С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

айналу температурасын жоғарылатады
. 
Осылайша, а-тұрақтандырғыштары болып табылады. Азот пен оттектің 
осалдандырғыш əрекетін ескерсек, титанды қоспалауға тек алюминийдің практикалық 
маңызы бар. Алюминий негізгі беріктендіргіш қоспалаушы элемент болып табылады, ол əрі 
аз тығыздыққа ие. Сондықтан ол, əдетте, көптеген титан құймаларында кездеседі.
Қоспалаушы элементтердің көбісі (Mo, V, Mn, Fe, Crи жəне т.б.) полиморфты а о Р 
айналуының температурасын төмендетіп, Р-тұрақтандырғыштары бола тұра Р-титан негізінде 
қатты ерітінділердің облысын кеңейтеді (8.8 сурет).
Суару мен тозудан тұратын беріктендіргіш термиялық өңдеу тек (а+Р)-құрылымы бар 
құймаларға тəн. Тұрақты а-құрылымындағы құймаларды термиялық өңдеумен беріктендіруге 
болмайды.
Р^а полиморфты айналуы екі жолмен жүре алады. Атомдардың баяу салқындауы мен 
жоғары қозғалысында ол əдеттегі диффузиялық механизм бойынша, ал үлкен салқындау мен 
жылдам салқындауда диффузиялық емес мартенситті механизм бойынша жүреді. Баяу 
салқындауда а қатты ерітіндісінің полиэдралы құрылымы, ал жылдам салқындауда а’ деп 
немесе қоспалықтың үлкен дəрежесінде а” деп белгіленетін инелі мартенситті құрылым 
құрылады.
А1, О, N Ti V, Zr, Nb, Mo, Sn, 
Та, Re 
6 
Сурет 8.8. Титан жүйелері жағдайының диаграммасы — 
қоспалаушы элемент: 
a— Ti — а-тұрақтандырғыштары; б — Ti —изоморфты p-
тұрақтандырғыштары; в — Ti— эвтектоид құраушы p-
тұрақтандырғыштары; г — Ti— бейтарап элементтер 
334 

А, а’, a” кристалдық құрылымы бірдей (ГТЖ тор), алайда a’жəне a” аса қаныққан 
қатты ерітінділердің торы салқындаудың жоғары жылдамдығында анағұрлым бұрмаланған. 
Тозу кезінде a’-фаза мен a”-фазадан 3-фаза немесе интерметаллды фаза Ti Cr
2
бөлінеді.
Титан құймаларын термиялық өңдеуден – қайта кристалдандыратын қыздыру, суару 
мен тозудан, сонымен қатар химиялық термиялық өңдеуден өткізеді.
Титан құймаларын қыздыруды суық деформациядан соң атқарады. Оларды қайта 
кристалдандыру температурасы орташа 500 °C жəне 700… 800°C температурадағы қыздыру 
тойтаруды болдырмауға жеткілікті.
Титан құймаларындағы суару мен тозу кезіндегі айналулар түптеп келгенде 
болаттағы сəйкес айналуларға ұқсайды. Алайда титан құймаларындағы а’-мартенсит беріктігі 
жағынан тепе-теңдік а-фазадан айырмашылығы аз болғандықтан, титан құймаларында 
болаттардағыдай айтарлықтай беріктік болмайды. Фазалық қайта кристалдау нəтижесінде 
түйір ұсақталады, бұл олардың иілгіштік қасиеттеріне оң əсер етеді.
Титан құймаларының төмен үйкеліссіз қасиеттері бар. Тозуға төзімділікті 
жоғарылату үшін оларды азоттандырады. Ол шамамен 900°C температурада газ тəріздес азот 
ортасында жүргізіледі. Үдеріс 50 сағатқа дейін созылады. Азоттандыру беткі қаттылықты, 
тозуға төзімділікті жəне ыстыққа төзімділікті жоғарылатады. Азоттандырылған қабаттың 
омырылғыштығын төмендету үшін 800.900°C температурада дайындамалардың вакуумді 
қыздыруын жасайды. 
Ыстыққа төзімділікті жоғарылату мақсатында титан құймаларын кремнийлеуден 
өткізеді. 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: