты мерзімінен бұрын босатуға ұсынылатын кандидатураларды талкылауға катысады.

Сотталғандарға мынадай мадақтаулар: алғыс жариялау, мак-тау кағазымен, бағалы сыйлықпен немесе акшалай марапаттау; қосымша қысқа мерзімді немесе ұзақ кездесуге не туыстары-мен телефон аркылы сөйлесуге рүксат ету; бүрын колданьшған тәртіптік жазаны алып тастау колданылады.

Өздерінің түзелу жолына түскендігін үлгілі мінез-күлкы-мен және еңбек пен әскери қызметке адал карауымен дәлелдеген сотталғандар жаза мерзімінің кемінде үштен бірін оте-геннен кейін тәртіптік өскери бөлім командирінін бүйрығы-мен түзеліп келе жаткандар катарына косылады.

Түзеліп келе жаткандар катарына қосылғандар арасынан өзінің түзелуін үлгілі мінез-қүлқымен және енбекпен әскери қызметке адал карауымен дәлелдеген сотталғандарды әскери бөлімнің командирі занда белгіленген тәртіппен жазаның шартты - мерзімінен бұрын босатуға үсынуы мүмкін.

Сотталғандарға мынадай жазалар колданылады: сөгіс; катаң сөгіс; түзеліп келе жатқандар катарынан шығарып тастау; отыз тәулікке дейін абақтыда ұстапқамау - тәртіптік ретпен кама-лып сотталғандар жазаны тәртіптік әскери белімнін абақтыла-рындағы жалғыз адамдык, камераларда өтейді.

Комавдирлердің мадакгау мен жазаларды қолдану жөніндегі құқықтарьш, оларды қолдану тәртібін, сондай-ак оларды есепке алуды әскери жарғылардың талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі белгілейді.

Сотталғандарға әскери жарғылардың талаптарына сәйкес кажетті тұрғын-үй тұрмыстық жағдайлар жасалады.

Сотталғандар Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен нормалар бойынша азык-түлікпен қамтамасыз етіледі

Сотталғандар затгай мүлікпен өздері үшін белгіленген нор-малар бойынша камтамасыз етіледі.

Сотталғандарды медициналық жағынан камтамасыз ету әскери жаргалардың талаптарына сәйкес жүргізіледі.

Стационарлық жағдайда емделуге мұқтаж сотталған емде-лу үшін госпитальге күзетпен жіберіледі және овда арнайы жабдықталған палаталарда үсталады. Сотталғандарды госпиталь шегінде күзету ол орналаскан аумак бойынша гарнизон бас-тығынын күштерімен және кұралдарымен жүзеге асырылады.

Сотталғандарға акшалай үлес олардын жеке соттарына лауа-зымдык айлық акылардың есебінен немесе шакыру бойынша кызметінің бірінші жылындағы солдаттар мен матростарға ар-налған бірінші тәртіптік тарифтік топ бойынша ай сайын есептеліп отырады. Темекі үлесінің орнына акшалай өтемакы тәртіптік әскери бөлімнен босату кезінде колына беріледі.

Сотталғандар колма-кол есеп айырыспай сатып алуына не-месе посылкалармен, бандерольдерімен және сәлемдемелер-мен рүқсат етілетін бірінші кезектегі кажетті нәрселер мен та-мақ өнімдерінің тізбесін Казақстан Республикасының Корға-ныс министрлігі анықтайды.

Тәртіптік әскери бөлімде ұстау түріндегі жазаны өтеуші денсаулык жағдайы бойынша әскери-дәрігерлік комиссия әскери кызметке жарамсыз немесе бейбіт уакытта жарамсыз деп танылған.адамдарды сот жазадан мерзімінен бұрын боса-туы, не жазасынын өтелмеген бөлігін неғұрлым жұмсағымен ауыстыруы мүмкін.

13-дәріс. Өлім жазасы түріндегі жазаны орындау.

1. Қазақстан Республикасындағы және шет елдердің күші бар заңдарындағы өлім жазасы.

2. Өлім жазасы түріндегі жазаны орындау.

1.Соңғы жылдары өлім жазасын колданатын қылмыстар ба-ғыты азая бастады. Одан, валюта ережесін бұзғаны үшін аса көп мөлшердегі ұрлағандар, парақорлык жәие т.б. шығарылып тасталды.

Өлім жазасы қолданылмайтын сотталғандар тізімі кеңейтілді. Егер де бұрын өлім жазасы қылмыс істегенде 18 жаска толма-ған болса, сондай-ақ қылмыс жасағанда, үкім шығарғанда және оны орындау кезінде аяғы ауыр әйелдерге колданылмайтын болса, енді Жаңа заңдар бойынша бүған кәмелетке тоЛіМаған-дармен қатар, әйелдердің бәріне және 65 жастан асқан ерлерге қолданы лмайды.

Халықаралық Конвенция кейбір дәрежедегі сотталғандарға өлім жазасын колданбау туралы нормалар ұсынды. Мұнын 18 жасқа толмағандарға қатысы бар. Ал, оңтүстік Кореяда, Бир-мада, Зимбабведе, Барбадоста, Суданда тағы кейбір елдерде бүл - 16 жас, Индияда, Иракта жас шектелмеген. АКШ-тың 37 елім жазасы сақталған штаттарында 11-інде ен төменгісі - 18 жас. 15 штатында 12-ден 17 жас, ал 11 штатпен федералдық аймакта - ол тіпті белгіленбеген. 1989 жылдың маусымында Кентуки мен Миссури штаттарында кісі өлтіргені үшін 15 пен 17 жастағы жасөспірімдерге өлім жазасына үкім шығарылған. 1986 жылдан бері АКШ-та өлім жазасына барлығы 35 кәме-летке толмағандарға үкім шығарылған.Ал Кубада, Болгарияда және Можарстанда бұл - 20 жас.Гватемала мен Буданда 70 жаска, ал Монғолияда 60 жаска толғандарға өлім жазасы колданылмайды.Барлык елдерде (Ираннан баска) аяғы ауыр әйелдерді азап-тауға болмайды, ал кейбір елдерде босанғаннан кейін жазатарттырады; Румынияда уш жасқа дейінгі баласы бар ананы, ал Монғолия мен Гватемалада барлык әйелдерді өлімге жаза-лауға болмайды.

Кәмелетке толмаған жасында кылмыс істегендерге өлім жазасын қолданбау негізді сиякты. Бұл уақытта жастар өздерінің істеген қылығына түгелдей есеп бере алмайды, өмірдегі тәжірибесі жеткіліксіз. Көптеген жас адамдар өте кызба келеді, олардын психикасы тұраксыз, мінез-кұлкын үстай алатын әлеуметгік механизмдері әлі орнығып болмаған.

Жасы келген адамдарға елім жазасын колданбауы адамгершілік жағынан түсіндіруге болады. Әр түрлі себептер-ге соның ішінде физиологиялыкжағьшан алғанда, олар өлтіруге ете сирек барады. (Ал өлім жазасы тек осындай ғана кылмысқа беріледі).

Мұндайсотгалғандардакайталанба кылмыс көпкездеспейді. Сондыктан, бұл жастағы сотталғавдарға өлім жазасын калды-рудын, негізі жок.

Ал әйелдер ерлерге қарағанда ауыр кылмысты едәуір сирек жасайды. Оларға өлім жазасын колдануға тыйым салынғанша, ондай жаза оқта-текте колданылған. Әрине, мұнда зан. шыға-рушылар жағынан әйелдерге деген адамгершілік көрінеді.

Бірінші рет Қазақстан Республикасы Конституциясынын 15-бабында әркімнің өмір суруге күқы бар екендігі бекітілген және оған коса елім жазасы ерекше ауыр кылмыс жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамға кешірім сұрау туралы арыздау күкығы беріледі делінген. Қазакстан Республикасы КК 96-бабында көрсетілген адам өлтіру кісі өлімі жөнінде ғана емес, сонымен катар оның басқа да объектісі адам өмірі болып есептелетін кылмыстар женінде болмак.

Занда өлім жазасын сактау керек пе, жоқ па бұл жөнінде дүние жүзінде көп айтыс жүріп жатыр. Заңда сактамау керек дейтіндердің айтуынша өмір - құдай немесе жаратылыс сый-лаған ен кымбатты байлық, сбндыктан оны адам баласы зан-мен жоюға тиісті еместігі. Одан баска түзеуге болмайтын жиі көзделетін сот кателіктеріне көп сілтейді.

Әлім жазасын сақтауды жақтайтындар көптеген елдерде тек баска біреудін емірін жойған, аса ауыр кылмыстарға колданы-латынына, сонымен олар ондайқылмыс жасап өз өмірін адам-зат коғамынан шығарып тастайтындығына, адамзат арасында тұру қүқығынан айырылатынына сілтейді. Сонымен бірге өлім жазасын алып тастауға бұқара көпшілігінің өте-мөте карсы екенін де білдіреді.

Кейбір жағдайларда өлім жазасынын заңда болғандығы қылмыс тоқтату рөлін атқарады, әсіресе бас бостандығынан айыру орындарында ұзак мерзімге сотталғандардын кылмыс жасағанында; тапсырмалы елтірілулерде; милиция кызметкер-лері мен әскери кызметкерлерге кару ұрлау максатында шабуыл жасағанда, тағы басқа жағдайларды еске алмауға да болмайды.

Дүние жүзіндегі көптеген елдерде әлім жазасы колданыла-ды. Оны 35 елдерде алып тастаған. Оларға кіретіндердің ішінде: Австрия, Австралия, Германия, Дания, Исландия, Колумбия, Нидерландия, Норвегия, Португалия, Финляндия, Швеция, Франция бар. Тағы 18 ел соғыс уакытында немесе төтенше жағдайларда ғана сактаған. Бұлар - Аргентина, Бразилия, Үлыбритания, Израиль, Испания, Италия, Канада, Мексика, Швейцария.

26 елдер мен аумактар карап отырған жаза шараларын сак-таған, бірақ 10 жылдан астам мерзім ішінде іске асырмаған. Акырында, 100-ден астам елдерде өлім жазасын колданады.

Дүние жүзіндегі барлык елдерде өлім жазасын қолдану қысқарып отырған жок. 1965 жылдан бері 50-ден астам елдер-де өлім жазасы қолданылатын қылмыстар саны кенейтілген. 21 елде еддің кауіпсіздігіне байланысты кылмыстары үшін өлім жазасы енгізілген (тыңшылдык, сатқындық, "төнкеріске кар-сы" немесе төңкерісшілдік әрекеттері үшін).

13 елде өлім жазасы терроризм үшін, соның ішінде ұшак айдап кеткендерге, егер де ол кісі өліміне әкеліп соктырса, аманатқа алғандарды өлтіргені үшін енгізілген.

21 елде өлім жазасын зансыз есірткі айналымын жүргізуге байланысты кылмыстар үшін колданады.

13 елде айтылған жазаны экономикалык кылмыстар үшін енгізген (сыбайлас-жемкорлык, мемлекеттік мүлікті талан-та-ражға салғаны, кеден кызметкерлерінешабуыл жасағаны, қару-мен тонағаны үшін).

Шығыстын кейбір елдерінде өлім жазасы некебұзарлар, зорлағандар, гомосексуалистер, мұсылман еместер мен мұсыл-ман әйелдері арасындағы жыныстык катынасы, спирт ішімдіктерін ішкені (алдымен үш рет сотталғаннан кейін) үшін белгіленген.

Кейбір елдерде бүл жаза адамды ұрлап және онын каза бол-ғаны үшін белгіленген.

