Реферат Орындаған : Қырғызбай Ж. Тобы: Лр 20-02. Тексерген : аға оқытушы Мукамеден Д. Жоспар
жүктеу/скачать 73,77 Kb.
|
Реферат Құқық
| Негізгі бөлім
Сыбайлас жемқорлық жеке тұлғалардың қызметтік жағдайын пайдаланып қылмыстық әрекеттерін тұрақты негізде көмек алуды ұйымдастыру арқылы жасырады. Сыбайлас жемқорлықтың көбінесе лауазымды тұлғаларға пара беруге бағытталған қылмыстық қорлардан шегерімдерден құралған өз қаражаты болады. Айта кетерлігі, сыбайлас жемқорлық ұрлық, рэкет, контрабанда, есірткі және контрабандамен де байланысты. Сыбайлас жемқорлық, әрине, біздің мемлекетте орын алып жатыр. Бандитизм, қастандық, заңсыз қару-жарақ саудасы, құмар ойындар мен үйірмелер ұйымдастыру, есірткі бизнесі, банктік және валюталық қылмыс, рэкет, аса ірі көлемдегі ұрлық, тонау және тонау қазіргі уақытта, әдетте, қылмыстық топтардың ықпал ету және әрекет ету аясы болып табылады. Сыбайлас жемқорлықтың қандай да бір түрімен. Республикада жоғары ұйымдасқан қылмыстық қауымдастықтар әрекетінің фактілері қазірдің өзінде атап өтілді. Дегенмен, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтау өте күрделі процесс, өйткені бұл оның жасырындығы мен терең құпиялылығына байланысты. Сондықтан мемлекеттің қылмыстық саясатын анықтау кезінде сыбайлас жемқорлықтың қоғамға әсерін зерттеуді ескеру қажет, өйткені сыбайлас жемқорлық оның қоғамның әлеуметтік, экономикалық және саяси өмірінің көптеген салаларына енуін күшейтуге бейім. Мемлекеттік аппараттағы сыбайлас жемқорлық, құқық қорғау органдарының әлсіздігі қылмыстық құрамдардың әрекеттері үшін қолайлы жағдайлар жасайды және бұл өз кезегінде қылмыстың өсуіне және әлеуметтік қолайлы мақсаттарға жетудің заңды тәсілдерінің қысқаруына әкеледі[1]. Әрине, жемқорлық нарықтық, өтпелі кезеңдегі елдерге ғана тән деп есептейтін сарапшылар қателеседі. Мысалы, АҚШ-та әрбір ұйымдасқан қылмыстық құрылымдарда шенеуніктерге пара беретін де, қорқытатын да жемқордың кем дегенде бір лауазымы тіркелген. Сыбайлас жемқорлық ұйымдасқан қылмыспен тығыз байланысты. Тағы бір белгілі американдық криминолог Сазерленд ақ халаттылар «жоғары әлеуметтік позицияны иеленетін және зорлық-зомбылық қолданбай «кәсіби қызметі» барысында қылмыс жасайтын беделді адамдар» деп атап өтті [2]. »қылмыс және реттеуші органдардың алдында туындайтын проблемалар. Қылмыскерлер үнемі өзгеретін жағдайларға бейімделіп, технологиялық, саяси және экономикалық өзгерістердің мүмкіндіктерін пайдалануға тырысады, сонымен бірге сыртқы бақылаудан қашады. Әлемдік экономикалық жүйенің өсуі сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасауға жаңа мүмкіндіктер ашады. Жәбірленушінің сенімін жеңуге негізделген қарапайым алаяқтық немесе коммерциялық алаяқтық жаңа байланыс құралдарының кең таралуына байланысты ұлттық шекараны кесіп өтуі мүмкін. Өңірлердегі және дамушы елдердегі полиция мен тергеу органдарында мұндай істерді тергеуге қажетті қаражат, сарапшылар және басқа ресурстар жоқ. Тіпті бай елдер де қылмыстарды іріктеп тергеуге мәжбүр[3]. Айта кету керек, қылмыстық мінез-құлықты түсіндіруге ұмтылу криминологиядағы ең қиын нәрсе болса керек. Қылмыстың себептерін іздеу дәстүрлі түрде екі тәсілді қолданады. Бірінші жағдайда қылмыстық мінез-құлық генетикалық, биологиялық немесе психологиялық тамыры бар жеке тұлғаның туа біткен немесе жүре пайда болған сапасы ретінде қарастырылады. Екіншісінде қылмыс негізінен социологиялық параметрлермен түсіндіріледі; қылмыстың қайнар көзі қоғамның құрылымдық немесе мәдени құрылымының проблемаларында жатыр деп болжанады. Кейбір социологиялық түсіндірулерде қылмыскер пассивті объект ретінде қарастырылады. Олардың авторлары әлеуметтік факторлардың жеке адамды қылмыс жасауға қалай итермелейтінін нақты түсіндіруге тырыспайды. Оның орнына мұндай теориялар жай ғана қоғамдағы қылмыс деңгейінің өзгеруі мен басқа әлеуметтік жағдайлардың өзгеруі арасындағы байланысты қарастырады. Басқа концепцияларды жақтаушылар қылмыстық мінез-құлықты әлеуметтік жағдайлар мен жеке тұлға арасындағы байланысты іздеу арқылы түсіндіруге тырысады: бұл жағдайлар қоғам мүшелерінде өзгерістерді қалай тудырады?[4]. Өз кезегінде, сыбайлас жемқорлық институционалдық тиімсіздіктің басқа да нысандары бар жағдайларда жиі кездеседі, мысалы: саяси тұрақсыздық, бюрократиялық итермелеу, әлсіз заңнамалық және сот жүйесі. Бұл төмен экономикалық өсімнің себебі сыбайлас жемқорлық емес, онымен байланысты басқа факторлар екенін анықтау мүмкін бе деген сұрақ туындайды. Регрессиялық талдау, мысалы, саяси тұрақсыздық сияқты институционалдық тиімсіздіктің басқа нысандарын қабылдаған кезде, сыбайлас жемқорлық әлі де экономикалық өсудің баяулауына ықпал етуі мүмкін екендігінің кейбір дәлелдерін береді. Дегенмен, мәселенің себебі сыбайлас жемқорлықтың өзі екенін, онымен тығыз байланысты институционалдық әлсіздіктерді біржақты көрсету өте қиын. Шындығында, бұл әлсіздіктердің барлығы бір-бірін қолдайтын мағынада өзара байланысты болып көрінеді (мысалы, шектеулер сыбайлас жемқорлықтың өркендеуіне мүмкіндік береді, ал жемқор бюрократтар қосымша пара алу мүмкіндігіне ие болу үшін шектеулерді күшейте алады) және одан құтылу. Сыбайлас жемқорлық елге өзінің институционалдық әлсіз жақтарын жеңуге көмектеседі, сол сияқты басқа да институционалдық әлсіздіктерді азайту сыбайлас жемқорлыққа қарсы шабуылды жүргізуге көмектеседі. Таңқаларлық эмпирикалық фактілердің бірі – кедей елдер әдетте көбірек жемқорлық деп саналады. Бұл нәтижеге сақтықпен қарау керек, себебі ол бақылаушының жеке қабылдауына негізделуі мүмкін. Дегенмен, бұл факт шын мәнінде бар корреляцияны көрсетеді деп есептесек, оның көздерін зерттеу пайдалы болуы мүмкін. Сыбайлас жемқорлық ұғымы. Кез келген құбылысты зерттеуді оның ұғымын анықтаудан бастау қажет. Бұл тек ғылыми ізденісті жеңілдетіп қана қоймай, сонымен қатар оның нәтижелерін зерттеушілердің жете түсінуін жеңілдетеді. «Сыбайлас жемқорлық» термині заңдылық, оның ішінде қылмыстық-құқықтық ұғым болып табылмағандықтан,оның құқықтық анықтамасы белгілі бір қиындық туғызады. Сыбайлас жемқорлықтың халықаралық атауы – ''коррупция'' терминінің этимологиясы латынның «corruptіo» (паралап сатып алу) ұғымын білдіреді. Бірақ 1978 жылғы 17-ші желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясында қабылдаған кодексте: Коррупция ұғымы, лауазым иелерiнiң құқықтық мiнез құлқы, лауазым иелерiнiң iстеген немесе iстеуге мүмкiн iс-әрекеттерi үшiн заңсыз салық алуы, уәде берулерi ұлттық құқық нормаларымен анықталуы қажет делiнген. Н.Ф. Кузнецова сыбайлас жемқорлықты әлеуметтік көлеңкелі құбылыс деп көрсетіп, оның бір тұлғаны екінші бір тұлғаның сатып алуынан тұратынын анықтайды. А.И.Долгова осындай пікірді қолдай отырып, коррупцияны мемлекеттік немесе басқа да қызметкерлердің жеке басының пайдасы үшін ресми қызметтік өкілеттіліктерін және соған байланысты беделдері мен мүмкіндіктерін сатуы немесе сол үшін сатылуы деп атап көрсетеді. Бұл дегеніміз коррупция ұғымы парақорлықпен теңестіру деген сөз. Басқалар коррупцияны шенеуніктердің өз қызмет бабын жеке басының пайда табуы мақсатында қолдануға негізделген басқару аппаратының іріп-шіруі деген анықтама бередi . Бұл жағдайда олар ''cor'' (дене) сөзін негізге алып, коррупция деген сөзге латын тілімен сөзбе сөз ''дененің іруі'' іріп-шіру процесі деп анықтама келтіреді. Б.В. Волженкин ''Сыбайлас жемқорлық дегеніміз әлеуметтік құбылыс болып табылатын биліктің іріп-шіруі, мемлекеттік функцияны атқаруға өкілетті мемлекеттің немесе басқа да соларға теңестірілген адамдардың өз қызмет бабымен қызмет статусы мен беделін жеке басының баюы мақсатында немесе топтық мүдде үшін пайдалануы'' деп анықтама береді. Осы анықтамадан сыбайлас жемқорлықтың парақорлық шегінен шығып кететінін және оның мемлекеттік билікті жеке өзінің, басқаның пайда табуы мақсатында асыра пайдаланудың кез келген түрін айтамыз. Осылайша заң әдебиетінде сыбайлас жемқорлыққа қатысты екі түрлі көзқарас қалыптасқан: тар мағынадағы сыбайлас жемқорлық (парақорлық) және кең мағынадағы сыбайлас жемқорлық (мемлекеттік билікті пайдалану пайдакүнемдік мақсатта асыра пайдаланудың кез келген түрі). Біздің пікіріміз бойынша сыбайлас жемқорлықтың кең көлемдегі түсінігін қолдану дұрыс сияқты. Сатып алу сыбайлас жемқорлықтың тарихи бірінші көрініс болса да, сыбайлас жемқорлықты парақорлыққа теліп қою дұрыс болмаған болар еді. Осындай мұқият қарауды талап ететін заңдылық мәселені жеңіл шешу позициясын ұстану дұрыс болмайды. Осыған орай шешу сыбайлас жемқорлыққа анықтама бермес бұрын осы құбылысқа тән негізгі сипаттарды теориялық жағынан белгілеген мәнді болады. Сыбайлас жемқорлықтың орын алатын салалары жергілікті өзін – өзі басқару және мемлекеттік билік органдары болып табылады. Кейбір авторлар бұл салаға коммерциялық және басқа да ұйымдарды қосып кеңітеді. Ал бұған толық негіз жоқ. Сыбайлас жемқорлықтың қауіптілігі сол, мұндай қоғамға қауіпті іс-әрекет орын алған кезде мемлекеттің және жергілікті өзін- өзі басқару органдары беделіне зор нұқсан келтіріп, нәтижесінде олардың әлсіреуіне әкеліп соғады. Коммерциялық құрылымдардың қызметкерлерімен өзге де ұйымдардың қызметкерлері қызмет бабын асыра пайдаланған жағдайда ондай нұқсан келмейді және олардың әлсіреуіне әкеліп соқпайды. Әрине, осындай өкілеттіктерді теріс пайдаланушылық көп материалдық шығынға ұшыратуы және басқа да ауыр жағдайға ұщыратуы мүмкін, ал ол үшін сол коммерциялық және өзге ұйымдардағы кінәлі адамдар тиісті жауапкершілікке тартылуы тиіс. Жергілікті Мемлекеттік басқару және басқару органдарына келетін болсақ,оларды сыбайлас жемқорлықтың орын алған саласына қосу принципті түрде маңызды болып табылады. Бірақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 8 бөлігіне сәйкес аталған органдар мемлекеттік өкімет органдары жүйесіне кірмейді, ал конститутциялық құрылымның негізін анықтайтын осы баптарды бөлім етіп алу кездейсоқ емес. Баптардың мазмұны мен орны жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқаруды осындай негіздің бірі ретінде қараудың куәсі болып табылады. Сыбайлас жемқорлықтың субъектілері мемлекеттік қызметті атқаруға уәкілетті адамдар, не оған тексертілген адамдар, лауазымды адамдар, лауазым иелері болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлер танылады. Егер лауазым иелерінің сыбайлас жемқорлық субъектілеріне қатысы жайлы әдебиетте бірыңғай пікір қалыптасқан болса, лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлердің осы санатқа жату мәселесі даулы болып табылады. В.С.Коммисаров сыбайлас жемқорлық субъектісін мемлекеттікқызметкерлер ретінде қарау қағидасы дұрыс емес деп есептеп,оны төмендегі ойларға байланыстырады. Біріншіден, бұл дегеніміз қылмыстық жауапкершілікке тартылатын адамдар шеңберін едәуір ұлғайтады деген ұғымды білдіреді, ал бұл болса қылмыстық саясатты дамыту пәрменділігімен толық дәрежеде сәйкес келмейді. Екіншіден, бұл түбірімен дұрыс еме, себебі сыбайлас жемқорлықтың мәні билік өкіллеттілігі болмағандықтан олар сыбайлас жемқорлық әрекет жасай алмайды, ал бірақосындай қыллмыстарға қатысушы болуы мүмкін. Н.Ф. Кузнецова лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлерді коррупциялық қылмысы үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту криминологиялық негізсіз деп есептейді. Оның пікірінше, бұл адамдардың қоғамдық қауіптілігі антиәлеуметтік криминалдық дәрежеге жетпейді. Басқа да авторлар осындай пікірді ұстанады. Қылмысты объектісі бойынша саралауды әңгіме етуден бұрын және саралау процессінің өзіне өтудің алдында тек төмендегі жағдайлардың орындалысының барысында ғана жетістіктерге қол жеткізу мүмкін екендігін ескеру қажет. А) Жасалған қоғамдық қауіпті әрекеттің фактілік мән-жайлары, қылмыстың жалпы құрамының төрт элементі объект, объективтік жағы, субъект, субъективтік жағы бойынша жүйеленеді және топтасырылады яғни аталған құрам, нақты қылмыстық құрамдарды танудың, олардың мазмұнын ашу үшін теоретикалық негіз қызметін атқарады. Б) Жасалған іс-әрекетпен барынша ұқсас болып табылатын нақты құрамның заңды белгілері ҚК-тің Ерекше бөлімінің баптары да аталған төрт элемент бойынша жіктеледі. Тек логикалық заңдарын, оның категорияларын және тәсілдерін пайдалана отырып жүзеге асыру және дұрыс жасау мүмкін болады, себебі қылмысты саралау адамның ой еңбегінің, күрделі танымдық процесстің ой қорытудың жемісі болып табылады. Қылмыстық заңнама өзінің нормаларымен қоғамдық қатынастарды қылмыстық қол сұғушылықтардан қорғайды. Кез-келген қылмыс қоғамдық қатынастарға қол сұққандықтан қоғамға тұтастай қауіп төндіреді. Сонымен қатар қоғамдық қатынастар дегеніміз адамдар арасындағы қатынастар және адам аталған қатынастардың қатысушысы болып табылады. Сондықтан адамның жеке басына, меншікке, қоршаған ортаға қол сұға отырып қылмыскер осы құндылықтармен байланысты қоғамдық қатынастарға да қол сұғады. Қылмыстық құықтың көптеген теоректиктерінің пікірінше қол сұққаны үшін ҚК-те Жауапкершілік қарастырылаған қоғамдық қатынастар қылмыстың объектісі болып табылады. Басқаша айтқанда қылмыскер неге қол сұқса, не нәрсе қылмыстық заңмен қорғалса неге залал келсе немесе залал келуі мүмкін болса қылмыс объектісі дегеніміз сол болады. А.Н. Трайниннің айтуынша «Еш нәрсеге қол сұқпайтын қылмыстың табиғатта болуы мүмкін емес». Бұл аксиома – дәлелдеуді қажет етпейтін айқын шындық. Қылмыстық-құқылық теорияда қылмыс объектісінің үш мүшелік жіктелуі қабылданған (жалпы, топтық, тікелей)?. Уақыт өте келе бұл пікір Б.С. Никифоров, Е.А. Фролов және М.И. Федоровтармен сынға ұшырады. Олардың алғашқы екеуі оқулық және ғылыми әдебиеттерде тікелей объект топтық объектімен қосылып кетеді деп негізді түрде санады. М.И. Федоров керісінше – объектілерді сыныптау барысында олардың санын азайтуды жақтады. Оның ойынша қылмыстың жалпы объектісі ұғымынан тіптен бас тарту қажет себебі ол ешқандай мазмұны жоқ қоғамдық өмірдің құбылысы болып ғана табылады. Сондықтан криминалистер үшін жалпы объект ешнәрсе бермейді және қылмыстық юстицияда ешқандай маңызға ие болмайды. Объектілерді сыныптау мәселесінде Н.И. Коржанскийдің ұстанған позициясы назар аударарлық жай. Ол Б.С. Никифоров пен Е.А. Фороловтың объектілерді сыныптаудың үш мүшелік жүйесімен келіспей оны жарамсыз деп санайды және объектілерді сыныптаудағы өз үлгісін ұсынады. Атап айтқанда Н.И: Коржанский жазған «қылмыс объектілерін вертикал бойынша сыныптау төрт сатыға ие болады: 1) жалпы объект (…құқық тәртібі – қоғамдық қатынастардың бүкіл жиынтығы); 2) топтық объект (қоғамдық өмірдің бір өрісін құрайтын біртектес қоғамдық қатынастардың жеке тобы – меншік, жеке адам); 3) түрлік объект (бір түрдегі қоғамдық қатынастар – өмір, жеке меншік); 4) тікелей объект (нақты қоғадық қатынас – И.И. Ивановтың өмірі, Е.Е. Егоровтың жеке меншігі т.б). Бұдан байқайтынымыз жалпы, топтық және тікелей объектілер сыныптаудың үшмүшелік үлгісіндегіге ұқсас. Алайда қылмыстың жаңа объектісі түрлік объект енгізілген. жүктеу/скачать 73,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|