Сабақ 12 Жүректің жиырылу және өткізуші жүйелерінің ерекшеліктерін сипаттаңыз

жүктеу/скачать 22,74 Kb.

Дата	17.04.2020
өлшемі	22,74 Kb.
	#62941

Байланысты:
цитология 12 апта цитология

Тәжірбиелік сабақ 12

Жүректің жиырылу және өткізуші жүйелерінің ерекшеліктерін сипаттаңыз:

Ырғақты ипульстердің өздігінен өндірілуі синус- жүрекше түйінінің көптеген жасушаларының үйлесімді қызметінің нәтижесі болып табылады. Осы жасушалардың үйлесімді қызметі олардың тығыз байланысы (нексустер) арқылы және электротонды өзара әсерлесуі арқылы қамтамасыз етіледі. Синусты- жүрекше түйінінде пайда болған қозу өткізгіштік жүйе арқылы жиырылғыш миокардқа беріледі.

Жүректің өткізгіштік жүйесінің ерекшелігі- әрбір жасушаның қозуды өздігінен өндіру қабілеттілігі. Қалыпты жағдайда синусты-жүрекше түйіні минутына 60-80 электр импульстерінқорытып шығарып, оны жүректің өткізгіштік жүйесіне бірқалыпты таратып тұрады. Синусты-жүрекше түйінінен алыстауына қарай өткізгіштік жүйенің әртүрлі бөлігінің автоматияғақабілеттілігі төмендейді, ол автоматия градиенті деген шамамен анықталады.

Әдетте өткізгіштік жүйенің төмен орналасқан бөліктерінің автоматиясы синусты- жүрекше түйінінен келетін жиі импульстермен жойылады.

* Синусты- жүрекше түйіннің зақымдануы не істен шығуы кезінде жүрек ырғағын жүргізушінің ролін жүрекше- қарынша түйіні атқарады. Осы кезде импульстер минутына 40-50рет пайда болады.

* Егер осы түйін істен шықса, онда жүрек ырғағын жүргізуші жүрекше- қарынша шоғырының (Гис шоғыры) талшықтары болады.

Осы кезде жүректің жиырылу жиілігі минутына 30-40-тан артпайды.

* Егер осы жүргізуші істен шығатын болса, онда қозу үрдісі Пуркинье талшықтарының жасушаларында өздігінен пайда болуы мүмкін. Осы кезде жүрек ырғағы өте сирек болады- минутына шамамен 20рет.

2. Жүрек қабырғасының құрамын кестеге жазып толтырыңыз:

эндокард

миокард

эпикард

Эндокард (лат. Endocardium; от др.-греч. ἐνδο- — "ішіндегі" және ϰαρδία — "жүрек"[1]) — ішкі қабаты қабық қабырғасының жүрек омыртқалы; сияқты көрінетін өте жіңішке соединительнотканная қабығы, ол выстилает қуысы жүрек (оның предсердия мен қарыншаларын)

Миокард (лат. myocardium от др.-греч. μῦς "бұлшық ет" + καρδία "жүрек") — атауы бұлшықет орта қабаты жүректің құрайтын негізгі бір бөлігі оның массасы, үнемі васкуляризациясы және оттегімен жабдықтау. Миокард құрылды жүрек исчерченной көлденең бұлшық матамен білдіретін тығыз байланысы бұлшық ет жасушалары — кардиомиоцитов құрайтын негізгі бөлігін миокард.

Сыртқы, қабығы жүрек деп аталады эпикард (epicardium). Эпикард не мезотелием астында орналасады рыхлая талшықты дәнекер тіні, құрамында ыдыстар мен нервтердің. Бұл эпикарде болуы мүмкін елеулі саны май тіндерінде.

ЭПИКАРД — қаңтардағы заң... және грек. kardia жүрек), жұқа наруж. қабығы жүрек омыртқалы жануарлардың өтпелі, оның негіз перикард. Құрылған байланыстырады, матамен жабылған однослойным жалпақ эпителием.

Тапсырма 3. Әр түрлі артериялардың қабықтары бар қандай тін құрамын ойлаңыз және кестені толтырыңыз:

Артерия типтері	Қабығы
Артерия типтері	ішкі	ортаңғы	сыртқы
Артерия арнасының диаметріне байланысты ірі, орташа және майда, ал ортаңғы қабығының құрылыс ерекшеліктеріне қарай эластинді, эластинді-етті және етті артериялар болып бөлінеді.	Интима өз кезегінде эндотелий, эндотелийасты және ішкі эластинді жарғақ қабаттарынан тұрады. Ішкі эндотелий қабатын — негіздік жарғақта (базальдық мембранада) бірқабатта орналасқан тым жұқа да жалпақ, сопақ ядролы көпбұрышты эндотелиоциттер түзеді. Эндотелиоциттердің қан тамыры қуысына қараған ішкі беті плазмолемманы гликопротеид қабатымен астарланған. Гликопротеид қабаты қанның ұйымауын қамтамасыз етеді..	Медиа - артерия арнасының диаметріне байланысты: эластин жарғақтары мен талшықтары (эластинді артерияда), эластин талшықтары мен ет миоциттері аралас (эластинді-етті артерияда) немесе тек ет миоцитгері (етті артерияда) құрайды. Медиа мен адвентиция шекарасында сыртқы эластинді жарғақ орналасады	Адвентиция — борпылдақ дәнекер ұлпасынан тұрады

3. Артерия, капиллярлар және венулалар құрамындағы жасушалық элементтерді анықтаңыз, осы тамырлардың негізгі функцияларын көрсетіп. Кестені толтырыңыз:.

Қан тамыры	Жасушалық құрам	Функция
Артериоллар	Артерия, қызылтамыр, күретамыр (arteria; көне грекше: ar — ауа; көне грекше: terein — ішіндегі) — қанды жүректен алып шығып, дене мүшелеріне тарататын тасымалдаушы ірі қан тамыры; оттегімен байытылған қанды жүректен ішкі мүшелерге тасымалдайтын қан тамырлары.	Артерия жүйесіне өкпе артериясы (балықтарда әкелу және шығару қызметін атқаратын желбезек артерия) қолқа және артериолаға дейінгі артерия тармақтары жатады. Артерия қабырғасы 3 қабаттан құралған. Сыртқы (адвентиция) дәнекер ұлпадан тұрады.
Капиллярлар	Қылтамыр (капилляр); (vasa capillaria; лат. vas, vasis — тамыр, capillus — қыл) — ең жіңішке және тым жұқа қабырғалы тамыр. Қылтамыр қан және лимфа қылтамырлары (капиллярлары) болып бөлінеді. Қан қылтамыры қан мен ұлпалар арасындағы зат алмасуды іс жүзіне асырады. Қан қылтамырының арнасы мүшелердің құрылыс ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі (4,5 мкм-30 мкм) болады.	Оның қабырғасы үш қабаттан: ішкі - эндотелийден, ортаңғы - негіздік жарғақта орналасқан перициттерден, сыртқы - адвентициальды жасушалардан тұрады. Перициттер жиырылу арқьшы қылтамыр арнасының диаметрін реттеп отырады. ішкі эндотелий қабатын құрайтын эндотелиоциттер мен оның сыртындағы негіздік жарғақтың (базальды мембрананың) құрьшыс ерекшеліктеріне байланысты қылтамыр: сомалық қылтамыр, фенестерлі қылтамыр және қойнауша (синусоидты) қылтамыр болып үш түрге бөлінеді.
Венулалар	Вена қантамырлары (латынша «vena» - қантамыр, сіңір) — мүшелер мен ұлпалардан көмірқышқыл газына, зат алмасу өнімдеріне, гормондарға және т. б. қаныққан канды жүрекке тасымалдайды. Артерия қантамырларына ұқсас веналардың да қабырғасы 3 қабаттан тұрады. Артерияларға қарағанда веналардың бұлшықет қабаты нашар жетілгендіктен, қабырғасы жұқа, жұмсақ, серпімділігі аз болады	Вена қантамырларының бір тобы терінің астына жақын орналаскандықтан, тарамдалған көк түсті тамырлар жай көзге айқын байқалады. Әсіресе қарт адамдарда бадырайып анық көрінеді. Артерияларға қарағанда веналарда қан козғалысы вена қантамырлары орналасқан орнына байланысты теріге жақын жатқан және тереңде жатқан деп екі топқа бөлінеді. Веналық кантамырларымен қанның ағуына сол қантамырлардың жанындағы бұлшықеттердің жиырылуы да көмектеседі.

Бақылау сұрақтары: 1.Қандай тіннен және ұрықтың қай бөлігінде алғашқы қан тамырлары пайда болады?
Қантүзілу — қан жасушаларының түзілу, даму және толық пісіп жетілу процесі, яғни қан жасушаларының адам мен жануарлар организмінде белгілі бір қызмет атқаруға маманданған жасушаларға айналғанға дейін, көпсатылы дамудан өтетін күрделі процес. Омыртқасыз жануарларда қан жасау мүшелерінің жетілмеуіне байланысты қантүзілу негізінен қуыстық сұйықта және қанның өзінде, ал адам мен омыртқалы жануарларда бұл процесс қан жасау мүшелерінде жүреді. Қан тірі ұлпа ретінде ұрықтық кезеңде дамып жетіледі. Ал іштегі төл (нәресте) туғаннан соң, қанда негізінен физиологиялық қалпына келу процесі жүреді. Осыған байланысты қантүзілудің екі түрі ажыратылады. Олар: ұрықтық және туғаннан кейінгі қантүзілу.
3.Жүректің қабырғасы қандай қабықтан тұрады. Оларды атаңыз және олардың құрылысын сипаттаңыз. Капиллярлар қабырғасының, артериялардың, бұлшық ет, бұлшық ет-эластикалық және эластикалық типтің құрылымын сипаттаңыз?

Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады: ішкі қабаты эндокард, ортаңғысы — миокард, ал сыртқысы - эпикард деп аталады.

Эндокард жүректің ішкі бетін жауып жаткан жұка қабыкша.
Миокард — жүректің ет қабаты. Оның қалыңдығы жүректің әр бөлігінде әр түрлі және жүрек камераларының аткаратын кызметтеріне байланысты. Қарыншалар кабырғасы жүрекшелер кабырғасымен салыстырғанда қалындау, ал сол карыншаның миокарды оң карыншаның миокардынан қалындау. Онын себебі қанды үлкен шенберге қуалау үшін сол қарыншаға үлкен күшпен жиырылуға тура келеді.
Эпикард — жүректің сыртын жауып жатқан, жұқа қабықша. Ол жүрек табанында жүректің сыртын қаптап жататын берік дәнекер тканьнен түзілген жүрек кабына — педикардқа айналады. Перикард пен эпикард аралығындағы куыста сұйықтық болады. Ол жүрек жүмысы кезінде қабықшалардың өзара үйкелісін азайтады. Перикард жүрек еттерінің шамадан тыс босаңсуына мүмкіндік бермейді.

Капиллярлар қабырғасы үш қабаттан: ішкі - эндотелийден, ортаңғы - негіздік жарғақта орналасқан перициттерден, сыртқы - адвентициальды жасушалардан тұрады. Перициттер жиырылу арқьшы қылтамыр арнасының диаметрін реттеп отырады. ішкі эндотелий қабатын құрайтын эндотелиоциттер мен оның сыртындағы негіздік жарғақтың (базальды мембрананың) құрьшыс ерекшеліктеріне байланысты қылтамыр: сомалық қылтамыр, фенестерлі қылтамыр және қойнауша (синусоидты) қылтамыр болып үш түрге бөлінеді.

4. Көктамыр тамырларының құрылысының ерекшеліктері қандай?

Қолдың сырт жағынан, шынтақтың иілген жерінен және мойынның терісі астынан жіңішке көк түсті тамырлар көрініп тұрады. Бұл — вена қан тамырлары. Вена қан тамырлары дененің барлық мүшелері мен тіндерінен қанды жүрекке апарады. Көмірқышқыл газына бай қанды венозды қан деп атаймыз.

Артериялық-веналық анастомоздардың құрылысы мен қызметі.

Қан тамырлары:

қанды жүректен алып шығып, организмге тасымалдайтын қызыл тамырларға — артерияларға,

қанды организмнен жүрекке алып келетін көк тамырларға — веналарға және

оларды өзара байланыстырып организмдегі жасушалық және ұлпалық деңгейде үздіксіз жүретін зат алмасу процестерін қамтамасыз ететін микроайналым арнасының қан тамырларына (қызыл тамырша — артериола, қылтамыр - капилляр, көк тамырша — венула) бөлінеді.
6. Лимфа тамырларының құрылысының ерекшеліктері?

Лимфа қылтамырлары лимфа тамырларына бірігеді, оның ішкі бетінде қақпақшалары бар. Ол қақпақшалар лимфа сұйықтығының бір бағытка (жүрекке) қарай ағуын қамтамасыз етеді. Екі ірі лимфа тамырлары жүректің қасындағы үлкен қанайналу шеңберінің ірі вена қантамырларына қосылады. Лимфа сұйықтығы вена канымен араласып, жүректің оң жақ жүрекшесіне құйылады.

жүктеу/скачать 22,74 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: