Сабақ үлгілері (іс-тәжірибеден) Құрастырған: Молжигитова Рита Маратовна

(іс-тәжірибеден)

№16 орта мектебінің

№16 орта мектебі

Ұсынылып отырған жинақта қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімінің шығармашылығы мен оқу-танымдық шеберлігінің нәтижесіндегі қазақ әдебиеті пәнінен сабақтар үлгілері келтірілген. Мұғалімнің шығармашылық ізденістерінен туындаған іс-тәжірибелік еңбегінен шәкірттерінің білім алуына жол салған жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді көруге болады.

Бұл жинақты қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімдері көмекші құрал ретінде пайдалануға болады.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының «Екі шыбын» өлеңі

Сабақтың мақсаты мен міндеттері:

• 
  білімділік - оқушыларға А.Байтұрсынұлының қазақ әдебиетіндегі орнын айту, ақынның аудармаларына шолу жасау, «Екі шыбын» мысалының идеясын ашу, өлеңге әдеби-теориялық талдау жасау;
  
• 
  дамытушылық - сұрақтар, іздену тапсырмалары арқылы өз ойын еркін, сауатты әрі дәлелді түрде көркем тілмен жеткізуге, өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыру;
  
• 
  тәрбиелік –мәдениеттілікке, адамгершілікке, қарапайымдылыққа баули отырып, келешек жастардың саналы болып өсуіне, ақын уағыздаған жақсы қасиеттерді өз бойларына сіңіре білуге тәрбиелеу
  

1. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығына шолу.

2. «Ақын ініме» өлеңінен үзіндіні жатқа оқу.

3. Өлеңді талдау:

а) өлеңнің тақырыбы мен идеясы қандай?

б) өлең кімге арналған ондай өлең қалай аталады?

в) ирония деген не?

г) өлеңнің тәрбиелік мәні қандай?

4. Ахмет Байтұрсынов туралы ізденіс жұмысы (презентация)

III.Үй тапсырмасын бекіту. «Ақын ініме» өлеңіндегі ирониялық сарынды қай жолдардан көреміз? Ахмет ұлы Абай туралы қандай мақала жазды?

IV.Жаңа сабақ. 1. «Ой қозғау»

- Балалар, Ахмет Байтұрсынұлының әдеби-теориялық анықтамалар кітабы қалай аталатын еді?

- «Әдебиет танытқыш» - қазақ әдебиет тануының негізі. Өйткені ол – әдебиет теориясынғ әдебиет әдіс-тәсілін, әдебиет ұғым-терминдерін, әдеби жанрлар жүйесін түгел түзген зерттеу еңбек. Ғылымда дәлелденгендей, теориясыз білім болмайды. Біз әдебиет теориясына шолу жасайық, өткендерімізді еске түсірейік. Сұрақтарға жауап беру үшін мұқият тыңдаңыздыр.

1. 
   Өлең деген не?
   
2. 
   Өлеңнің құрылысы қандай?
   
3. 
   Тармақ неше жолдан тұрады?
   
4. 
   Шумақ неден тұрады?
   
5. 
   Өлең ұйқасы деп нені айтады?
   

7. Аллитерация деген не? .

8. Эпитет деген не?

9.Теңеу деген не?

10.Метафора деген не?


2. Жаңа сабақтың тақырыбын, мақсатын айту.

Сабақтың эпиграфы: Бәленің түрін көрген мен – сары маса

Қазақты оянсын деп сөзбен шаққан.

Ахмет Байтұрсынұлы
Мұғалім сөзі. Санамалай айтар болсақ, «Ахмет Байтұрсынұлы кім?» деген сұраққа былайша жауап беруге болады. Біріншіден, ХХ ғасыр басында қазақ халқының аса көрнеті қоғам қайткері. Екіншіден, қазақ тілінің әліппесі мен оқулықтарын жазған ағартушы. Үшіншіден, араб графикасына негізделген қазақ алфавитінжасап, оқу әдістемесін түбегейлі түрде жетілдірген ұлттың ұлы ұстазы. Төртіншіденқазақ тіл білімі мен әдебиеттануының негізін қалаушы филолог-ғалым. Бесіншіден, тәлімі терең тәржімашы (аудармашы). Алтыншыдан, өлеңі сөзге ой ұйытқан, ойшыл ақын. Жетіншіден, тұңғыш бейресми «Қазақ» атты газет шығарып, қазақ баспасөзін көркейткен көсемсөздің көшбасшысы.

Ақын 1901-1922 жылдары аудармамен айналысқан. Орыс мысалшысы И.А.Крыловтан аударған және соның ізімен, идеясымен жазылған мысалдардың бірі - «Екі шыбын» шығармасы. Бұл шығарма мысал түрінде жазылған.

