42
зат, құбылыс, іс-әрекеттерді нақты атау үшін келтірілген
сөздер. Мұндай сөздер бұл шығармада автордың тілінде де
едәуір
(қосшы союзы, съезд, бердеңке, райком, бригада, ра-
порт
т.б.) келтірілген фактілер образ жасаудан гөрі, шындықты
шыңдау міндетін атқарып тұр. Ал 1935
жылы жарық көрген
«Қасеннің құбылыстары» деген шығармасындағы әйел, ер-
кек кейіпкерлердің (бұлар 30-жылдардағы қала тұрғындары,
оқыған адамдар) өзара диалогтерінде:
– Бұл немене безобразие?...
– Қыс бойы төменгі базардан аңдып жүргенімді қайтейін?
– Ну что же?...
– ...
Қазақ қызметкерлерінің тұмсығын батырмай... енді бір
решительный бет
бермесек... деген сияқты сөздерді оқимыз.
Мұнда – осылар сияқты макаронизмдерді былай қойғанда,
кейіпкерлердің
он күн срок, мәдени накопление, совнарком
хатшысы, біздің система, кадр секторы, строительствоның
сметасы, банкедегі совещание, месткомның шовинисі, каз-
торгте шөлки беріп жатыр екен... өшіретіне күн ұзын тұрып
ем
деген сияқты қолданыстары тұнып тұр. Бұлардың барлығы
– кейіпкердің кім қандай адам екенін көрсетуге жұмсалған
көмекші құралдар. Үстіміздегі ғасырдың 20-30-жылдарынан
бастап қазақтың азды-көпті оқығандары, кеңсе, сот басқару
орындарында жұмыс істей бастаған қызметкерлер күнделікті
қарым-қатынаста орыс сөздерін араластырып сөйлеуге машық-
тана бастағанын жоғарыдағы мысалдар анық көрсетеді. Бұл
әдеттің күні бүгінге дейін
ұласып отырғанын да көркем
әдебиеттен көре аламыз.
Ал диалектизмдердің көрінісіне келгенде, мынаны айтуға
болады. Мұхаңның 20-жылдардағы әңгімелерінің кейіпкерлері
– Семей, Аягөз сияқты өңірдің қазақтары. Бұл өңірдің тілінде
диалектілік ерекшеліктер, әрине, жоқ емес, бар, бірақ олардың
оңтүстік өлкелердегі сияқты айрықша көрініп тұратындары
аса көп емес екені мәлім, ол
ерекшеліктер осы аймақта
туып-өскен жазушыға қатты еленбеуі мүмкін. Сондықтан
М.Әуезов кейіпкерлерін Се мей өңірінде сөйлетуді ойламай-
ды. Диалектологтардың Семей облысының Абай, Шұбартау,
Көкпекті, Ақсуат, Мақаншы
аудандары тұрғындарынан жи-
нап, жергілікті сөздер (диалектизмдер) деп көрсетіліп келе
43
жатқан сөздерден Мұхтар Әуезовтің 20-30-жылдардағы көркем
шығармаларында, автор тілінде де, кейіпкерлер тілінде де
кездесетіндері көп емес. Мысалы, «Қорғансыздың күніндегі»
әженің сөзінде
Достарыңызбен бөлісу: