Халықаралық және меймандостық университеті
Туристік дестинация менеджменті 22-01
БӨЖ Тақырыбы : Қазақстан Республикасындағытерриториялық рекреациялық жүйелердің дамуы.
РЕФЕРАТ
Орындаған: Амраева Аминам
Қабылдаған:Нахипбекова С.А.
Жоспар:
1.
Территориялық рекреациялық жүйелер туралы негізгі түсінік
2.
Территориялық рекреациялық жүйенің даму сатылары
3.
Территориялды рекреациялық жүйелердің элементтері
4.
Ішкі территориялық рекряциялық жүйенің дамуы
Туризмдегі территориялық рекреациялық жүйелер
Рекреациялық жүйе-бұл әлеуметтік басқарылатын (ішінара өзін-өзі басқаратын) күрделі жүйе, оның орталық кіші жүйесі туризм субъектілері болып табылады, ал мақсатты функция-олардың рекреациялық қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру (И.В. Зорин, В.А. Кварталнов). Территориялық рекреациялық жүйе (ТРЖ) заманауи рекреациялық және туристік қызметтің негізгі элементі болып табылады және рекреацияны жүзеге асыру үшін қажетті функциялардың белгілі бір жинағына ие болатын және қандай да бір бүтін ретінде шығатын кіші жүйелердің бірі ретінде сипатталады. Территориялық рекреациялық жүйелер туралы түсінікті алғашқылардың бірі ұсынған болып рекреациялық географияның кеңес мектебі, дәлірек айтқанда рекреациялық жүйе сұлбасын әзірлеген В.С. Преображенский болып табылады.
Территориялық рекреациялық жүйелер туралы түсінік. Қазіргі рекреациялық географияның зерттеу предметі территориялық рекреациялық жүйелер (ТРЖ) болып табылады. Сонымен қатар рекреациялық география география, экономика және мәдениеттанудың түйскен жерінде орналасқан «шекаралас» ғылымға жатады. Қазіргі ТМД елдеріндегі зерттеушілер бойынша рекреациялық географияның негізгі үш көз қарасы ажыратылады:
— қоршаған орта көз қарасынан (физикалық-географиялық бағыттар зерттеледі);
— әрекеттік көз қарасынан (адамның іс-әрекеті және оның мінезі зерттеледі);
— субъективтік көз қарас (адамдардың қабылдау қасиеттерін және олардың ерекшеліктерін зерттейді).
Материалдық заттар, жүйелер, процестер және құбылыстар рекреацияның объектілері болып табылады. Рекреацияның субъектері деп рекреациялық әрекетпен шұғылданатын адамдары түсінеді. Рекреациялық географияның көз қарасынан өзінің әлеуметтік мәдени біліміне стандартына сәйкес өзінің күшін қайта қалпына келтіруге бағытталған адамдардың әр түрлі іс-әрекетін рекреациялық әркет деп атауға болады. Мұның ішіне рекреацияның тәулікті, апталық, кварталдық, жылдық және өмірлік циклдері кіреді. В.Б. Николаенко бойынша, рекреациялық география жүйелердің оптимальдық функциолануы бойынша түрлі үсыныстарды жасап шығарады; белгілі бір көрсеткіштерімен жүйелерді проектілейді; рекреациялық қажеттілікті анықтайды; жүйелердің жасау және функциолау саладарына болжам береді; территориялы-дифференциацияланған нормаларды және территориялық рекреациялық жүйелерді проектілеудің және оны зерттеу әдістер жүйесін жасап шығарады; территориялық рекреациялық жүйелердің аймақтық ерекшеліктерімен таныстырады. Демек, рекреациялық география қоғамдық арнайы географиялық ғылымдарға жатады, оның зерттеу объекті мен предметінің мақсатты функциясы әлеуметтік деп анықталады. Рекреациялық география географиялық ғылымдар жүйесеніде қолданылатын тарихи, салыстырмалы, картографиялық, талдау-статистикалық, экспедициялық зерттеу, математикалық модельдестіру әдістерін пайдаланады. Рекреациялық географияның зерттеу предметі әлеуметтік сипатқа ие болғандықтан бұл ғылымда басқа да қоғамдық және медикалы-биологиялық ғылымдарының әдістерін қолданыдаы, мысалы, баланстық, социологиялық т.б. Рекреациялық географияның басты мәселесі территориялық рекреациялық жүйелердің даму және қалыптасуының объективті заңдылықтарын айқындау және белгілі бір елдің немесе ауданның әлеуметтік-экономикалық және табиғи жағдайыда олардың әрекеттеу механизмдерін.
ТРЖ-нің негізгі қасиеттері оның жеке әлементтерінің қасиеттергі мен ғана емес, сонымен қатар оның құрылымының қасиеттерімені жәнеәлементтер арасындағы байланыспен де айқындалады. Осыәлементтерінің өзара байланыстары туралы мәліметті жинақтау матрица байланысы түрінде болуы мүмкін, оларды ТРЖ-нің әлементтері құрайды . Ол үшін В.М. Кривошеев пен И.В. Зорин (1979) ұсынған әдіс-амалдарын пайдаланады. ТРЖ әлементтері матрица жолымен талданатын, белсенді шағын жүйе ретінде алға шығып, тапсырысты қабылдаушы болып саналады. Матрица бағанындағы мұндай әлементтер тапсырыстарды қанағаттандыратын ресурстар ретінде қарастырылады.
ТРЖ-нің басты әлементі демалушылар тобы (ДТ) рекреациялық әрекеттер циклімен сипатталатын мінез -құлық параметрлерімен сипатталады. Басқа ішкі жүйелермен қарым -қатынас адамдардың белгілі бір топтарының әлеуметтік, жасына, психологиялық, ұлттық, кәсіби, аймақтық және жеке селективтілігіне, демалыс жағдайлары мен ресурстарына байланысты сараланады. Басқа элементтерімен рекреациялық шаралардың циклдері мен ТРЖ-нің кеңістік-уақыттық қщрылымның таңдауы арқылы байланысады.
«Демалушылар тобының» «табиғи кешенмен» байланысы аттрак-тивтілік (тартымдылық), сыйымдылық, тұрақтылық және комфорттық қасиеттері арқылы жүзеге асырылады. Табиғи кешен - табиғат объектілері мен құбылыстарының өзара байланысты және өзара тәуелді комбинациясы - ресурс ретінде ғана емес, сонымен қатар адамдардың рекреациялық қажеттіліктерін қанағаттандыру шарты ретінде әрекет етеді. Табиғи кешендердің спецификалық сипаттамалары - олардың сыйымдылығы, тұрақтылығы, жайлылығы, әртүрлілігі, тартымдылығы.
Табиғи кешеннің аттрактивтілігі (тартымдылығы) экзотикалық және объектілер мен құбылыстардың қайталанбайтындығымен немесе пейзаждың әртүрлілігімен сипатталады. Осыған байланысты рекреациялық географияда табиғи кешендеріне баға берудің ерекше бір түрі - эстетикалық баға беру түрі бар.
Табиғи кешендердің сыйымдылығымен тұрақтылығы- бұлрекреациялықіс-әрекет кезіндегі демалушылар тобы мен табиғи кешен арасында болатын байланыстарды көрсетіп тұратын көрсеткіш. Шектелген аумақта демалушылардың мөлшерден тыс жиналуы табиғи кешендерді рекреациялықдағдарысқа әкеліп соғады.Сондықтан, табиғи кешендерге түсетін рұқсат берілген салмақты анықтау жәнеландшафты қалпына келтіру қабілетін бұзбайтын рекреациялық шараларды ұйымдастыру қажет.
Табиғи кешендерге технологиялық баға бергенде, рекреациялықшараларды өткізуге олардың сыйымдылығы мен жарамдылығы анықталғанда, пайдалану кезіндегі олардың тұрақтылыгын ескеру қажет, сонымен қатар рекреациялықаумақтардың қабілетін арттыру үшін арнайы шараларды ұйымдастыру керек. Табиғи кешеннің комфорттылығы - бұл адам организміне жағымды жағдайдың әсерету ұзақтығы. Бұл көрсеткішті медициналық-биологиялық (физиологиялық) баға бергенде қолданады. Бағаланатын объектісі климат болса, оны бағалау субъектісі - демалыс кезіндегі адам организмінің хал-күйі.
Адам организмінің хал-жағдайы мен метеорологиялық көрсеткіштердің (ауаның температурасы, желдің жылдамдығы, күн радиациясы) байланыстарының анализі ауа райы кластарының рекреациялық типологиясын құрастыру және демалуға арналған комфортты кезеңінің ұзақтығын анықтауға мүмкіндік береді.
«Демалушылар тобының» «техникалық құрылыстар» шағын жүйесімен байланысы сыйымдылық, әртүрлілік және комфорттылық сиякты жүйелі қасиеттер арқылы көрсетіледі. Рекреациялық ағым өзінің құрылымы жағынан әртекті болғандықтан, рекреациялық шаралар жүргізу үшін арнайы мекемелер мен аумақтарды қажет етеді. 60-шы жылдары болтан сұраныс пен рекреациялық жүйенің үйқаспауы туристік мекемелер торының одан әрі дамуы мен сұранысы жоғары әлеуметтік топтарга (жанүллық туризм, автотуризм) қызмет көрсету саласына ықпал етті.Сонымен қатар орналастыру орындарының сыйымдылық және комфорт жағынан бірдей еместігі рекреациялық мекемелерді кластарға (люкс, жоғарғы, бірінші және т. б.) бөлуді қажет етеді.
«Демалушылар тобы» «қызмет көрсетушілерден» жоғары сапада қызмет көрсетуін талап етеді, олардың өз ісін терең білетін, мүқият және эдепті болғанын қалайды және олардан демалушылардың сұранысына ықыласпен қарауын күтеді. Өз ісін жоғары дәрежеде білу біліктілік ұғымымен анықталады.
Қызмет көрсетушілер жұмысы курамына екі компонент кіреді: 1) материалдық-заттық іс-әрекет (заттар мен еңбек құралдарымен жұмыс істеу);
2) коммуникативтік іс-әрекет (демалушылармен қатынас орнату). Жоғары сапалы қызмет көрсету мақсатына жету ісінде субъективтік фактор рөлі өте маңызды. Тұтынушылардың қызмет көрсету сапасына баға беру арқылы қызметшілердің кәсіби деңгейін анықтауға болады. Ол үшін анкета сауалнамасы жүргізіледі немесе шағым жәнеұсыныстар кітапшасына талдау жасалады.
Территориялық рекреациялық жүйе концепциясы 1969 жылы В.С. Пребораженский негіздеді. Оның ойыларын дамыта отырып бірнеше авторлар рекрациялық жүйенің адаптациялық моделін жасап шыққан. Берілген модельдің құрылымында демалушының рекреациялық ортаны қабылдаудың үш негізгі стадиясын ажыратады: әрекет алды (ортаның «көрінісі»), әрекеттегі («ситуация») және әркеттен кейін («із»).
Қабылдаудың бірінші фазасы (әрекет алды), рекреациялық шұғылдану циклдерге қатысты рекреациялық қажеттілігінің сипаты мен құрылымын сәулелендіреді. Екіншісі (әрекеттегі) – демалу ортамен адамдардың өзара әрекеттесудің ерекше формалары түрінде рекреациялық шұғылдануды орындау процесі. Үшінші (әрекеттен кейін) – рекреацияның эффективтілігі, яғни естелік, басқа адамдарға мәлімет жеткізу, және сонымен қатар экономикаға, мәдениетке және экологияға жанама ықпалы.
Кеңес кезеңінде, рекреациялық ресурстарды, территориялық рекреациялық жүйелердің функциолануын, құрылымын және құрамын, рекреациялық территориялардың қасиеттерін зерттейтін ғылыми бағыт ҚСРО-да ХХ ғасырдың 60-ші жылдары «рекреациялық география» деп аталды. Еуропа мен Американың көптеген елдерінде рекреациялық географияны «туризм және демалу географиясы», «бос уақытының географиясы», «демалу географиясы» деп аталады.
Туристік саяхатқа (туристік тұтыну акты) дайындық және оны өткізу кезінде демалушылар тобы ақпарат қызметтерін талап етеді. Мысалға ТРЖ-нің жеке шағын жүйелерінің жағдайы, туристік қызметтің түрлері, демалатын жерлердегі көрсетілетін қызметтердің технологиялық ерекшеліктері туралы олар толық ақпарат алғысы келеді. Мұндай ақпараттарды рекреациялық жүйенің басқару органы беріп тұруы қажет. ТРЖ-нің бұл қасиетін ақпараттық қасиет деп сипаттауға болады. Жарнамалық-ақпараттық қызметтер баспа құралдарын, кино, теле-, радиожарнамаларын пайдаланып рекреациялық қызмет түрлері туралы мәліметтерді ұсынып тұрады. Жоғары дәрежеде хабардар болу рекреациялық ағымдарды реттеп түруына үлкен әсерн тигізеді.
Табиғи үрдістердің маусымдық сипатына байланысты табиғи кешен (ТК) демалушылар тобына бірқатар шектеулерді орнатады. Мысалы, рекреациялық шаралардың кейбір түрлері жылдың белгілі мезгілінде ғана іске асырылуы мүмкін (шомылу-жағажай циклы жазда, шаңғы туризмі қыста), басқаларына белгілі мезгілде толығымен тыйым салынады (уылдырық шашу кезінде балық аулау, орнатылған уақыттан тыс мезгілде аң аулау). Сөйтіп, табиғи үрдістердің маусымдьқ динамикасы туристік ағымдардың оған сәйкес ырғағын талап етеді. ТРЖ-нің осы ерекшелігі демалыс күнтізбесінде орын табуы мүмкін Осындай күнтізбе табиғи кешенге технологиялық баға беру кезінде кұрастырылады, онда экологиялық және технологиялық критерийлер бойынша анықталады.
«Табиғи кешеннің» «инженерлік-техникалық» шағын жүйесімен өзара байланысы туризмнің материалдық-техникалық базасының (орналастыру орындары, көлік) экологиялық қасиетімен сипатталады. Табиғи кешен оның рекреациялық ауыртпалыққа деген төзімділігіне қарай орналастыру орындарының көлемі мен түріне белгілі шектеулер салады. Рекреациялық ауыртпалық инженерлік-мелиоративтік шаралар мен абаттандыру арқылы күшеюі мүмкін екенін ұмытпау керек. Рекреациялық қызмет көрсетудің технологиялық процестері экология жағынан таза болуы қажет және табиғи кешендердің құнды рекреациялық қасиеттерінің азғындап кетуіне жол бермеуі керек. Осындай талап алдың ала, инженерлік-техникалық құрылыстарының жобалау кезеңінде, туристік тауарлар мен жабдықтардың жоспарлануы кезеңінде қойылуы керек. Екінші қатардағы шаралар, мысалы, демалыс орындарында қайық моторларын пайдалануға тыйым салу (суаттардың мұнай өнімдерімен ластануына жол бермеу үшін), автомобильдер мен мотоциклдарды пайдалануға тыйым салу (шу мен газбен ластанудан қорғау) аталған конструкциялардың (модельдердің) нашар экологиялық сипаттамаларының салдары болып табылады.
Байланыстардың осы сипаттамасын құрылыс түрлерінің тығыздық нормалары, технологиялық үрдістердің қарқындылығының нормалары және ТК технологиялық тұрақтылығының коэффициенті көрсетеді (шаңғы желілері мен жаяу соқпақтарының аудан бірлігіне есептелген саны, акватория ауданына келетін кемелер саны және т.б. Территориялық құрылым- жүйе элементтерінің территориялық байланыстардың жиынтығын құрайды.Туризмдегі территориялық құрылым рекряциялық жүйенің ішкі жүйелері арасындағы территориялық құрылымға мысалы ретінде жататындарға: курорттың жоспарлы территориялық рекряциялық жүйені сонымен бірге табиғи және мәдени рекряциялық жүйелердің элементтерін де ажыратады. Рекряциялық жүйенің элементі
Ішкі территориялық рекряциялық жүйенің дамуы
Жүйенің біртұтастығы өмірдегі оның қызметтерімен, адаммен, топтарымен, қоғаммен,жүйені құрастырушы байланысы ретінде демалысты ұйымдастырушы және демалушылардың жүйенің құрылуы мен қызметі ішкі жүйелердің байланыстарға ішкі рекряциялық жүйелерді қарастырайық.
Демалушылар. Демалушылар- рекряциялық жүйенің орталық элементі болып табылады. Рекряциялық қызмет көрсету жүйелердің мен рекряциялық қызметтің дамуының демалушыларды топтарға бөлу кез-келген рекряциялық қызмет үшін маңызды.
Демалушылардың типтерін көрсетейік:
1. Эктоморфтік – өзінің ішкі жағдайына шоғырлануға
2. Мезоморфтік – табиғатқа махаббат сезімімен сипатталады, табиғат-
3. Эндоморфтік – сезімтал, табиғатты олар ашық көңіл-күйімен
Демалушылрдың топтарының сипаттамасы тұрақты болмайды. Олардың өзгерісі қоғамның демалушылар топтарының маңызды сипаттамаларына таңдаулық, адаптацияларға қабілеттілік, өзін-өзі
Таңдаулық бұл демалушының таңдау еркіндігінің болуын айтамыз. Таңдаулықтың адаптация ішкі жүйедегі өзгерістерге демалушылардың бейімделуін айтуға болады.Өзін-өзі ұйымдастырушылық- жеке қарым-қатынастары орнатылған топтары жатады.
Қорыта келе, өзін-өзі ұйымдастырушылық қызметі халықтың психикалық, физиологиялық,табиғи және мәдени кешендері. Табиғи және мәдени-тарихи кешендері физиологиялық және психофизиологиялық ыңғайлық. Егер біріншісі климаттық жағдайлармен байланысты болады.Сенімділік- қажеттіліктерді толық қанағаттандыруын көрсетеді.
Табиғи кешендердің орыны табиғи-емдеулік, спорттық, демалысты ұйымдастыруымен анықталады.
ТРЖ ең кең тараған типологияларының бірі рекреациялық қызметтің функционалды бағыттылығына негізделеді. Функционалды типология рекреация мен туризм үрдісінің негізгі функцияларына сүйенеді, оған сәйкес территориялды рекреациялық жүйелердің төрт негізгі функционалды типтерін ерекшелеуге болады:
- негізгі функциясы емдік қызметтерді ұсынуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру шарттарын қалыптастыру болып табылатын емдік функциясы;
- турист немесе демалушы ағзасының физикалық және моральдық күштерін қалпына келтіру шарттарын қалыптастыруға бағытталған сауықтыру жүйесі;
ТРЖ келесідей типтері бар:
-урбанизацияланған – ірі елді мекендердің қасында орналасқан және xалықтың қалалық бөлігіне бағытталған.
-Урбанизацияланған ТРЖ келесі кіші типтерді қамтиды: IА - шипажай-қалалар; IБ - экскурсиядлық орталық-қалалар; IВ - саяжай қоныстары;
- урбанизацияланбаған – қалалар мен ірі мегаполистерден алыс орналасқандар.
Территорияның рекреациялық және туристтік мүмкіндіктері және оны пайдалану дәрежесі.Рекреациялық іс-әрекетінің ресурстары және жағдайы:
— территорияның медикалы-географиялық және физикалық-географиялық сипатты көрсеткіштері;
— территорияның микроклиматтық ерекшеліктері;
— территорияның мәдени-тарихи маңыздылығы;
— территорияның рекреациялық игерілгендігі және рекреациялық игеруі;
— рекреациялық ресурстардың сиымдылығы;
— рекреациялық және туристтік ресурстары туралы ақпарттық құрамдастығы;
— рекреация және туризм дамуының жинақтау, орындалу және локализдену факторлары.
Территорияны рекреациялық пайдалану дәстүрлері;
— территорияның рекреациялық игерілу деңгейі;
— территорияның әлеуметтік-мәдени өзгерістері;
— аймақтағы рекреация мен туризм дамуының дәстүрлі және бірегей бағыттары;
— туристтік орталықтар және туризм орталықтары: олардың ерекшеліктері, мамандануы және дамуы мен қалыптасуындағы ерекшеліктері;
— ауданның игеру кезеңі және игерулік дәрежесі
Туристік саяхатқа (туристік тұтыну акты) дайындық және оны өткізу кезінде демалушылар тобы ақпарат қызметтерін талап етеді. Мысалға ТРЖ-нің жеке шағын жүйелерінің жағдайы, туристік қызметтің түрлері, демалатын жерлердегі көрсетілетін қызметтердің технологиялық ерекшеліктері туралы олар толық ақпарат алғысы келеді. Мұндай ақпараттарды рекреациялық жүйенің басқару органы беріп тұруы қажет. ТРЖ-нің бұл қасиетін ақпараттық қасиет деп сипаттауға болады. Жарнамалық-ақпараттық қызметтер баспа құралдарын, кино, теле-, радиожарнамаларын пайдаланып рекреациялық қызмет түрлері туралы мәліметтерді ұсынып тұрады. Жоғары дәрежеде хабардар болу рекреациялық ағымдарды реттеп түруына үлкен әсерн тигізеді.
Табиғи үрдістердің маусымдық сипатына байланысты табиғи кешен (ТК) демалушылар тобына бірқатар шектеулерді орнатады. Мысалы, рекреациялық шаралардың кейбір түрлері жылдың белгілі мезгілінде ғана іске асырылуы мүмкін (шомылу-жағажай циклы жазда, шаңғы туризмі қыста), басқаларына белгілі мезгілде толығымен тыйым салынады (уылдырық шашу кезінде балық аулау, орнатылған уақыттан тыс мезгілде аң аулау). Сөйтіп, табиғи үрдістердің маусымдьқ динамикасы туристік ағымдардың оған сәйкес ырғағын талап етеді. ТРЖ-нің осы ерекшелігі демалыс күнтізбесінде орын табуы мүмкін Осындай күнтізбе табиғи кешенге технологиялық баға беру кезінде кұрастырылады, онда экологиялық және технологиялық критерийлер бойынша анықталатын бөлек маусымдардағы рекреациялық шаралар тізімі мен олардың ұзақтығы жөніндегі мәліметтер көрсетіледі.
«Табиғи кешеннің» «инженерлік-техникалық» шағын жүйесімен өзара байланысы туризмнің материалдық-техникалық базасының (орналастыру орындары, көлік) экологиялық қасиетімен сипатталады. Табиғи кешен оның рекреациялық ауыртпалыққа деген төзімділігіне қарай орналастыру орындарының көлемі мен түріне белгілі шектеулер салады. Рекреациялық ауыртпалық инженерлік-мелиоративтік шаралар мен абаттандыру арқылы күшеюі мүмкін екенін ұмытпау керек. Рекреациялық қызмет көрсетудің технологиялық процестері экология жағынан таза болуы қажет және табиғи кешендердің құнды рекреациялық қасиеттерінің азғындап кетуіне жол бермеуі керек. Осындай талап алдың ала, инженерлік-техникалық құрылыстарының жобалау кезеңінде, туристік тауарлар мен жабдықтардың жоспарлануы кезеңінде қойылуы керек. Екінші қатардағы шаралар, мысалы, демалыс орындарында қайық моторларын пайдалануға тыйым салу (суаттардың мұнай өнімдерімен ластануына жол бермеу үшін), автомобильдер мен мотоциклдарды пайдалануға тыйым салу (шу мен газбен ластанудан қорғау) аталған конструкциялардың (модельдердің) нашар экологиялық сипаттамаларының салдары болып табылады.
Байланыстардың осы сипаттамасын құрылыс түрлерінің тығыздық нормалары, технологиялық үрдістердің қарқындылығының нормалары және ТК технологиялық тұрақтылығының коэффициенті көрсетеді (шаңғы желілері мен жаяу соқпақтарының аудан бірлігіне есептелген саны, акватория ауданына келетін кемелер саны және т.б
Басқару органының техникалық құрылыспен байланысы инфра-құрылымды (орналастыру, тамақтандыру орындары, туристік көлік және т. б.) толығымен пайдалану арқылы сипатталады. Технологиялық дайындықпайдаланатынорынсаныныңтізімқұрамыныңқатынасымен анықталады. Егер де кейбір себептерден (бұзылып қалу, техникалықжұмыстар жүргізу, бөлшектердің жетіспеуі) эксплуатациялық қоры жұмысқа пайдаланбаса, жүйенің жалпы көрсеткіштері төмендейді. Басқару органының міндеті - жоспарланған сыйымдылыққа сәйкес материалдық-техникалық базаны алдыңала дайындап, толығымеи пайдалану.
Басқару органы қызмет көрсетушілердің білім деңгейіне үнемі талдау жасап, мамандарды оқытып, олардың білімін көтеруге ар найы шараларды курстар, семинарлар, мектептер жүйелері арқылы ұйымдастырып тұруы қажет. Жоғары және орта арнайы білімді және біліктілігін жоғарылатқан мамандардың саны қызметкерлер; біліктілігінің дәрежесін көрсетеді.ТРЖ-нің барлық сипаттамаларын зерттеп, оларға талдау жасау -рекреациялық географияның маңызды міндеті болып саналады.
Пайдаланған әдебиеттер: Туристтік география, интернет көздері және т.б.