• 
  Мысал дегеніміз не?
  

3. «Екі шыбын» өлеңін мәнерлеп оқу.

2) Мақтаншақ адам – өзін-өзі асыра бағалайтын, мақтауды сүйетін адам;

3) Әддін – шамасын, күшін

4) ғибрат – үлгі, өнеге

5) Мұрнын көкке көтеру – менсінбеу

5. Мағынаны ажырату. Тірек сөздер: шыбын, сабан, өгіз, жер жырту, ғибрат, мұрнын көкке көтеру

6. Грамматикалық тапсырма. Сөздіктегі сөздер мен сөз тіркестерінен синонимдер мен тұрақты сөз тіркесін табу.( Мұрнын көкке көтеру – тұрақты сөз тіркесі; Мұрнын көкке көтеру, маңғаздану– синонимдер)

- Өздерің байқағандай, шығармада автордың айтпақ ойы - мақтанға салынбау. Автор образы арқылы адамдардың бойындағы мақтаншақтық қасиеттерді сынайды.

7. Концептуалдық кесте

Р/с	Шығарманың аты	Шығарманың кейіпкері	Кейіпкердің адамгершілік қасиеті	Кейіпкерге берілетін баға	Шығармадан туындайтын ой-тұжырым, мақал-мәтел,
1	«Екі шыбын»	шыбын	төмен	мақтаншақ	Ғылым таппай мақтанба

8.Өлеңнің жоспарын құру.

1) Сабан тартқан өгіз

2) Мүйізіндегі қара шыбын

3) Шыбынның танысына кез болуы

4) Танысының жөн сұрауы

5) Шыбынның мұрнын көкке көтеруі

6) Өзімшіл шыбын

9. Өлеңді талдау

Кейбіреу көтереді мұрнын көкке, /11 буын/ /а/

Өз әлін өзі білген адам көп пе? /11 буын/ /а/

Мақтанып, бәрін де өзім еттім дейді, /11 буын/ /б/

Біреудің шылауында жүріп текке. /11 буын/ /а/

10. Сатылай кешенді талдау

1. 
   Авторы .- А. Байтұрсынұлы
   
2. 
   Тақырыбы - Екі шыбын
   
3. 
   Жанр түрі - поэзия /өлең/
   
4. 
   Идеясы - мақтанға, тәкәппарлыққа салынбау
   
5. 
   Шумақ - 5 шумақ
   
6. 
   Тармақ - 20 тармақ
   
7. 
   Бунақ - 3 бунақ
   
8. 
   Буын саны - 11 буынды
   
9. 
   Ұйқас түрі - қара өлең
   
10. 
    Әдеби теориялық ұғым - ирония, кекесін зілді мысқыл
    
11. 
    Түсіндірме сөздік- маңғаздану, мақтаншақ адам, әддін, ғибрат
    
12. 
    Өлеңнің тәрбиелік мәні – шыбынның бейнесі арқылы адамдарды мақтаншақтық, тәкәппарлық, өзімшілдік сияқты жаман әдеттерден сақтандыру.
    

• 
  Өлеңнің ғибратын қай шумақтан оқуға болады?
  
• 
  Бұрын өткен мысалдарды еске түсіріңдер. 5-класта өткен «Егіннің бастары» өлеңінің ғибраты қандай болып еді? (Көрсеқызар, мақтаншақ болмау, әлі келмейтін іске ұрынбау).
  
• 
  Қандай мақалмен тұжырым жасауға болады? (Бидайдың басын көтергені – дақылы жоқтығы. Жігіттің кеудесін көтергені ақылы жоқтығы)
  
• 
  6-класта өткен «Қара бұлт» өлеңінде қандай түйін бар? Қара бұлттың мақтаншақтығы мен қайырымсыздығын сынап, таудың сөзімен қарапайым болуға, еліне пайдалы еңбек етуге шақырады).
  

1.Мысалдан қандай әсер алдыңдар?

2. Өмірден қандай мысал келтіруге болады?

VIБағалау.

VIIҮйге тапсырма: 1.«Екі шыбын» мысалын жаттау.

2. «Қазақты оянсын деп сөзбен шақтым» тақырыбына шығарма жазу.

1. 
   Білімділік: Оралхан Бөкейдің өмірімен, шығармашылығымен, «Тортай мінер ақбоз ат» әңгімесінің мазмұнымен таныса отырып, шығарманың көркемдік идеясын ұғындыру; сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру;
   
2. 
   Дамытушылық: оқушылардың сөйлеу мәдениетін жетілдіру, өзгенің пікірін тыңдай білуге, өз көзқарастарын  сыни тұрғыдан шығармашылықпен жеткізе білуге баулу;
   
3. 
   Тәрбиелік: оқушыларды кейіпкерлер бейнесі арқылы адамның жан дүниесін түсіне білуге, қайырымдылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
   Сабақтың түрі: жаңа оқу материалдарын оқып-үйрену сабағы
   Оқытудың әдіс-тәсілдері: «Ой қозғау», «Топтастыру», «Диалог құру
   «еркін жазу» стратегиялары.
   Сабақтың көрнекілігі: оқушылардың О. Бөкейдің өмірі мен шығармашылығына байланысты дайындаған слайдтары, шы,ғармаларының тақырыптарына байланысты суреттер
   

• 
  С. Мұратбековтің «Жусан иісі» шығармасы прозалық жанрдың қай түріне жатады? (әңгіме)
  
• 
  Аян халық ауыз әдебиетінің қай түрін шебер айтушы еді? (Ертегі)
  
• 
  Аян Асылбек қартқа аяғын салдырғанда қандай қасиет көрсетті? (Төзім)
  

2) 3 топқа әңгіме мазмұны таратылады. Түсіндірме сөздік жұмысын жүргізіледі.

4) Жетелеуші сұрақтар:

5) Мәтіннен бейнелі сөздерді табу

6) Топтар кейіпкер бейнесін ашып суреттейді

1-топ: Тортай бейнесін Аян бейнесімен салыстырады.

2-топ: Тортайдың тағдырын казіргі уақытпен байланыстыру

3-топ: Тортай не үшін жапа шекті, кім кінәлі? Деген сұраққа жауап береді

7) Бас кейіпкерлерге мінездеме беру

• 
  ә) дамытушылық: оқушылардың адалдық, биіктік, ұлт туралы ұғымдарын кеңейту;
  
• 
  б) тәрбиелік: адамгершілік пен намысшылдыққа, қайсарлыққа баулу;
  Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту
  
• 
  Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, «рөлдегі оқушылар» әдісі, мәнерлеп оқу, салыстыру, іздену т.б
  Қолданылатын әдіс- тәсілдер: түсіндіру,сұрақ-жауап, Венн диаграммасы, Инсерт кестесі.
  Сабақтың көрнекілігі: Қадыр Мырза Әлінің өмірі мен шығармашылығына арналған слайдтар, кестелер, қыран суреті, электронды оқулық, интерактивтік тақта.
  Пәнаралық байланыс: Биология,География, музыка, бейнелеу өнері,қазақ тілі.
  Сабақтың барысы:
  І. Ұйымдастыру.
  ІІ.Үй тапсырмасын тексеру ( жедел сұрақтар қою арқылы)
  
• 
  1. Қалихан Ысқақовтың туған жылы.
  2. Туған жері.
  3. Шығармаларын ата.
  4. Шығармаларының алтын арқауы.
  5. «Қоңыр күз еді» повесінің кейіпкерлерін ата.
  6. «Отыздар шамасындағы орта бойлы, арық қара жігіт. Оның мөлдіреген тұнық көзінің тереңінде әлдебір мұң иіріліп жатқандай, биік қабаттың астында мөлиетін де тұратын. Алқымында балық желбезегіндей қатпар-қатпар боп сыңсып жататын ескі жарадан қалған қызылшақа тыртығы бар еді...?» Кімнің портреті?
  7. Алматай ағай Қасымға қандай қызық кітап берді?
  8. Алматай бұл кітапты неге жасырады?
  9. «Қоңыр күз еді» повесіндегі оқиға қай кезеңді қамтиды?
  
• 
  10. Қасым неге күзді еске алып отыр?
  
• 
  11.«Әкең сұраса да берме, ешбір жанға көрсетпей оқы» деген қай шығарма?
  
• 
  12. Алматыға келгенде жазушымен кездесем деген үміті неге үзілді?
  
• 
  ІІІ.Жаңа сабақ.
  1.Ақынның өмірі мен шығармашылығы (оқушылар дайындаған слайдтар бойынша)
  2.Ақынның өлеңіне жазылған әндерге шолу (тыңдау)
  
• 
  3. Ақын туралы пікірді аудио таспадан тыңдау.
  4.Ой шақыру. Қыран қандай құс? Ол туралы не айта аласыңдар?
  
• 
  5. «Білгенге маржан». Қыран құстар туралы түсінік беру (оқушылар дайындаған мәлімет).
  Қыран құстар табиғи туыстығы, қабілеті, түс өзгешелігі жағынан 4-4-тен 16-ға бөлінеді екен.
  Бүркіттер тобы: байқасқа, ақиық, қараша, көнтабан шөгел
  Қаршыға тобы: тұйғын, қаршыға, шәулі, қырғи
  Ителгі тобы: сұңқар, ителгі, пәрім, күйкентай
  Лашын тобы: бидайық, лашын, жағалтай, тұрымтай
  6. Мәтінмен жұмыс.1) Электрондық оқулықтан «Кәрі қыран» өлеңін тыңдау.
  2) Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу (мұғалім және бірнеше оқушы оқиды)
  Сонан соң бірнеше оқушы оқиды.
  Ой талқы.
  -Не түсіндік?
  -Қыран қандай?
  - Өзін-өзі өлімге итерген қандай күш?
  -"Қыранша өмір сүргенің қандай бақыт, қандай бақыт қыранша өле білген" деген жолдарды қалай түсінесің?
  

• 
  Өлеңмен жұмыс. Оқушылар 5 топқа бөлінеді.
  
• 
  «Рольдегі оқушылар»
  
• 
  1-оқушы-мәнерлеп оқиды;
  
• 
  2-оқушы-мазмұнын айтады;
  
• 
  3-оқушы- көркемделген сөздерді табады;
  
• 
  4-оқушы- мағынасы түсініксіз сөздерді табады;
  
• 
  5-оқушы- жоспар құрады
  
• 
  Қорытынды: Сонда әңгіме қыран мен мұзбалақ жайында екен.
  
• 
  «Мұзбалаққа» түсінік беру.
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  Екеуін салыстыру (4 қасиеті)
  
• 
  өжет қырағы осал жас
  
• 
  
  қыран
  
  мұзбалақ
  
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  қайсар сақ тәжірибесіз аңғал
  
• 
  
  
• 
  9. Мәтінді талдау, идеясын ашу.
  1. Ақын кәрі қыранды қалай суреттейді?
  2. Қарт қыран қандай халге душар болды?
  3. Неге намыстанды?
  4. «Найзағайдай жарқылдап ғұмыры өтті» деген жолдың мағынасын қалай түсінесіңдер? Одан қыранның өткен ғұмыры қандай болғаны байқалады?
  5. Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?
  6. «Кәрі қыран» өлеңінің баллада жанрына жатқызуға болатын белгілерін анықтап, мысалдармен дәлелдеп әңгімелеу.
  7. «Қыранша өмір сүргенің-
  Қандай бақыт!
  Қандай бақыт-
  Қыранша өле білген!- деген жолдардағы тұспалды ойды анықтау. Ақынның ойын әңгімелеңдер.
  
• 
  10. Өлеңге поэтикалық талдау жасау
  Кейіптеу: күрсінді тау ақ қарлы.
  
• 
  Теңеулер: қоладай қайырылып, өртенген самолеттей, дөңгелек шарайнадай, т.б.
  Аллитерация: Қанатынан қаңтардың қары бүркіп
  Қашатұғын көргенде бәрі де үркіп.
  Қырағы көз бүгінде қарауытып,
  Қалғып отыр қияда кәрі бүркіт Эпитеттер: ақ кебінді, ақ алмас шеңгелі, қырағы көз, қырдың қызыл түлкісі, құрыш тырнақ, т.б.
  Психологиялық параллелизм – көк аспанын мұң қаптаған кезде..
  Синонимдер: кәрі-шау, жасын-найзағай, тірлік-өмір-ғұмыр.
  Антонимдер: қарттық-жастық, кәрі-жас, өлім-өмір.
  Фразеологизм: тәрк етіп, зәбірі артты, т.б.
  
• 
  11. Өлеңді композициялық құрылымына талдау.
  Шығарманың экспозициясы: Қияда қалғып отырған кәрі қыран.
  Байланыс: Кәрі қыранның ауыр халі.
  Дамуы: Шау бүркіттің ойы.
  Шарықтау шегі: Қақ бөлінген көк тас.
  Шешімі: «Қандай бақы! Қыранша өмір сүргенің!»
  
• 
  12. Қырандар туралы жазылған қандай шығармаларды білесіңдер?
  1. С. Мұқановтың «Өмір мектебі» романынан үзіндісінде Ахметтің лашынының құсы туралы оқыдық.
  
• 
  2.М. Шаханов «Отырар» өлеңінде алты ай бойы Отырарды құтқарам деп арпалысқан Қайыр атты ханды қыранға теңейді.
  13. Инсерт кестесі.
  ІV. Бекіту: Небілдік?Не таңқалдырды? Не білгім келеді?
  
• 
  V. Бағалау.
  
• 
  VII.Үйге тапсырма: «Тауға ұшам, қуат алып қыранның қанатынан» тақырыбында эссе жазу.
  

Сабақтың типі: аралас сабақ

Пәнаралық байланыс: музыка, тарих

Сабақтың әдіс-тәсілдері: мәтінмен жұмыс, сұрақ-жауап, проблемалық тапсырмалар

Сабақта қолданатын технология: интерактивті оқыту технологиясы

Көрнекілігі: электрондық оқулық, ноутбуктар, слайдтар, үнтаспадағы күйлер, интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру. Оқушыларды екі топқа бөлу. Әр тапсырмадан соң түрлі түсті фигуралар беріледі. Жасыл түс – дұрыс жауап, Көк түс – жауап толық емес, Қызыл түс – жауап дұрыс емес.

ІІ. Сабақтың мақсатын айту

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру

1. 
   «Миға шабуыл» Күй аңыздары туралы не білесіңдер?
   
2. 
   Электрондық оқулықпен жұмыс жасап, сөйлемдердегі септік жалғауларын анықтау.
   

1. 
   Мағынаны тану. Слайдтарды пайдалана отырып, Құрманғазы Сағырбаев пен Ахмет Жұбанов туралы әңгімелеу
   
2. 
   Күйлер тыңдау: Құрманғазы Сағырбаевтың «Адай» күйі, А.Жұбановтың «Би» күйі
   
3. 
   Сөздік жұмысы. Жаңа сөздерді оқып, дәптерге жазу. Оларды есте сақтағандарын бақылау мақсатында «Домино» ойынын өткізу.
   
4. 
   Мәтінмен жұмыс. Оқушылар мәтінді іштерінен оқиды. Тақтадағы сұрақтарға топтар кезекпен жауап береді.
   

1. 
   Құрманғазы Сағырбаев кім?
   
2. 
   Күйші қай жылдары өмір сүрген?
   
3. 
   Оның қандай күйлері бар?
   
4. 
   «Құрманғазы» атты поэманы кім жазды?
   
5. 
   Күйшінің портретін жазған суретші кім?
   
6. 
   Құрманғазы атында не бар?
   

5. 
   «Мені таны» ойыны. Оқушылар слайдтардан көрсетілген портреттер бойынша атақты сазгерлерді атайды. Олар: Қорқыт ата, Дина Нұрпейісова, Ахмет Жұбанов, Ғазиза Жұбанова, Мұқан Төлебаев, Құрманғазы Сағырбаев, Шәмші Қалдаяқов.
   
6. 
   Диалог. Ахмет Жұбанов туралы оқып, мәтін үлгісінде «Сұхбат» жүргізу. 1-топ - А.Жұбанов туралы; 2-топ - М.Төлебаев туралы сұхбат жүргізеді.
   
7. 
   Дәптермен жұмыс. 3-тапсырма. Сөйлемдердегі кірме сөздердің астын сызып, тиісті көптік жалғауын қойып жазу.
   

Қатысушылар: 7 класс оқушылары

- Бүгінгі оқушылар конференциясының тақырыбы «Үш бәйтерек». Конферецияда біз  І. Жансүгіров, С.Сейфуллин, Б. Майлиннің өмірі мен шығарамашылығы туралы мәліметтермен танысамыз. Олардың бір заманның өкілі екені анық. Қазақ халқы «Үш бәйтерек» деп атап кеткен Ілияс Жансүгіров, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет  Майлин қазақ әдебиетіне айтулы ақын, қарымды қаламгер, дарынды драматург ретінде үлкен үлес қосты. Олардың қаламынан Қазақстанның дарқан даласы, өндіріс орындары мен еңбек адамдарының іс-әрекеттері, өмірге деген құштарлықтары, болашаққа үміт-сенімдері кеңінен көрінеді.

       «Үш бәйтерек» ұлттық сөз өнерін азаматтық бейне, беделімен де, қайраткер, қаламгерлігімен де биік белеске көтерді. Ұлт руханиятын даңқты туындыларымен, тақырып байлығымен, жанрлық қырларымен, көркемдік әлемімен байытты. Әдебиеттің «Үш бәйтерегі» өмірдегі өрнекті өнегелерімен халық жүрегінде жол тапты.  

ІІ. Негізгі бөлімі.

1) 1-жүргізуші. «Туған жерім – Сарыарқа». (Презентация)

- Сәкен Сейфуллин 1894 жылы бұрынғы Ақмола облысы Ақмола уезі, Нілді болысының Бірінші ауылында (қазіргі Қарағанды облысы, Ақадыр ауданы) туған . Әкесі Сейфолла домбырашы, шешен әрі саятшы болған. Анасы Жамал ертелі – кеш Сәкенге аңыз-әңгіме, ертегілер айтып берген.

         Табиғаттан дарынды жаратылған мөлдір қара көз, толқынды шашты, қырмұрын, қайратты ұлдарын Сейфолла мен Жамал азан айтып қойған Садуақас деген есімнің орнына, еркелетіп Сәкен атап кеткен. Әке – шешесінің ықпалымен жас Сәкен нәрсені біліп, болашаққа үмітін арттыра түсті.

         Ауыл молдасынан тілін сындырып, арабша хат танып, қисса – хиқаяны өзі оқи алатын деңгейге жеткен Сәкенді «орысша тіл үйрен, орысша оқу үйрен», - деп, тоғыз жасында Нілді заводына жіберді.  

Сарыарқаның сайын даласы, Есіл, Нұра өзендері мен Оба, Ор тауларының әсем көріністері Сәкен шығармашылығының дамуына әсер етті. Өсе келе қоғам қайраткері, ақын – қаламгер ретінде жұртшылық жүрегіне жол тапты. Қазақ әдебиетінің барлық жанрында қалам тартты. Халық өмірін, еңбегін, адамның өміріндегі орнын кеңінен суреттей білді.  

С. Сефуллиннің «Өткен күндер» атты алғашқы өлеңдер жинағы халық өмірі мен тұрмысын кең көлемде жырлады. 1916 жыл оқиғасы, революция шындықтары, өмір - тұрмыс сырлары «Тар жол, тайғақ кешу» романында суреттелген.

         Оның «Асау тұлпар», «Домбыра», «Экспресс» атты өлеңдер жинағы және т.б. шығармалары халық жүрегінен үлкен орын алды.

         Сазгер ретінде  Сәкен  Сефуллин қазақтың жаңа музыкасының дамуына өзінің тамаша әндерімен үлес қосты. («Тау ішінде» әні, орындайтындар 6 «Ә» класс оқушылары)

         Бимағамбет Жармағамбетұлы Майлин 1894 жылы Қостанай уезі, Дамбар болысы, Әйет өзені бойындағы Ақтөбе деген жерде туған. Жасынан әкесінен айрылып, анасының тәрбиесінде болған.Бай есігінде жүріп, бейнет пен жоқшылықты көп көрген.Ауыл молдасынан хат танып, Троицкідегі «Уәзифа», Уфадағы «Ғалия» медресесінде оқыған. Татар, башқұрт ақын – жазушыларымен достық байланыста болып, алғашқы өлең, әңгіме, очерктерін жазды.

         Бейімбеттің шығармалары – қазақ өмірін, кедей тұрмысы мен тіршілігін, ауыл адамдарының еңбек әрекеттерін бейнелейді.

Ақынның «Байдың қызы», «Рәзия қыз», «Қашқан келіншек», «Маржан» атты өлеңдері әйел теңдігін, жер бөлісін, адам әлемін суреттейді. Бейімбет Майлиннің әдеби мұрасын бай мазмұнымен, көркем де шеберлік сипаттарымен ерекше орын алады.

         Бейімбет еңбектері жаңа өміріміздің шежіресі еді, биік белесіне енді шыға бергенде үзіліп кетті.    
 7- оқушы Б. Майлин «Арман». 

Өзгергенді шүкір қазір көз көрді.

Арың менен ақиқаттың алдында

Шындықты айтып шыңғыратын кез келді.

Айтса нанар сенгіш халық едік қой.

Халқымыздың қамын жеген ұлдарын

О, ғаламат, халық жауы дедік қой!
 ІІІ. Қорытынды бөлім. Викторина өткізу

1. Сәкен Сейфуллиннің шын аты? (Садуақас)

2. Сәкеннің өмір сүрген жылдары (1894-1938)

3. Бейімбет Майлиннің шын аты (Бимағамбет)

4. Бейімбетті кім тәрбиеледі ?( шешесі)

5. Ілияс Жансүгіровтың туған жері (Алматы облысы, Ақсу ауданы)

6. Ілияс Жансүгіров кімнің тәрбиесінде болды? (әкесінің)

7. Ілияс Жансүгіровтың қай поэмасында Ақан сері өмірі бейнеленген? (Құлагер)

8. Сәкеннің туған жері (Ақмола облысы)

9. Бейімбет Майлиннің туған жері. (Қостанай уезі)

10. Сәкеннің әдеби қызметінің жиырма жылдығы қай жылы тойланды?

(1936)

Сыныптың сабаққа қатысымын тексеру

Сыныпты топтарға бөлу /Даттаушы және жақтаушы топ/
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

«Әдебиет лотосы» ойыны

«Адасқан тармақтар» ойыны

1. Ақында азаматтан асқан дос болмайды, 1

Жалғыз -ақ сырын сөйлер қаламына.

2. Екі жас аттарынан ыршып түсті, 2

Түскенде бірін- бірі құшып түсті.

3. Ер Баян көмді екеуін дөң басына, 3

Түсірмей бір топырақ ортасына.

4. Баянның басын бірі кесіп алып, 5

Бұлғады найзаға іліп, оқты салды.

5. Жүз бөрі аз дамылдап алысты да, 4

Ат қойды қалың жауға «Абылайлап».

Абылайға, Баянға, Ноянға мінездеме

Шарты: Берілген баспалдақтағы жылдар тізбегін пайдалана отырып, Абылайдың тарихи бейнесін жасау

Аңырақай шайқасы

Төле би. Сабалақ

1723ж Жоңғар шапқыншылығы

Көркем Уәли шаңырағы

1711ж. Арыс жағасы

Шарты: Берілген теориялық ұғымдарды пайдалана отырып, шығармаға талдау жасау.

1. 
   Оқиғаның басталуы: Батыр Баянды Абылайдың күтуі
   
2. 
   Оқиғаның шиеленісуі: Тұтқын боп келген қалмақ қызы мен Ноян әрекеті. Баян батырдың ыстық сезімі.
   
3. 
   Оқиғаның шарықтау шегі: Қалмақ еліне қашып бара жатқан екі ғашықты Баянның өлтіруі.
   
4. 
   Оқиғаның шешімі: Батырдың өз үкімі. Баянның ерлігі
   

Жан беріп жазғаным ғой жан жарасын.

Кетсе де жаннан жара, қан кетпек пе?

Дариға, жазамнан да күнәм басым,

Күнәмді тәңірім кешпес, кешер бірақ,

Жауында жан берген соң алты алашым.

Батыр Баян елін шауып, олжа алып, тұтқындыққа сұлу қызды еліне алып келеді.

Жауының жігітін ол қалай қабылдайды?

Қазақ деген ел бар екен, жігіттері намыссыз деген атау халыққа бір ғана Ноян арқылы жабыспай ма? Өз елін, өз жерін тастап, қыз соңында кету қай жігітке жарасқан?

Осы сұрақтарға жауап бере бастасақ, батыр Баянның інісін өлтіруі алаш намысы үшін деген қорытындыға жетелейді.
«Мені түсін» ойыны
Шарты: ортада үстел тұр. Үстел үстінде үш тапсырма жазылған. Үш қатардан бір-бір оқушыдан шығып, тапсырманы орындайды.

№1

Баянның інісін өлтіріп алғаннан кейінгі көңіл күйін бейнеле

Тұтқын қыздың Ноянға айтқан сөзінен көрініс бейнеле

№3

Абылайдың Баян батырды іздеген көрінісін бейнеле

-Поэмада батыр Баянның тарихи бейне екендігі қалай берілген?

-Жаны жаралы Батырдың жан толғанысы қалай берілген?

-Батырдың досқа адалжһдығын қандай эпизодтан байқауға болады?

-Қазақ еліне шапқыншылық жасаған, бар қазақты Абылайдың ақ туының астына біріктірген қандай елдердің шабуылы?

-Поэмадағы Батыр Баянның өмірмен қоштасқан сәтін тауып оқы

-Баянның жұмсақтығы, қайырымдылығы қай жерде көрінеді?
Сабақты қорытындылау

1. 
   М.Жұмабаев Семантикалық карта
   

«Шолпы», «Сен сұлу» деген әндері бар.

2. 
   «Шпаргалка» ойыны
   

«Қисас үл әнбиа» С.Сараи жеті жасында оқыған.

«Ғалия» медресесі Уфада оқыған.

«Шолпан» тұңғыш жинағы 1913 ж Қазан

«Айқап» журналы, «Қазақ» газеттерінде шығармалары жарияланды.

«Алқа» әдеби ұйымы 1925 ж

Мен сендерге тарихи болжамдардан хабар берейін:

Ш.Уәлиханов Абылайдың шөбересі екендігін бәріміз де білеміз. Шоқанның «ХҮІІІ ғасыр батырлары туралы тарихи аңыздар» атты еңбегінде Баян туралы төмендегідей деректер бар.

Батыр Баянды қалмақтар өлтірмеген. Жүз қазақты басқарып, мың қалмақты Қытай шекарасына дейін қуып, соғыста өлген адамдардың денесі қалған көлден келіп су ішкен батыр уланып, зәрлі судың зардабынан қайтыс болған.

