С. Ж. Асфендияров атындағЫ
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН
жүктеу/скачать 4,8 Mb.
|
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №15 тақырып: Аралық бақылау 2012 ж.
№____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай
Сабақтың тақырыбы: Аралық бақылау Мақсаты: Студенттердің өткен тақырыптар бойынша білімдерін тексеру. Өзектілігі: Студенттердің өткен сабақ тақырыптарын қалай меңгергенін анықтау. Міндеті: Дұрыс оқуға, айтуға, жазуға, білуге үйрету. Күнделікті өмірге қажетті сөздерді, медициналық терминдерді үйрету. Термин сөздер мен әртүрлі сөздіктер жөнінде мағлұмат беру. Сөздік диктант І – нұсқа Законодательство Продажа автивов Менеджер по связям с клиентами Менталитет Международная биржа Мобильность Мнение Напряжение Обращение Обратный Обязательство Отвод Отдел Пенсия Передышка Перекладывать Предположение Разработка Разногласие ІІ – нұсқа Жай сөйлемнің жасалу жолдары туралы айтыңыз. Жай сөйлемнің құрмалас сөйлемнен қандай айырмашылығы бар? Құрмалас сөйлем деген не? Құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді? Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарын түсіндіріңіз. Салалас құрмалас нешеге бөлінеді? Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не? Сабақтас құрмаластың баяндауыштары туралы айтыңыз. Сабақтас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді? Аралас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарын түсіндіріңіз. Салалас құрмалас мағыналық қарым-қатынасына қарай нешеге бөлінеді? Салалас құрмаластың байланысу тәсілдері туралы айтыңыз. Ыңғайлас салаластың жалғаулық шылауларына 5 сөйлем құраңыз. Қарсылықты салаластың тыныс белгілері қандай? Іліктес, себеп-салдар салаластың жасалу жолдары туралы айтып, мысал келтіріңіз. Жұмысты басқаруда басшының ролі қандай? Менеджмент пен фармацевтиканың байланысы туралы айтыңыз. ІІІ – нұсқа Ұтымды ұйымдастыру дегеніміз не? Сөздіктануды қалай түсінесіз? Терминдердің бүгінгі аудармасы туралы не айтуға болады? Терминкомның бүгінгі жұмысы туралы газет-журналдан не оқыдыңыз? Терминдерді аударған дұрыс па? Сөздіктің неше түрі бар? Сіз сабақ барысында қандай сөздіктерді пайдаланасыз? 20 медициналық терминдерді жатқа атаңыз. Сабақтас құрмалас туралы айтыңыз. Сабақтас құрмаластың жасалу жолдары туралы айтыңыз. Сабақтас құрмалас мағынасы жағынан нешеге бөлінеді? Шартты бағыныңқы сабақтастың сұрақтары қандай? Мысал келтіріңіз. Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмаласты жасалу үшін қай жұрнақтарды пайдаланса болады? Себеп бағыныңқы сабасқтастың сұрақтарын айтып, 3 мысал келтіріңіз. Мақсат бағыныңқылы сабақтас дегеніміз не? Махмұт Қашқаридің қандай еңбектерін білесіз? 10 медициналық сөзді түсіндірме сөздіктен тауып, мағынасын түсіндіріңіз. Синонимдік сөздікті медицинада пайдалана ма? Басшы өзін әріптестерінің алдында қалай ұстауы керек? 5. Өздік жұмыс бойынша сұрақ: 1. Қазақтың медицина саласындағы танымал қайраткерлері туралы не білесіз? 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілждері, пікірталас, сұрақ-жауап, аударма жұмысы, топпен жұмыс, сөйлесу. 7. Негізгі әдебеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994, 79-83бет 2. Мусинов А.М. Қазақ тілі Алматы 2005ж. 47-48бет 3. Қошанов А. Экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы. Дайк-Пресс 2008, 102-105бет 4. М. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури Основы менеджмента Москва. Дело-1994, стр. 170-171 5. К.Ғ. Ахметов Менеджмент негіздері Алматы 2003 55-58беттер Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 ж. 2. Хабдин Қ.Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы. Кітап. 2005 ж
№16 тақырып: Менеджер басқарушы Етіс категориясы 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: Менеджер басқарушы Етіс категориясы Мақсаты: Лексикалық тақырып арқылы мамандыққа байланысты сөздік қорын байыту. «Менеджер басқарушы» мәтіні бойынша студенттерге жаңа сөздерді үйрету. Грамматикалық тақырыпты практикалық жолмен меңгерту. Міндеті: Когнитивті білім компетенциясы бойынша сауатты жазып, дұрыс сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Етістіктің етіс категориясын практикалық жолмен меңгерту. «Менеджер басқарушы» мәтінінің мазмұнын баяндай білуге дағдыландыру. Операционалды дағды компетенциясы бойынша термин сөздердің дұрыс жазылуын, оларға жалғанатын қосымшаларды сауатты жалғай білу, біліктілікті қалыптастыру. Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын өз сөзімен баяндауға, соның негізінде оқылым, жазылым, тыңдалым, айтылымға студенттердің тілін дамыту. Коммуникативті компетенция бойынша тақырыпқа сай әдебиеттерді таңдай білу, мәтінді түсініп айта білу, қосымша ғылыми мәліметтермен өз ойын, білімін байыту. Болашақ маман ретінде мемлекеттік тілде емін-еркін халықпен қарым-қатынас жасау біліктілігін арттыру. Студенттер арасында еркін шығармашылық қатынас орнату. Оқылым, айтылым, тыңдалым, жазылым арқылы ойын қалыптастыру. Өзін-өзі дамыту компетенциясы бойынша түрлі бағытта жазу мәдениеті дағдысын дамыту. Негізгі ұғымдар: Грамматика бойынша: Етіс, оның түрлері. Өздік етіс пен ырықсыз етістің айырмасы. Өзгелік етістің жұрнақтары, салт етістікті сабақты етістікке айналдыру жолдары. Ортақ етіс қимылдың бірнеше субъектіге ортақтығын мысалдар арқылы түсіндіру. Лексика бойынша: Объекті, біркелкі даму, жекеленген бөлімдер, кәсіпорын, бірлестік, жиынтық элементтер, ұйымдық, ұжымдық, микроэлементтер, жабдықтар кешені, өндіріс жұмысы сияқты сөздерді меңгерту, мағынасын түсіндіру. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минуты): Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Бақылау, баяндау, жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауып, аударма жұмысы, тест тапсырмаларды жағдаяттық тапсырмалар, пікірталас. 7. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск, үлестірмелі карточкалар. Тапсырмалар: 1-жаттығу. Төмендегі етістіктерден етіс жасаңыздар, олардың дұрыс жазылуын сөздікпен тексеріп, сөйлем құрыңыздар: Күш, құй, үлгер, үлес, ымда. 2-жаттығу. Көп нүктенің орнына тісті етіс жұрнақтарын қосып, қандай етіс екенін табыңыздар. Істі маған баста...пақ болады. Жұмыстан қал...ып, кеңсеге шақыр...ып отыр. Кірпіш үйдің тек төбесі ғана жаб...маған. 3-жаттығу. Мына етістіктерден ырықсыз етіс жасап, сөйлем құрыңыздар. Сал, біл, жи, сана, бол, қара, өт. 4-жаттығу. Сөйлемдерді аударыңыздар. На современном конкурентном рынке действует достатчно продовцов и покупателей товара. Фирмы принимают рыночную цену как заданную, решая сколько производить и продавать, а потребители принимают ее как заданную решая, сколько купить. 1-тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын айтыңыздар МЕНЕДЖЕР БАСҚАРУШЫ Соңғы уақытта біздің сөздік қорымызға менеджер,менеджмент маркетинг ұғымдары тез енді.Менеджмент сөзін дәл аударатын болсақ,онда басқа біреу арқылы өз мақсатына жету деген ұғымды береді екен.Менеджмент ағылшын сөзі адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі деген мағынада.Менеджмент теориясын алғашқы жасаушылардың бірі Ф.Тейлор болған.Менеджменттегі басты нәрсе өз мүддесіне жауап беретін мақсаттар қою. Кез келген әлеуметтік-экономикалық жүйе біршама дербес, бірақ өзара байланысты екі бөліктен тұрады: басқарылатын (басқару объектісі) және менеджер (басқару субъектісі). Басқарылатын жүйе деп, ретке келтіру мақсатында басқару ықпалын жүргізуге арналған объектіні, яғни белгіленген жүйеге жетуге мүмкіндік беретін даму формасын айтады. Оның өзі өндірістің алуан саласындағы процесті жүзеге асырады. Менеджер – бұл техникалық құралдар көмегімен мақсатқа сай ықпал етуді жүзеге асыратын органдар мен жеке жұмыскерлер жиынтығы. Менеджер – бұл «нені» немесе «кім» басқарады, ел басқарылатын – «нені» немесе «кімді» басқарады. Бұған ұқсас ұғымдар – «басқару субъектісі» мен «басқару объектісі». Басқару құрылымын қалыптастыруға мынадай факторлар әсер етеді:басқару қызметшілерінің саны,қызметшілерді орналастыру және топтау т.б. Басқарылатын жүйе және менеджерлер субъектіден объектіге енетін және объектіден субъектіге шығатын тікелей ақпараттар көмегімен тығыз байланысты болып, олардың үнемі әрекеттесуін, жұмыс істеуін және дамуын қамтамасыз етеді. 2-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз Экономикалық жүйе қанша бөліктен тұрады? Басқарушы жүйе дегеніміз не? Басқарушы жүйедегі объекті мен субъекті дегенді қалай түсінесіз? Кері байланыс туралы заң нені қарастырады? 3-тапсырма. Ырықсыз етістің өткен шақ тұлғасын пайдаланып, тіркестерді жазбаша түрде аударыңыз. Заявление прочитано, решение было принято, доклад написан, было решено, все было сделано, объект был осмотрен, работа окончена, все сказано, заявление подписано, протокол утвержден. 4-тапсырма. Төмендегі тіркестерде қандай айырмашылықтар бар?Берілген тіркестермен сөйлем құраңыз және жазыңыз. хат жазды хат жазылды хабарландыруды берді хабарландыру берілді конкурс жариялады конкурс жарияланды өтінішке қол қойды өтінішке қол қойылды жұмысқа қабылдады жұмысқа қабылданды 5-тапсырма. Төмендегі етістіктерден етіс жасап, олардың жазылуын емле сөздігінен қарап анықтап, сөйлем құраңыз. Күш, құй, құнық, жіпсі, үлгер, анықта, үйір, үлес, үрік, ымда, баста. 6-тапсырма. Өлеңді жаттап алыңыздар, етістерді тауып анықтаңыздар. ӘНШІ Ән салсаң Әсеттей сал әсемдетіп, Қоздырып делебені әсерлетіп. Шырқатып шығандатып, шалықтатып, Шапшытып, шүмектетіп, нөсерлетіп. Талдырып, талықсытып, тамылжытып, Орғытып, орағытып, бас өрлетіп. Самғатып, саңқылдатып, сар желгізіп, Ұрынтып, өршелентіп, бәсеңдетіп. Серпілтіп, сумаңдатып, сексен ырғап, Қырық қарпып, тоқсан толғап, бес өрлетіп. 7-тапсырма. Төмендегі етіс жұрнақтарын пайдаланып сөйлем құрыңыз. -ын, -ін, -н, -лан, -лен, -іл, -ыл, -л, -қыз, -кіз. Бақылау (сұрақтар, тестілер, тапсырмалар). Коммуникативті компетенция бойынша: 1) Экономикалық жүйенің бөліктері қандай? 2) Басқарушы жүйе қандай қызмет атқарады? 3) Кері байланыс дегеніміз не? 4) Басқару объектісінің жұмысы қандай?
Менеджер – бұл техникалық құралдар... Мақсатқа сай ықпал ет... Басқару құрылымын ... мынадай фактор әсер етеді. Басқаратын жүйе ... және ...субъектіден объектіге енеді. Оның өзі ... алуан саласындағы процесстерді жүзеге ... Когнитивті білім компетенциясы бойынша: Тестілер: Әлеуметтік экономикалық жүйенің бір бөлігі: а) ұшқыш ә) дәрігер б) мұғалім в) инженер г) менеджер
а) -ып, -іп, -п ә) –а, -е, -й, -ып, -іп, -п б) –қыз, -кіз, -гіз, -ғыз в) –ғалы, -гелі, -қалы, -келі г) –ды, -ді, -ты, -ті 3. Өздік етіс жұрнақтарын табыңыз а) –сың. -сің ә) –са, -се, -ар, -ер б) –ын, -ін, -н в) ыл, -іл, -л г) –ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе 4. Ырықсыз етіс жұрнағы бар сөйлемді көрсетіңіз а) қар еріді ә) әбен келгелі екі апта болды б) киім тазаланды в) оған ән айтқыз г) олар айтысты 5. Сабақты етістікті табыңыз: а) су төгілді ә) сен оны келтір б) сен отыр в) мен жуындам г) ет желінді. 10. Негізгі әдебеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994, 14-16 бет 2. Мусинов А.М. Қазақ тілі Алматы 2005ж. 67-69 бет 3. Қошанов А. Экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы. Дайк-Пресс 2008, 31-34 бет 4. М. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури Основы менеджмента Москва. Дело-1994, стр. 164-165 5. К.Ғ. Ахметов Менеджмент негіздері Алматы 2003 23-25-беттер Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 38-39бет. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №17 тақырып: Кәсіпорын Қимыл есімі. Қажеттілік мәні
2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: Кәсіпорын. Қимыл есімі. Қажеттілік мәні. Мақсаты: грамматикалық тақырыпты практикалық жолмен меңгерту. «Кәсіпорын» мәтіні бойынша жаңа сөздерді игерту, қазақша сөздік қорын молайту. Міндеті: Когнитивті білім компетенциясы бойынша студенттің сауатты жазуын қалыптастыру. Қимыл-әрекетті, қажеттілік мәнді білдіретін сөздерді сөйлем құруда дұрыс пайдалану «Кәсіпорын» мәтіні бойынша жаңа сөздерді игерту. Операционалды дағды компетенциясы бойынша лексикалық-грамматикалық ерекшеліктердің қолдануын білу, термин сөздерге қойылатын талаптарды білуге үйрету. Мәтінді еркін аударып, мазмұнын баяндауға үйрету. Оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым түрлерін сабақта пайдалана отырып тақырыпты меңгерту. Коммуникативті компетенция бойынша тақырыпқа сай әдебиеттерді таңдап, сабақ барысында пайдалана білу. Студенттің оқылым, айтылым, тыңдалым, жазылым, қатысымға түсу ниетін қалыптастыру. Болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктілігін арттыру. Студенттер арасында еркін шығармашылық қатынас орнату. Өзін-өзі дамыту компетенциясы бойынша жазу, сөйлеу мәдениетін көтеріп, дағдысын дамыту. Негізгі ұғымдар Грамматика бойынша: қажеттілік мәнді сөздер мен сөз тіркестерінің сөйлемдегі қызметі. Қимыл есімдері қандай жолдармен жасалады? Лексика бойынша: нарықтық экономика, кәсіпорын, бәсекелестік, жігерлендіру, шешім қабылдау, ықпал ету.т.б. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минуты): Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Бақылау, баяндау, жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауып, аударма жұмысы, тест тапсырмаларды жағдаяттық тапсырмалар, пікірталас. 7. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск, үлестірмелі карточкалар. 8. Тапсырмалар: 1-жаттығу. Етістіктерді қалау райда қолданыңыздар. 5 сөйлем құрыңыз. Менің (демалу, оқу, сөйлесу, тыңдау, емделу, танысу) келді. 2. Сенің (ұйықтау, үйлену, қыдыру, аудару, қырыну, киіну) келмейді. 3. Сіздің (сатып алу, кездесу, ауыру, шешіну, ойнау) келіп тұр ма? 4. Оның (жүру, жату, отыру, ашу, жабу, жұмыс істеу) келіп тұр ма? 5. Біздің (шығу, апару, тазалау, күлу, қайту) келіп тұрған жоқ. 6. Сендердің (қуану, сұрақ қою, жауап беру, жауап алу) келмейді. 7.Сіздердің (амандасу, қоштасу, кешіру, билеу) келеді. 8. Олардың (көмектесу, бастау, дайындау, іздеу, барлау) келе ме? 2-жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіздер. Сіздің жексенбіде қайда барғыңыз келді? 2. Оның жазда қайда демалғысы келеді? 3. Сенің онымен неге сөйлескің келмейді? 4. Сіздің үйіңізге қашан қайтқыңыз келеді? 5. Оның саған не туралы айтқысы келді? 6. Сенің кімді шығарып салғың келеді? 7. Оның кімге көмектескісі келеді? 8. Сіздің маған қандай сұрақ қойғыңыз келеді? 9. Оның түстен кейін не істегісі келеді? 11. Сіздің ініңіздің кім болғысы келеді? 12. Оның машина сатып алғысы келе ме? 13. Сенің досыңа неге көмектескің келмейді? 14. Сіздің қандай музыка тыңдағыңыз келеді? 15. Құрбыңның ауылда тұрғысы келе ме? 16. Сенің онымен неге танысқың келмейді? 3-жаттығу. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыздар. Мы хотим познакомить вас с нашим городом. 2. Я хочу поехать летом к моей подруге в Уральск. 3. Когда ты хочешь поехать к родителям? 4. Он хотел познакомиться с моими друзьями. 5. Наш сын хочет работать в правоохранительных органах. 6. Ты не хочешь пригласить меня в театр? 7. Вы не хотите нам помочь? 8. Дети хотят пойти сегодня в кино. 9. Он не хочет слушать нас. 10. Вы хотите поехать домой на поезде? 11. Они хотят немного отдохнуть. 12. Мы не хотим говорить на эту тему. 4-жаттығу. Тіркестерді оқыңыз, сөйлем құрыңыз, жазыңыз. Ілгері басушылық, жүзеге асыру, шағын бизнесті дамыту, шағын бизнеспен айналысу, жұмысқа кедергі жасау, жұмысқа көмек көрсету, үкімет тарапынан, пікірге қосылу, заңгерлік көмек, көмек күту, озат тәжірибеге сүйену, белсенді жұмыс істеу, тұтынушылардың сұранысы, ақыл-кеңес беру, сұранысты анықтау, жарнама арқылы. 5-жаттығу. Мақал-мәтелдердің мазмұнын түсіндіріп, орыс тіліне аударыңыздар. Ердің атын еңбек шығарады. Көп ойласаң – дана боласың, Көп ойнасаң – бала боласың. Алтын алма, ақыл ал. Жеті жұрттың тілін біл, Жеті түрлі білім біл. 1-тапсырма. Әр тіркеске анықтама беріп, 8 сөйлем құрастырыңыз. Кәсіпорынды басқару Кәсіпорынды жою Кәсіпорынды қайта құру Кәсіпорынды ашу Кәсіпорынды тіркеу Кәсіпорынның жарғысы Кәсіпорынның қызметі Кәсіпорынның мүлкі Кәсіпорынның мекен-жайы Кәсіпорынның құрылтайшылары Кәсіпорынның өнімі
Кәсіпорын қызметінің түрлері Кәсіпорын қызметінің мақсаты Кәсіпорын қызметін ұйымдастыру 2-тапсырма. Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар. Нарықтық экономика, басқаруды ұйымдастыру, өндірісте қолдану, жүйеге келтіру, ықпал ету, көз жеткізу т.б. 3-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер. Кәсіпорын. Кәсіпорын ең сапалы ,әрі бағасы біршама арзан тауарларды шығара алуы ,немесе бәсекелестеріне қарағанда ең тәуір қызмет көрсете алуы тиіс. Кәсіпорын ең алдымен адамдар.Осыдан келіп бұл терминнің үшінші анықтамасы шығады,яғни адамдардың қызметкерлердің кәсіпорындағы өндірістік процестің маңызды элементі болып саналады.Нарықтық экономикаға өту басқару жүйесін жаңаша қалыптастыруды талап етеді. Кәсіпорынның тиімді қызмет етуі көп жағдайда басқару шараларына байланысты. Сол себепті басқаруды ұйымдастырудың маңыздылығы әрбір ұйым, әрбір қор, әрбір кәсіпорын үшін өте маңызы зор. Өйткені кәсіпорын аз шығын мен көп пайда табу үшін тиімді басқару, жоспарлау, ұйымдастыру, жігерлендіру, бақылауды жақсы жүргізе білуі керек. Мұның бәрі кәсіпорынды нарықта өз орнын ұстап тұруына, басқа кәсіпорындармен бәсекелестікке түсуге, жоғары сапалы өнім шығаруға, кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасымен дұрыс қарым-қатынас жүргізуіне жұмысшыларды еңбекке жігерлендіруге, жаңа технологияларды өндіріске қолдануға, нарықтық экономиканың ағымына байланысты жедел, тиімді шешімдер қабылдауына мүмкіндік береді. Сонымен қатар осы шаруашылықтардың шараларының барлығын белгілі бір жүйеге келтіріп, бақылау жасауға ықпал етеді. Басқаруды ұйымдастырудың қажеттілігін сұраныс пен ұсынысын қамтамасыз етуде маңызы зор. Қандайда болмасын кәсіпорын нарықта өз орнын таба білуі, бірден бір ықпал ететін басқаруды ұйымдастыру екендігіне көз жеткізу керек. Нарықтық экономикаға өту үшін не қажет? Кәсіпорын пайда табу үшін не істеуі керек? Нарықтағы өз орныңды қалай сақтауға болады? Бәсекелестік деген не? Басқаруды ұйымдастыру қажет пе? 9. Бақылау (сұрақтар, тестілер, тапсырмалар, т.б.): Коммуникативті компетенция бойынша: Шағын кәсіпорынның жарғысы қайда бекітілуі керек? Шағын кәсіпорынды тіркеу үшін қандай құжаттар керек? Шағын кәсіпорын қай мекемеде тіркелу керек? Шағын кәсіпорын ашу жөнінде шешім қайда қабылданады?
-............................... - Сіздің шағын бизнеспен айналысқыңыз келе ме? - ............................... - Шағын бизнес, шағын кәсіпорынның жұмысы ілгері басу үшін қандай жағдай қажет? - ......................... 2.-............................... - Иә, мен осыдан үш жыл бұрын киім тігу кәсіпорынын ашқан едім. -........................... - Жоқ, өкінбеймін. Себебі ұтсам да, ұтылсам да – бәрі тек өзіме, өзімнің іскерлігіме байланысты. -.......................... - Әрине, кәсіпорынның жұмыс заңдарының орындалу-орындалмауына, салықтың аз-көптігіне, қоғамның жалпы әлеуметтік жағдайына да байланысты. Бірақ тағы да айтып кетейін, ең бастысы көп нәрсе кәсіпкердің өзіне байланысты. Когнитивті білім компетенциясы бойынша Сіз өз ісінің маманы атанған адаммен таныстыңыз. Одан не туралы сұрар едіңіз. Қазақстандық экономист ғалымдар туралы білгеніңізді айтып беріңіз. 10. Негізгі әдебеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994, 17-18 бет 2. Мусинов А.М. Қазақ тілі Алматы 2005ж. 70-73 бет 3. Қошанов А. Экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы. Дайк-Пресс 2008, 36-37 бет 4. М. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури Основы менеджмента Москва. Дело-1994, стр. 168-170 5. К.Ғ. Ахметов Менеджмент негіздері Алматы 2003 15-17 беттер Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003ж. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №18 тақырып: Басқару Сын есім, шырайлары 2012 ж.
№____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: Басқару Сын есім, шырайлары. Мақсаты: грамматикалық тақырыпты практикалық жолмен меңгерту. Мемлекеттік тілде оқығанын, білгенін дұрыс жеткізе білуге дағдыландыру. «Басқару» мәтіні бойынша сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемдерді дұрыс айта, жаза, түсіне білуге үйрету. Олардың сөздік қорын молайту. Міндеті: Когнитивті білім компетенциясы бойынша студенттің сауатты сөйлеп, жаза білу дағдысын қалыптастыру. Сын есімнің сөйлемдегі қызметін практикалық жолмен меңгерту. «Басқару» мәтіні бойынша экономикалық терминдер мен жаңа сөздерді игерту. Операционалды дағды компетенциясы бойынша лексикалық-грамматикалық ерекшеліктерді білдіру, сөйлем құраудағы ерекшеліктер мен ережелерді сақтау. Мәтінді мазмұндау, аударма жасау баяндауға үйрету. Оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым түрлерін сабақта пайдалана отырып тақырыпты меңгерту. Коммуникативті компетенция бойынша тақырыпқа сай әдебиеттерді таңдап, сабақ барысында пайдалана білу. Студенттің оқылым, айтылым, тыңдалым, жазылым, қатысымға түсу ниетін қалыптастыру. Болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктілігін арттыру. Студенттер арасында еркін шығармашылық қатынас орнату. Өзін-өзі дамыту компетенциясы бойынша әртүрлі бағытта сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Негізгі ұғымдар: Грамматика бойынша: Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтарының сөйлемдегі қызметі. Шырай арқылы түрленетін сапалық және қатыстық сын есімдердің жасалу жолдары. Сын есімнің мағынасына, тұлғасына, құрамына қарай түрлері. Лексика бойынша: басқару, басшылық, жетекшілік, әкімшілік, ұйымдастыру, өндіріс технологиясы, сапалық өзгеріс, ынта-ықылас, талап-тілік, творчестволық, тартымды, нәтижелі, өкілеттілік, биліктің басқарудағы ықпалы бәсекелестік, кәсіпорынға тікелей тәуелді болу т.б. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минуты): Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Бақылау, баяндау, жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауып, аударма жұмысы, тест тапсырмаларды жағдаяттық тапсырмалар, пікірталас. 7. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск, үлестірмелі карточкалар. 8.Тапсырмалар. 1-жаттығу. Төмендегі сын есімдерден шырай түрін ажыратыңыз. Үлкен терезе, қып-қызыл көйлек, биіктеу тау, қара қарындаш, тереңірек өзен, жақын жер, сарғыш көйлек, өте ақылды бала. 2-жаттығу. Қазақ тіліне аударып, салыстырмалы шырай жасаңыз. Белый, сильный, большлй, узкий, широкий, маленький, низкий, высокий, короткий, вкусный. 3-жаттығу. Берілген сын есімдерден салыстырмалы және асырмалы шырай жасаңыздар. Ақылды, қалың, жұқа, ыстық, суық, сұлу, ащы, тұщы, терең, тар, кең. 4-жаттығу. Мақал-мәтелдерді оқып, мағынасын түсіндіріңіз. Өнерлі жігіт өрде озар, Өнерсіз жігіт жер соғар. Өнерлі өрге жүзеді. Шебердің қолы көпке ортақ. Өнерліге өлім жоқ. Жігіт адамға жетпіс өнерде аз. Өнерлінің қолы алтын, Өлеңшінің сөзі алтын. Өнерлі бала сүйкімді. Өнер білсең өлмейсің. Кедеймін деп қысылма, Өнерің болса қолыңда. Ақыл көпке жеткізер. Өнер көкке жеткізер. 1-тапсырма. Берілген сөз тіркестерін оқытушының көмегімен аударып, есте сақтаңыздар. Әкімшілік, ұйымдастырушы, басқару, басшылық, жетекшілік, әкімшілік, ұйымдастыру, өндіріс технологиясы, сапалық өзгеріс, ынта-ықылас, талап-тілік, творчестволық, тартымды, нәтижелі, өкілеттілік, биліктің басқарудағы ықпалы бәсекелестік, кәсіпорынға тікелей тәуелді болу. 2-тапсырма. Оқыңыз. Өз пікіріңізді айтып көріңіз. СІЗДІҢ ИМИДЖІҢІЗ Сізді басқа адамдар қалай қабылдайды? Сіз – басшысыз. Сіздің имиджіңіз – Сіздің басшы ретіндегі қабілетіңіздің көрінісі. Сіз қалай сөйлейсіз, жауапты мәселелер бойынша шешімді қалай қабылдайсыз, отырыс-тұрысыңыз, сөз әдебіңіз, киім киісіңіз, іскерлік қабілетіңіз, араласатын ортаңыз, интеллектуалдық ой-өрісіңіз Сіздің имиджіңізді (бейнеңізді) қалыптастырады. Бұл – қазіргі заманның іскер адамына қойылған талаптардың бірі. Бастаған ісім өнімді болсын десеңіз, имидж қалыптастыруды да ұмытпаңыз. 3-тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын айтыңыз. БАСҚАРУ Басқару мен жетекшілік (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорыннның мақсатын, әрі оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін. Басшы өзіне негізгі екі міндеттің жүктелетіндігін білуі тиіс: адамдармен жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара байланысты, әрі күн өткен сайын күрделене түседі. Басшы өз жұмысында ғылым мен техника жетістіктерін жаппай қолдану өндіріс технологиясы, еңбек құралдары мен заттарына, адамдардың еңбек әрекетінің сипатына сапалық өзгеріс енгізетіндігін ескеруі тиіс. Әрі мұның өзі жұмыскерлердің ынта-ықыласына, талап-тілегі мен мотивтеріне терең ықпал етеді. Мұның өзі оның жұмысын қиындата түседі, өйткені білімді, білікті жұмыскерлерді басқару едәуір күрделі. Сонымен қоса басқару жұмысы біршама творчестволық, тартымды, әрі нәтижелі болады. Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындауына ықпал ету. Осы функциясын орындауы үшін, ал өзінің формальды өкілеттілігімен қоса, билігі болуы қажет. Билік – бұл басқалардың жүріс-тұрысына ықпал ету мүмкіндігі. Ұйымның әртүрлі бөлімшелеріндегі басшы өзінің тікелей бастығына, қол астындағылар мен әріптестеріне тәуелді. Шындығына келгенде осы топтар басшының маңайына топтасқан адамдардың бір бөлігі. Осы адамдардың жәрдемінсіз басшы өз функциясын ойдағыдай жүзеге асыра алмайды. Көпшілік басшылар сонымен қоса өз ұйымынан тысқары жерлердегі адамдар мен ұйымдарға, сондағы өнім жеткізушілерге, тапсырушыларға, бәсекелестерге, олардың қызметін реттейтін ведомстволар мен кәсіподақтарға да тікелей тәуелді. Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу, қызмет бабында жоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту, әлеуметтік мұқтажын қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан, басшының қол астындағыларға толық билігі бар. Екінші жағынан қабылданған шешімдердің жүзеге асуы, өндірістік тапсырмалардың дер кезінде орындалуы басшының қол астындағыларға тікелей байланысты болатындықтан, кейде бұлар да басшыға билік жүргізе алады.
Жеке адамдар арасындағы басқаруға нелер жатады? Басшы адам қандай міндеттерді жүзеге асыруы керек? Басшының мақсаты неде? Ұйымдағы бөлімше басшыларының міндеттері қандай? Қабылданған шешім қандай жолдармен жүзеге асуы керек? 9. Бақылау (сұрақтар, тестілер, тапсырмалар, т.б.): Коммуникативті компетенция бойынша: Басшы кімдердің көмегі арқылы өз ісін жүзеге асыруы мүмкін? Басшының міндеті мен мақсатына нелер кіреді? Өндіріс технологиясын көтеруде басшы неге сүйенуі керек? Ұйым басшылары жоғарғы басшыға қандай көмек көрсете алады? Шешімдердің жүзеге асуы кімнің қолында? Операционалды дағды компетенциясы бойынша 5-тапсырма. Мәтінді 3 бөлікке бөліп, әрқайсысына тақырып қойыңыз. Басшының 1 күндік жұмыс жоспарын жасаңыз. Когнетивті білім компетенциясы бойынша: Тестілер: Сын есімді көрсетіңіз: а) он бес ә) жақсы
б) кітап в) келе жатыр г) жоғары
а) жақсырақ, алыстау ә) үлкен, өнерлі б) ақылды, білімді в) уақыт, сағат г) ақ, биік 3. Күшейтпелі шырайды көрсетіңіз: а) қызық
ә) ақ көйлек б) қып-қызыл в) ең жақсы г) көптеу 4. Экономикалық терминді табыңыз: а) қорытынды ә) өсу б) өтем
в) алаң г) квадрат 5. «Қаржыға» байланысты терминді табыңыз а) өндіріс ә) сауда б) есеп
в) брокер г) несие
6. Салыстырмалы шырайды көрсетіңіз а) жақсырақ, алыстау ә) үлкен, білімді б) ақ, тілек в) ақылды, білімді г) қызыл, сары 7. Күшейтпелі шырайды көрсетіңіз а) қызық
ә) қып-қызыл б) ең жақсы в) көптеу г) сары
8. Сын есімі бар сөйлемді табыңыз а) бала тілі - бал ә) еңбек ер атанды б) балалы үй базар в) ұрлық түбі - қорлық г) оқу – білім бұлағы 9. Салыстырмалы шырайда тұрған сөзді табыңыз а) аралық ә) көк ала б) киімшең в) ақшыл г) ашулан 10. Күшейтпелі шырайды көрсетіңіз: а) сұлу қыз ә) жата - жастана б) әп-әдемі в) темір күрек г) әйел-ана. 10. Негізгі әдебеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994, 21-25 бет 2. Мусинов А.М. Қазақ тілі Алматы 2005ж. 55-57 бет 3. Қошанов А. Экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы. Дайк-Пресс 2008, 25-27 бет 4. М. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури Основы менеджмента Москва. Дело-1994, стр. 200-205 5. К.Ғ. Ахметов Менеджмент негіздері Алматы 2003 14-16-беттер Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 ж. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №19 тақырып: Қызметкерлерді басқару ұйымы Сан есім.
№____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: Қызметкерлерді басқару ұйымы Сан есім. Мақсаты: «Қызметкерлерді басқару ұйымы» мәтіні бойынша жаңа сөздер мен сөз тіркестерін меңгерту. Студенттердің өз мамандығына байланысты қазақша сөздік қорын молайту. Грамматикалық тақырыпты нақты мысалдар мен ереже арқылы меңгерту. Қазақ тілінде ойын еркін жеткізе білуге үйрету. Міндеті: Когнитивті компетенция бойынша студенттердің сауатты жаза білу дағдысын қалыптастыру. Сан есімнің мағыналық түрлерін практикалық жолмен меңгерту. «Қызметкерлерді басқару ұйымы» мәтініндегі жаңа сөздермен таныстыру. Операционалды дағды компетенциясы бойынша грамматикалық ерекшеліктерді білуге машықтандыру, экономикалық терминдердің мағынасын біле отырып, біліктілікті арттыру. Еркін аударма жасауда қазақ тілінің нормаларын сақтауға үйрету.Оқылым,айтылым, жазылым,тыңдалым жұмыстарын жүргізу барысында студенттің ерік-жігерін, төзімділігін қалыптастыру. Коммуникативті компетенция бойынша экономикалық, ғылыми, тағылымдық әдебиеттерді тақырыпқа сай пайдалану. Болашақ маман қазақ тілінде емін- еркін өз ойын жеткізіп, қарым-қатынасқа түсу барысында өз біліктілігін көрсете білуін қадағалау. Студенттер арасында емін-еркін шығармашылық қатынаста болу. Өзін-өзі дамыту компетенциясы бойынша қазақ тілінде әр бағытта сөйлеу, жауап беру, өзін ұстай білу сияқты мәдениет түрлерін дамыту. Негізгі ұғымдар. Грамматика бойынша: Сан есімның мағыналық түрлері. Сан есімнің тұлғасына, құрамына қарай бөліну жолдары. Сан есімнің жасалу жолдары. Сан есімнің сөйлемдегі қызметі. Лексика бойынша: сұраныс, нәтиже, корпорация, концерн, мүмкіндіктің ұлғаюы, бақталастық, мемлекеттік басқару, мемлекеттік басқару жүйесі, әкімшілік басқарушылық қабілет, бейресми топ өкілдері. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минуты): Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Бақылау, баяндау, жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауып, аударма жұмысы, тест тапсырмаларды жағдаяттық тапсырмалар, пікірталас. 7. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск, үлестірмелі карточкалар. 8. Тапсырмалар. 1-жаттығу. Төмендегі мақал-мәтелден сан есімдерді тауып мағынасын түсіндіріңіздер. Алпыстағы атаңды жыққанша, алтыдағы атанды жық. Екі баланың ортасындағы шал бала болады, Екі шалдың ортасындағы бала дана болады. Он екі айда он үш той. Алты ай баққан арықты бір түн ұрындырған өлтіреді. Алты бала таппай ана атанбайды, Бес бала таппай белгілі әйел болмайды. Бір күн ашыққаннан қырық күн ақыл сұрама. Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар. Жұт жеті ағайынды, жиенімен сегіз. Бірінші байлық – денсаулық, Екінші байлық – ақ жаулық, Үшінші байлық – он саулық.
Бір, жеті, он, он бес, үш, сегіз, алты, жиырма, отыз үш, қырық, жеті жүз елу екі, тоғыз жүз жиырма, бір мың алты жүз қырық алты, бір мың тоғыз жүз, алпыс алты, тоқсан төрт, жүз бір, отыз тоғыз, он екі. 3-жаттығу. Күрделі, дара сан есімдерді ажыратыңызыдар. Отыз, он алты, елу, тоқсан, бір жүз алпыс жеті, бір мың тоғыз жүз алпыс үшінші, сексен алты, төрт жүз он бір, екі жүз елу бес, жетпіс мың, тоғыз жүз тоқсан тоғыз. 4-жаттығу. Орыс тіліне аударыңыздар. 8 сөйлем құрыңыздар. Бір бала, бес қыз, екі ата, он немере, алты аға, он екі туыс, жиырма бөлме, отыз тыңдаушы, сегіз мұғалім, төртінші курс, алтыншы билет, жүзінші автобус, жиырма бес жас, алты бөлімше, ен тоғыз облыс, жетпіс бес жігіт, екі ұл, он жеті бойжеткен, бес мың теңге, үш іні, жеті жезде, он екі жеңге, бес бажа, алты сабақ, жеті күн. 5-жаттығу. Сөз тіркестерін жазбаша қазақ тіліне аударыңыздар. Один старший брат, две старшие сестры, пять сыновей, три бабушки, десять коллег, четыре соседа, три взвода, шесть отделений, пятнадцать тетрадей, двадцать домов, шесть детей, девятнадцать областей, восемь тысяч тенге, семь внуков, одиннадцать правнуков, первый билет, тридцать первый автобус, шестой день, первый учитель. 1-тапсырма. Тіркестерді оқыңыздар, сөйлем құраңыздар, жазыңыз. Ілгері басушылық, жүзеге асыру, шағын бизнесті дамыту, шағын бизнеспен айналысу, жұмысқа кедергі жасау, жұмысқа көмек көрсету, үкімет тарапынан, пікірге қосылу, заңгерлік көмек, көмек күту, озат тәжірибеге сүйену, белсенді жұмыс істеу, тұтынушылардың сұранысы, ақыл-кеңес беру, сұранысты анықтау, жарнама арқылы. 2-тапсырма. Екі қатарды сәйкестендіріңіз. Жүзеге асыру ждать помощи Шағын бизнеспен айналысу спрос потребителей Жұмысқа кедергі жасау с помощью рекламы (через рекламу) Үкімет тарапынан присоединиться к мнению Заңгерлік көмек активно работать Озат тәжірибеге сүйену реализовать, претворять в жизнь Көмек күту мешать, препятствовать работе Тұтынушылардың сұранысы заниматься малым бизнесом Жарнама арқылы со стороны правительства Сұранысты анықтау юридическая помощь Белсенді жұмыс істеу опираться на передовой метод Пікірге қосылу определить спрос.
Ықпал етудің барлық формалары басқа адамның тілегін орындауға түрткі болады. Гренг пен Рейвеннің жіктелуі бойынша биліктің негізгі бес формасы болады:
Мәжбүр етуге негізделген билік. Қорқыту арқылы ықпал ету сонда ғана тиімді болады, егер ол мықты бақылау жүйесімен нығайтылатын болса, әдетте бұған көп шығын кетеді. Көтермелеуге негізделген билік – қорқытып билік жүргізуге қарағанда едәуір ықпалды, әрі жұмыс сапасы біршама жақсарады. Кейде қандай көтермелеудің тиімді болатындығын айқындау қиын. Эксперттік билік. Ықпал етушінің арнайы білімі барына, сол себепті тиісті мұқтажын қанағаттандыратынына орындаушы сенеді. Технология күрделілігі мен ұйым көлемі артып отырған жағдайда орындаушыға сенім арту барған сайын тиімді бола түсуде. Эталондық билік (үлгі билігі). Ықпал етудің мінез-құлқы немесе қасиеті тартымды болатындығы соншалық, орындаушылар соған еліктеуге, сондай басшы болуға тырысады. Заңды билік. Ықпал етушінің бұйрық беруге хақысы бар екендігін орындаушы мойындайды, әрі оның міндеті бағыну керектігін түсінеді. Бағынушылар ықпал етушінің бұйрығын орындайды, өйткені дәстүр бойынша бағыну орындаушының қажетін қанағаттандыратындығына сенеді. Сондықтан да көп жағдайда заңды билікті дәстүрлі билік деп атайды. Барлық басшылар заңды билікті пайдаланады, өйткені оның өзі басқа адамдарды басқаруға өкілдік береді. Биліктің осы негіздері басшының негізгі құралы болып саналады, сол арқылы ол ұйымның мақсатына жету үшін қол астындағыларға жұмысты орындауды міндеттей алады. Әлеуметтік құндылықтың өзгеруіне байланысты ұйым басшыларының пікірінше, басшылық қызметте істейтіндерге, әріптестерге, сондай-ақ ұйым мүшелігінде жоқ адамдарға ықпал етудің ең тиімді жолы сендіру деп есептейді. Бірақ бұл тәсіл біршама баяу әсер етеді. Билік орындаушыларына қандай талаптар қойылады? Мәжбүр етуге негізделген билік дегеніміз не? Эксперттік биліктің этолондық биліктен айырмашылығы қандай? Заңды билік қалай жүзеге асырылады? Көтермелеуге негізделген билік арқылы қалай басқаруға болады? Бақылау (сұрақтар, тестілер, тапсырмалар, т.б.): Коммуникативті компетенция бойынша: Басқару саласындағы биліктің орны қаншалықты? Этолондық билік арқылы мұқтажды өтеуге бола ма? Орындаушы заңды билікке бағынбауға құқығы бар ма? Басшының негізгі құрамы неде? Басқарудың ең тиімді жолы қандай деп ойлайсыз? 4-тапсырма. Қосымша мәтінді оқыңыз. Белгіленген сөз, сөз тіркестеріне көңіл бөліңіз. МАМАНДЫ ҚАЛАЙ ТАҢДАЙСЫЗ? Сіз – кәсіпорынның басшысысыз. Мекемеңіздегі бос қызмет орнына лайықты маман таңдап алуыңыз керек. Жоғары оқу орнын бітірген жас маман жұмысқа орналасуға тілек білдірді. Олардың бірін іріктеп, таңдап алу үшін әңгімелесу – сұхбат әдісін пайдаланып көріңіз. Әңгімелесуді алдын ала дайындалған сауалнама түрінде өткізуге болады. Дайын сұрақтарға дәл, анық, білікті жауап берген жас жаман Сіздің назарыңызды аударуы мүмкін. Сұхбат кезінде кандидатқа ресми және бейресми тақырыптар бойынша сұрақтар қойыңыз. Алуан мәселелер төңірегінде әңгімелесе отырып, Сіз жас маманның ой өрісін, білімін, мінез-құлқының ерекшеліктерін біршама байқайсыз, бағалайсыз. Жұмысқа алуға өтініш білдірген жас маманға қандайда бір проблеманы шешуді ұсынып көріңіз. Бұған, әрине, жас маман қысылып, дағдарып қалуы да мүмкін, дегенмен бұл арқылы Сіз тәуекелшіл,батыл, өз пікірін анық айта алатын кадр таңдай аласыз. Лайықты – удобно әдіс – способ, метод Сауалнама – опрос тәуекелшіл – рискованный, способный рисковать Ой өрісі – кругозор мінез-құлқы - характер Дағдару – растеряться дегенмен – тем не менее Тәуекел - риск Когнитивті білім компетенциясы бойынша Тестілер. «Әлемдік деңгейдегі биік тұлға» тіркесінің мағынасын қай қатардағы тіркес бере алады? а) мақтаныш етеді ә) әлемге танымал белгілі қайраткер б) сүйсініс білдіреді в) тұсаукесер рәсімі г) әлеуметтік қорғалған адам
а) аз, көп, мол ә) қызылды-жасылды б) көп жасаған адам в) ақ жаулықты әже г) он төрт мың бес жүз 3. Бөлшектік сан есім көрсетіңіз: а) жүздеген, оншақты ә) оннан бес, екіден бір б) екінші, бесінші в) екеуі, қырық бір г) отыздай, бірен-саран 4. Реттік сан есімді табыңыз: а) бесеу
ә) жиырмадай б) төрттен бір в) елу - алпыс г) жүз он екінші 5. Дара сан есімді көрсетіңіз: а) жеті, екі ә) ақ, тарғыл б) үштен бір в) отыз - қырық г) он сегіз 10. Негізгі әдебеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994, 22-29 бет 2. Мусинов А.М. Қазақ тілі Алматы 2005ж. 35-36 бет 3. Қошанов А. Экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы. Дайк-Пресс 2008, 71-73 бет 4. М. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури Основы менеджмента Москва. Дело-1994, стр. 199-200 5. К.Ғ. Ахметов Менеджмент негіздері Алматы 2003 21-23 беттер Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 ж. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР №20 тақырып: Басқару шешімдерінің түрлері Есімдік 2012 ж.
№____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай
Сабақтың тақырыбы: Басқару шешімдерінің түрлері Есімдік Мақсаты: грамматикалық тақырыпты практикалық жолмен меңгерту. Қазақ тілінде ойын дұрыс жеткізе білуге дағдыландыру. Мәтін бойынша жаңа сөздер мен сөз тіркестерін игерту. Лексикалық тақырып арқылы студенттердің мамандарына байланысты сөздік қорын молайту. Міндетті: Когнитивті білім компетенциясы бойынша студенттердің сауатты жазуын қалыптастыру. Есімдіктің тұлғасына, құрамына, мағынасына қарай түрлерін практикалық жолмен меңгерту. Мәтінді пайдалана отырып, жаңа ұғымдарды, сөздерді игерту. Операционалды дағды компетенциясы бойынша лексикалық-грамматикалық ерекшеліктердің қолданыс аясын білуге дағдыландыру. Экономикалық термин сөздердің дұрыс жазылып, басқа тілден енген сөздерге қосымшалардың дұрыс жалғануын, оған қойылатын талаптармен таныстыру. Еркін аударма жасай білуге, мазмұнын түсініп студенттердің білімін қалыптастыруға төселдіру. Коммуникативті компетенция бойынша әдебиеттерді пайдаланау, интернеттегі мәліметтерді дұрыс пайдаланып, берілген тапсырмаларды жүйелі түрде меңгеруге үйрету.Болашақ маман ретінде студенттердің қызығушылығын арттыру. Өзін-өзі дамыту компетенциясы бойынша өтіп отырған тақырыпты жан-жақты әртүрлі бағытта дамыту. Негізгі ұғымдар. Грамматика бойынша:Есімдік, оның түрлері, оның сөйлемдегі қызметі. Есімдіктің басқа сөз таптарынан айырмашылықтарын ашып көрсету. Лексика бойынша: менеджмент, менеджер, басшылық ету, басқару, қарым-қатынас жасау билік және басқару өнері т.б. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минуты): 1. Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезеңі ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жаттығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Бақылау, баяндау, жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауып, аударма жұмысы, тест тапсырмаларды жағдаяттық тапсырмалар, пікірталас. 7. Көрнекі құралдар: кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск, үлестірмелі карточкалар. 8-тапсырмалар. 1-жаттығу. Көп нүктенің орнына есімдіктерді қойыңыз. ... халық нарықтық экономиканы қуана қарсы алды. Мен ... үйде тұрамын. Студенттер сабақта ... . Бүгін сабақта ... жоқ? Әңгіме ... бітті. ... есік қақты. ... білмейтін студент жақсы маман болмайды. 2-жаттығу. Жалпылау есімдігін табыңыз. Біздің заман шыққан күндей жайнайды. Бар әлемге алтын нұрын түсіріп, Беріліп барлық ынтамен, Күллі халық сеніп тұр. Осы жазған барша сөзден, Байқалынар бар шыным.
Бүкіл зауытты бір өзің жүргізіп тұрсың ғой. Өзімнің бес саусағымдай білемін, өздеріңді. Сол үйдің екі бөлмесін өзіңіздің бас инженеріңізге беріңіз. Түлкінің қызылдығы – өзінің соры. Қанабек өзі қоса күліп, сөзінің артын түзеп әкетті. Өзіміздің маман, жас қой, алып кетеді. 4-жаттығу. Берілген есімдіктермен сөйлем құрастырыңыздар. Мен, біз, бұл, ол, өзім, өзімнің, кім?, қайда?, барлық, бәрі, біреу, бірнеше, ешкім, ешқандай. 5-жаттығу. Өлеңді оқып, ондағы есімдікті тауып, өлеңді жаттап алыңыз. Қазақ осы: Дала дейтін, Күн дейтін. Қазақ осы: «Өнер алды - тіл» дейтін Қазақ осы: Қарасың ба, Ақсың ба
Жатырқауды білмейтін Қазақ осы: Ашық, жарқын қабағы Қонақ келсе, Шабылып бір қалады. Байқа да тұр Саған да ол кетерде Ат мінгізіп, Жібек шапан жабады.
(Қ. Мырзалиев) 1-тапсырма. Өлеңді оқып, мазмұнын есіңізде сақтаңыз. Белгісіз есімдіктері бар сөйлемдерді көшіріп жазып, олардың мағынасын түсіндіріңіз. Жазушының қанағаты Бұл сөзді біреу алмас, біреу алар Құлағын біреу салмас, біреу салар. Теп-тегіс көпке ұнау оңай емес, Кейіне жарамаса, кейіне жарар. Қайсысы ықыласын салып тыңдап, Жаратпай қайсыбірі теріс қарар. Дүниеде сүйгенім бар, күйгенім бар, Солардан аз да болса белгі қалар. (А. Байтұрсынұлы)
Бәрі, ешкім, әркім, қайда, қашан, барша, ешбір, күллі, қалай, анау, біреу, ешқашан, қандай, бар, қай тіл, неше, әлденеше, барлық, ешқандай, ешкім, ештеңе, бүкіл, өз, мына, әрбір, қанша, бірнеше. 3-тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ. Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты бізідің сөздік қорымызға «менеджер» , «менеджмент» ұғымдары тез еңді. Менеджмент сөзін қазақшаға дәл аударатын болсақ, онда « басқа біреу арқылы өз мақсатына жету» болып табылады. Алайда сөзбе- сөз аудару сөздің түпкі төркінің әрқашанда дәл бере бермейді. Күнделікті тұрмыста менеджмент сөзі белгілі –бір ұйымдағы барлық адамдардың қызметіне басшылық етуімен шұғылданып, өз мақсатына жетуді білдіреді. «Менеджмент» ағылшын сөзі, оның түпкі төркіні гректің «манус» яғни «қол, күш» деген сөзінен шығып, алғашқы кезде мал бағу саласында, дәлірек айтқанда , ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейінен бұл атақ адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқару және ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болады. Ағылшын тіліндегі Оксфорд сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік беріледі: 1. адамдармен қарым- қатынас жасау әдісі, үлгісі; 2. билік және басқару өнері; 3. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды; 4. басқару органы, әкімшілік бөлігі.(1) «Менеджмент негіздері» курсы бойынша студенттерге арналған американдық оқулықта төмендегідей анықтама берілген: «Менеджмент –бұл ұйым мақсаттарына жету үшін адамның материалдық және қаржылық ресурстарды ұтымды пайдалану процесі» Басқарудың осындай жалпы қағидасы адамдар тобының алуан түріне түрліше қолданылғанымен , оның түпкі негізгі мағынасы сол қалпында сақталады. Осыған орай белгілі бір әлеуметтік топтарға сәйкес келетін менеджменттің негізгі алты түрі тармақталады: 1. Үкімет 2. Мемлекеттік менеджмент 3. Әскери менеджмент 4. Құрама одақтық немесе клубтық менеджмент 5. Бизнес –менеджмент 6. Мемлекеттік меншіктегі менеджмент Менеджмент төмендегідей қызметтердің атқарылуын қарастырады: Кәсіпорын жұмысын болжау және жоспарлау Басшы мен оның қарамағындағылардың істерін үйлестіру Алдағы мақсаттарды қамтамасыз ету үшін ұйымның жұмысын бақылау нарықтық экономикаға байланысты тілімізге қандай сөздер енді? Менеджмент сөзінің мағынасы қандай? Ол қандай мағына береді? Менеджменттің қанша түрі бар? Ол қандай қызмет атқарады? жүктеу/скачать 4,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|