1979 жылы Қытайдың қылмыстык Кодексі өлім жазасын 15 ретқылмысжасағандарғаенгізді. 1982-1983 жылдары оған тағы 14 косылды.

Өлім жазасын қолданатын мемлекеттер саны онын занда белгілегендерінен аз.

БҮҐ-ына өлім жазасын колдану туралы мәліметтерді 60-70 мемлекеттер береді. 1969-1973 жылдары мәлімет бергендердің 40%, 1974-1978 жж. - 60%, ал 1979-1983 жж. -71% оны колданған. Сонымен, бұл жазаны қолданушылар, негізінен адамның жеке басына карсы істелген кылмыстар есебінен өсіп келеді.

"Халыкаралык рақымшылық" ұйымының мәліметінше 1980-1987 жж. әр жыл сайын өлім жазасьша 1160-3209 адамға үкім шығарылғанымен, шынында 743-тен 3278 адамға дейін жазаланған.



2.Өлім жазасы - заңға белгілі жазалардың ішіндегі ең қатал шарасы. Сонымен катар мұндай істер женіндегі соттын катесі үкім орындалып болғаннан кейін түзетілуі мүмкін емес. Сон-дықтан, адамнын, дұрыс сотталғандығының ете ұқыпты тексе-ру процедурасы көзделген және елім жазасын баска жазамен сот тәртібімен үкімді өзгерту жолымен, әлде кешірім жасау аркылы ауыстыру мүмкіндіктері көзделген.

Өлім жазасына сотталған шығарылған үкімге шағым арыз беруге кұкы бар. Тіпті арыз түспеген жағдайда да соттаудың дүрыстығын бақылау ретінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен Бас Прокуратурасы тексереді. Олар өлім жазасынын дұрыс колданылғаны туралы ездерінің корытын-дысын береді немесе үкімгекарсылық білдіреді. Сотталғанның және сонымен қатар бакылау тәртібімен арыз берілуі, үкімді орындауды тиісті жоғарғы сатьщан жауап алынғанша токта-тады.

Үкім заңды күшіне енгеннен кейін сотталған Казакстан Республикасы Президентіне кешірім жасау туралы ©тініш жібереді. Егер де ол кешірім сүраудан бас тартса, ол жөнінде тиісті акт жасальш үкімнің көшірмесін, ұйғарымды және баска керекті кұжаттарды қосып сотталғаннын кешірім сұрау мәселесін карау үшін Президент Аппаратына жіберіледі.

Сотгалғанға тиісті кұкыктьщ ішінде (олар яғнитүсіндірілген болуы тиіс) атайтыны, ол занда көзделген тәртіппен кажетті азаматтык-қүкыктык және неке-отбасылык катынастарды рәсімдеу мүмкіндігі. Заң көмегін алуға және уакыт ұзактығы мен санына шек койылмай адвокатпен оңаша кездесуге кұкылы. Кешірім жасау туралы барлық арыздар мен өтініштер канағаттандырылмай, үкім күшінде калдырылғаны туралы ха-барлама түскеннен соң жаза бір жыл өткеннен кейін ғана орын-далады. Өлім жазасына сотталған адам күшейтілген күзетпен және бір кісілік камерада үсталуы тиіс. Сонымен катар кызметкерлердің де қауіпсіздігі сақталуы тиіс.

Сотталғандар сейілдеуге камера сайын бөлек-бөлек, баска сотталғандардан аулақ, оңаша шығарылады. Камера күн сайын тексеріледі, әлсін-әлсін ұқыптытінтіледі. Сотталғандар-ды камерадан шығарудың туыскандарымен, діни қызметкер-мен кездестірудін арнайы ережесі болады, ол сенімді күзетпен және қызмет істеп жүргендермен, кездесуші адамдардын қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Өлім жазасына сотталғанға керекті тұрмыстық жағдаіі жа-салады, тиісті төсек-орын беріледі. Үш рет тамақтандырылады.

Керек жағдайда медициналық көмек көрсетіледі. Егер де онда көмек көрсетуге мүмкіндік болмаса, жағдайы бар жерге апарылады.

Үкім занды күшіне енгеннен кейін өлім жазасьша сотталған-дарға арнайы үлгідегі киім кигізіледі.

Сотгалғавдарға бас бостаңдығъшан айыру орны кітапханасы-ның газет, кітаптарымен пайдалануға рұқсат етіледі; хат алып және жіберуге шек қойылмайды; тамак. өнімдері мен бірінші кезектегі қажетті нәрселерді сатып алуға катаң режимдегі түзеу колониясында ұсталатын сотталғандарға белгіленген мөлшер-де акдіа жүмсай алады. Өлім жазасына сотталғандар еңбекке тартылмайды.

Сот үкімінің занды күшіне енуі Қазақстан Республикасы Бас прокурорының қадағалау тәртібімен соттың өкіміне кар-сылык біддірудің негізі жоқтығы туралы және істі қадағалау тәртібімен карау үшін негіздердің жоқтығы туралы Казақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының корытындылары, сондай-ак кешірім жасау туралы етініштің канағаттандырыл-мағаны туралы хабарлама немесе сотталғанның кешірім жасау туралы етініш беруден бас тартканы туралы акт - өлім жаза-сын орындау үшін негіз болып есептеледі.

Өлім жазасы жария етілмей ату жолымен орындалады. Бірнеше адамға өлім жазасы орындалатын болса. онда әрбіреуіне жеке-жеке және басқалардың жоғында орындалады.

Өлім жазасын орындау кезінде прокурор, өлім жазасы аткарылатын мекеменің уәкілі және дәрігер болады. Сотталған-ның өлгенін дәрігер куәландырады, ол жөнінде хаттама жаса-лып, оған көрсетілген адамдар кол қояды.

Жазаны аткарған органның әкімшілігі үкім шығарған сотка, сондай-ак сотталғаннын жақын туыстарынын біреуіне өлім жазасының орындалғаны туралы хабарлауға міндетті. Өліктің жгрленген жері туралы туыстарына жерленген кезден екі жыл өткен соң хабарланады.

Азаматтык хал актілерін жгізу органына әкімшілік белгіленген үлгіде хабар жібереді жөне туыстарьша оның өлгені туралы куәлікті алатын жерін хабарлайды.


14-дәріс. Жазаны өтеуден босату. Түзеу мекемелерінен босаған адамдарға көмек көрсету және оларға бақылау жасау.

1. Жазаны өтеуден босатуды құқықтық реттеу, оның түрлері мен негіздері.

2. Сотталғандарды жазаны өтеуден босату тәртібі.

3. Жазадан босатылған адамдарды әлеуметке бейімдеу.

1.. Жазаны өтеуден босату - құқық саласының әр түрлі нор-маларымен реттеледі: қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық-атқару құқығы.

Қазакстан Республикасының қылмыстық зандарында жа-задан босату бір мағынада түсіндірілмейді. Ғылыми әдебиетте бір жөнге келтіру және жазадан босатудың мүмкін жағдайларын топтастыру қорытындысында, ол үш топқа біріктірілген болатын:

а) жазаны тағайындағанша басқа шаралармен өзгертіп, сондай-ақ өзгертпей босату; ә) жазаны тағайындағаннан бастап оны өтеуден (түгелдей немесе жарым-жартылай) босату; б) жазаны өтеу кезінде одан (түгелдей немесе жарым-жартылай) босату немесе өтеуді кейінге қалдыру. Қылмыстық-аткару құқығының саласына жазаны өтеуден босатудың тек соңғы тобының түрлері кіреді. Әрине, бүған үкімді орындауды кейінге қалдыруда қолданған жағдайдағы жазаны өтеуден босату қосылмайды.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет