Реферат Әлеуметтану ғылымының қалыптасуы мен дамуындағы кезеңдердің ерекшелігі

Реферат 
Әлеуметтану ғылымының қалыптасуы мен 
дамуындағы кезеңдердің ерекшелігі 

2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
​
ҚФ-103 топ
 
​
15.09.2020ж. 

3 
Әлеуметтану — қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары 
туралы ғылым. Әлеуметтану фактілерді, үдерістерді, қатынастарды, жеке 
тұлғалардың, әлеуметтану топтардың қызметін, олардың рөлін, мәртебесі мен 
әлеуметтану мінез-құлқын, олардың ұйымдарының институты. 
Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары өз алдына дербес ғылым болып 
қалыптасты. Оның негізін салушы Огюст Конт (1798-1857ж.ж) болды. Оның 
әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі 
туралы идея жатыр. 
Жалпы, О.Конттың тұжырымдамасы бойынша, әрбір қоғамды ақыл-сана, жалпы 
идея басқарады деген идеалистік ой жатыр. Сондықтан О.Конт жалпы қоғамның 
дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының, санасының бір ізгілікпен 
дәйекті дамуының 3 кезеңі, яғни теологиялық, метафизикалық және 
позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді. 
Бірінші, яғни теологиялық сатыда адам қандайда бір құбылыс, процесс, зат 
болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты, оларға табиғат пен өмірге 
байланысты жоқ ғажайып, абстрактілі ұғымдарды қолданды. 
Екінші, яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі 
ұғымдардан бас тартты,ендігі жерде құбылыстарды, процесс, олардың мәні мен 
себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге 
тырысты.Бұл кезеңнің басты қызметі – ол қандай да бір затты, құбылысты, 
процесті алмайық, оларды сын тұрғысынан өткізіп қарауды қажет етеді. Сөйтіп 
екінші кезең адамның интелектуалды дамуының ғылыми түрін, яғни 
позитивизмді дайындайды. 
Ал, үшінші, яғни позитивистік кезеңде адам құбылыс, процестердің, заттардың 
абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан, себептерінен бас тартады.Ол тек 
қана құбылыстарды бақылап, олардың арсындағы тұрақты байланыс пен 
қатынастарды белгілеп отырады. 
О.Конттың пікірінше, ғылым позитивтік сипатта болуы керек, ол үшін нақты 
фактілерді оқып, үйрену керек.Нақтылы фактілер – бұл әлеуметтік құбылыстар 

4 
мен процестер. 
Ғылымдардың дамуы, бір кезеңнен екінші кезеңге өтуі ретпен болады, бірақ, ол 
бір уақытта болмайды.Бұл арада басшылыққа алатын бір қағида – ғылымға 
қарапайымнан күрделіге, төменнен жоғарыға қарай даму тән.Обьект қарапайым 
болған сайын одан алынатын позитивтік білім жеңілірек, тезірек болды.Осыған 
орай позитивтік әдіс алғаш рет математика, физика, астрономия, химия, биология 
ғылымдарында қолданған.Ал, әлеуметтану жағымды,оң білімнің ең жоғары 
шыңы, өйткені ол құбылыстарды, процестерді зерттегенде «позитивтік » 
әдістерге сүйенеді.Позитивтік әдіс теориялық әлеуметтік талдауларда бақылау, 
салыстыру, эксперимент, т.б. арқылы алынған эмпирикалық (яғни, тәжірибелік) 
факторларға сүйенеді. 
Әлеуметтанудың шығуына екінші бір үлкен себеп болған оқиға, ол О.Конттың өзі 
ашқан еңбектің бөлінуі және оны кооперациялау туралы заң болды. Бұл 
фактілердің адамзат қоғамының тарихында үлкен маңызы болды, өйткені бір 
жағынан осылардың негізінде қоғамда әлеуметтік және маманданған топтар 
пайда болды, қоғамда адамдардың әл-ауқаты, материалдық тұрмыс жағдайы 
біршама жақсара бастады. Екінші жағынан, бұл факторлар қоғамға кері әсер етті, 
өйткені бұлар байлықтың бір қолға, немесе кішігірім топтардың қолына 
жиналуынан әкелді, сөйтіп қанаушылыққа жол берді. Әлеуметтік сезім бір 
мамандықтағы адамдарды топтастырды. Осыған орай адамдардың түрлі 
корпоративтік бірлестіктері, одақтары шықты, олардың ішінде корпоративтік 
эгоисттік мораль пайда болады. О.Конттың пікірінше, осы адамдардың 
арасындағы ынтымақтастықты, келісімді тек әлеуметтану ғылымы реттеп 
отырады. 
О.Конттың әлеуметтану тұжырымдамалары әлеуметтік статика және әлеуметтік 
динамика деген бөлімдерден тұрады. Әлеуметтік статика қоғамдық өмір сүру 
жүйенің шарты мен даму заңдылықтарын зерттейді. Бұл салада О.Конт 
әлеуметтік институттардың негізгі түрлерін, яғни отбасын, мемлекетті, дінді алып 
қарайды. Олардың қоғамдағы атқаратын қызметін және адамдардың 
арасындағы ынтымақтастықты нығайтудағы ролін көрсетеді. О.Конт қоғамның 
ілгері дамуы туралы теорияны әлеуметтік динамикада одан әрі жетілдіреді. 
О.Конттың пікірінше, қоғамның ілгері дамуы негізінде, рухани бастама 

5 
адамзаттың ақыл ойының дамуы жатыр. 
О.Конт әлеуметтік құбылыстарды зерттеуде әлеуметтік фактілерді бақылау 
әдісіне үлкен мән берген, өйткені бақылау ғылымға объективтілікті береді. Ал 
бақылаушы өзіне тәуелсіз тұрған әлеуметтік фактілерімен жұмыс істейді. 
әлеуметтік зерттеудің екінші бір маңызды әдісі-ол эксперимент. О.Конттың 
пікірінше, эксперимент бұл белгілі бір арнаулы жасанды жағдайда әлеуметтік 
процестердің, құбылыстардың өзгеруін, дамуын бақылау; О.Конт бойынша, 
әлеуметтанудың үшінші негізгі әдісі-салыстыру. Бұл әдіс әрбір халықтың өмірін 
бір-бірімен салыстыруда қолданады. 
О.Конттың ой-пікірлерін, идеясын одан әрі дамытқан ағылшын 
әлеуметтанушысы Герберт Спенсер (1820-1903) болды. Оның әлеуметтану 
теориясы негізгі екі мәселеден тұрады. Бұл екі ой-пікір, идея Ч.Дарвиннің 
биологиялық түрлердің пайда болу теориясының негізінде пайда болған. 
1) қоғамды биологиялық организм ретінде қарау; 
2) әлеуметтік эволюция идеясы. 
Г.Спенсер тірі организмдердің жүйке жүйесін мемлекеттік басқару мекемелерінің 
қызметімен теңестіреді. Ол қоғам мен организм арасында кейбір ерекшеліктер 
туралы ой-пікір қозғады. Мысалы, қоғамдағы адам қоғамнан біршама тәуелсіз 
тұрады, ал организмнің бөліктері мен элементтері оның тұтастығын құрайды, 
оған тәуелді. Қоғамда, керісінше, тұтастық өзінің бөліктерінің , игілігі үшін өмір 
сүреді. Г.Спенсердің бұл ойлары қоғамды бір жүйе деп қарауға мүмкіндік 
беретіндей жол ашты. Г.Спенсердің қоғамды организммен теңестіруі қоғамды 
іштей үш жүйелес салаға бөлуге әкелді. Олар: 1) Қолдаушы, 2) материалдық 
игілікті өндіру көзіне (экономикаға), 3) қоғамның жеке бөліктерінің арасындағы 
байланыс, қатынастарды анықтау, қоғамдағы еңбектің бөлінуін реттеп тұрушы 
және жеке бөліктердің тұтасқа бағынуын реттеу болды. 
Г.Спенсер қоғамның әлеуметтік құрылымын талдай келе, әлеуметтік 
институттардың алты тұрпатын атап көрсеткен. Оларға туыстық білім, саяси, 
шіркеу, кәсіби және өндірістік тұрпаттар жатады. Өзінің еңбектерінде 

6 
(Социология как предмет изучения. СПБ, 1986; Основные начала , СПБ, 1897; 
Основание социологий, СПБ1906 г.) әлеуметтік институттардың эволюциясын 
зерттеген. 
Әлеуметтану ғылымының қалыптасуы мен дамуына елеулі үлес қосқан, бұл 
танымда айырықша тұжырымдама жасаған Карл Маркс (1818—1883) болды. 
Кейбір батыс зерттеушілері К.Марксты ХХ ғасырдың әлеуметтік ойының кіндік 
шешесі деп атаған. Бұлай атауға негіз болған оның қоғамның формациялары 
туралы ілімі және әлеуметтік құрылым туралы ойлары болды. Ол алғаш немістің 
ұлы философы Гегельдің диалектикалық әдісін қолдана отырып, өз кезіндегі 
капитализмнің әлеуметтік құрылымын жанжақты зерттеді. Ол әлеуметтіксаяси 
қатынастың дамуының, барлық тарихи оқиғалардың негізгі себебі мен шешуші 
күші материалдық өндірісте, қоғамның экономикалық дамуының сипатында 
жатыр деп атап көрсетті. Оның ілімі бойынша, қоғамның дамуы өндіріс тәсілі 
мен экономикалық жүйенің даму деңгейімен айқындалады. Ол қоғамды әр түрлі 
элементтерден тұратын жүйе ретіндегі адамдардың өзара әрекетінің туындысы 
деп түсінді. 
Бірінші кезең Ежелгі әлем қоғамы жөнінде әлеуметтік білімдердің қалыптасуын 
мен дамуын қамтиды. (миф пен эпос: шындықтың айқын көрінісі ретінде; Ежелгі 
Греция мен Ежелгі Римдегі әлеуметтік және саяси оқытулар). Екінші кезең 
ортағасыр мен Қайта өрлеу дәуіріндегі әлеуметтік білімнің дамуын қамтиды 
(Таным формасы мен дүниетаным жүйесінің өзгерісі. Августин Блаженный 
Теософиясы. Қайта өрлеу дәуіріндегі қоғам жөнінде әлеуметтік білімдер мен 
ойлар. Н.Макиавелли, Ж.Боден, Т.Гоббс және т.б. әлеуметтік ойларының 
қалыптасуы). Үшінші кезең 17-18 ғасырдағы адам мен қоғам жөнінде әлеуметтік 
білімдер. Жаратылыстану құқығы мен қоғамдық келісім концепциясы. 
Ш.Монтескье, Ж-Ж. Руссо және т.б. әлеуметтік концепциялары. Консерватизм 
мен либерализм ұғымдары. Әлеуметтік тарихтың төртінші кезеңі 19 -20 ғасырды 
қамтиды. Адам жөнінде ғылым. Огюст Конт әлеуметтануы. Эмпирикалық 
социологиялық зерттеулердің қарқынды дамуы. Әлеуметтану позитивизмінде 
методологиялық бағыттың басымдылығы. Конт заманынан бастап, қоғам 
жөнінде білімнің жеке саласы ретінде академикалық әлеуметтану кезеңі 
басталады. Түрлі ғылыми мектептер қалыптасады: натурализм, эволюционизм, 
органицизм, социал-дарвинизм және т.б. 19 ғ. аяғы мен 20 г. басы әлеуметтануда 
натурализмның терең дағдарысымен байланысты, бұл қызығушылықтың 

7 
әлеуметтік әрекет пен өзара әрекет мәселелеріне ауысуын, түсінуші әлеуметтану 
әдістері мен тұлға әлеуметтану концепциясының құрастыруымен байланысты 
болды (М.Вебер, Э.Дюркгейм және т.б.). 20 ғасырдың 20-80жылдар аралығында 
әлеуметтануда қазіргі негізгі бағыттардың қалыптасуы, қарқынды салалық 
жіктеліс пен зерттеу әдістерінің жетілу үрдісі жүрді. 80-шы жылдардан бастап 
әлеуметтану дамуында жаңа қазіргі кезең басталады.