Ноян – Баянның шөберелес ағасы, Сары батырдың баласы Қыстаубай. Қыстаубай қалмақ қызы Лағылды алып қашады. Баласының қылығына Сары батыр қатты ызаланады. Баянға «Қыстаубайды қуып жетіп өлтір, киімі мен қару жарағын көзімше көм!» деп бұйырады. Баян Қыстаубайды қуып жетіп, бір қабат киімін қозының қанына малып, қару жарағын Сарыға әкеледі. Қыстаубайды кіші жүздегі нағашыларына жібереді. /Е.Асқаров «Жұлдыз» журналы №8 1989 жыл/

Үйге тапсырма:

«Батыр Баян» дастаны

«Қалқаман - Мамыр» дастанымен салыстыру

А)оқушыларға әңгіменің негізгі оқиға желісін аңғарту,кейіпкерлер бейнесін ашу, кейіпкердің ішкі сарайына, сезім сырларына терең бойлай отырып, жазушының ойын ұғындыру,әңгіме тақырыбы мен идеясын ашу;

Б)ұлттық салт-дәстүрімізді биік ұстауға,өнерді түсініп, бағалай білуге тәрбиелеу, эстетикалық сезім тудыру, ішкі рухани тазалыққа үндеу;

В)оқушылардың өз бетінше ізденіспен топта жұмыс істеу қабілетін дамыту, түйінді ой айта білу, өз көзқарасын дәлелдеп қорғай білуге дағдыландыру, шығармашылық қабілетін шыңдау.

Оқушылармен амандасу, назарын сабаққа аудару.

/ Смайликтерді көрсету арқылы оқушылардың көңіл күйін бақылау /

Ендеше, бүгінгі сабағымызды «Мен қандаймын?» тақырыбындағы тренингпен бастаймыз. Әр оқушы өзінің қандай екенін сын есімдер арқылы өз аттарының бас әріптерімен сәйкестеп айтады. Мысалы, Мен гүлдей гүлденген Гүлданамын т.с.с.

Топ болып жұмыс жасаймыз, бірінші топқа «Әміре-ән асқары», екінші топқа «Ән-өмір айнасы» тақырыбында ойтолғау жазу. Әр топтан бір оқушы шығып өз шығармаларын қорғайды.

Жүсіпбек Аймауытов өміріне қатысты бірқатар сұрақтар беріледі.

1.Жүсіпбек Баянауылда дүниеге келген. /келісемін/

2.Мәскеудегі орыс қазақ мектебінде оқиды /келіспеймін/

3.Алғашқы өлеңі «Айқап» журналына жазылды /келіспеймін/

4.Атырауда мұғалім болды. /келіспеймін/

5.Шымкент пед. техникумының директоры болды. /келісемін/

6.Москвадағы Бутырка түрмесіне қамалды /келісемін/

7. «Дауылдан кейін» романының авторы /келіспеймін/

8. «Ақбілек» романының авторы /келісемін/

9.Алғашқы өлеңін он үш жасында жазған /келісемін/

10. «Жан жүйесі және өнер таңдау» деген ғылыми еңбегі бар. /келісемін/

Топ болып тақырып бойынша не түсінді,не білді, сол бойынша жазбаша түсіндіру

Мысалы: І топқа - «Әнші» әңгімесі

ІІ топқа - Наурыздағы сауық той, рухани байлық.

Сыбызғының ............

Ескектеген толқыны

Бозайғырдың ..................

Аспандап соққан айғайы,

Алтайдың асқар .................

Желпілдеткен түндікті

Күздігүнгі ......................

Төмендете сорғалап

Тас бұлақтың ............................

Әсем,әсем нақысы

Айдынның сұлу ...........................

Қалықтатып созғаны

Сарыарқаның .............................

Жаяулатса,баяулап,

Арқаның қоңыр ........................

Тамылжытып,сынықсып,

Жаңа түскен ...............................

Прототип-/грек сөзі, түптөркін, негізгі бейне/ - әдеби шығарма кейіпкерінің бейнесін жасауға тірек,негіз болатын өмірде бар адам,яғни түпкі тұлға.

Ә.Қашаубаев 1888 жылдың шілде айында туылған. Туған жері:Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы. Кедей шаруа жанұясында туып өскен. Қазақстан ұлттық театр өнерінің негізін салушылардың бірі.Өнер жолын 1917 жылы бастады.1924жылы Семейде ұйымдастырылған халық өнерпаздарының байқауына қатысып, бас бәйгеге ие болды. 1925 жылы Парижде Бүкіл дүниежүзілік сән өнері көрмесінде «Қызыл бидай» әнін орындап, бүкіл әлемге қазақ әнін мойындатқан.Бұл сапардан екі бәйгемен қоса,күміс медальді иемденген.Сөйтіп, Әміре Қашаубаев шет елде өнер көрсеткен тұңғыш қазақ әншісі болды.

Сезімі, махаббатқа адалдығы Бірлестігі Мінезі

«Өнердің биігіне талмай ұшқан,

Көбейсін өнерпаздар әрбір тұстан.

Ата салт-дәстүрлерге берік болып,

Тәуелсіз жасай берсін, Қазақстан!» - дей келіп, өнерді жалғастырушы оқушылардың өздері екендігін айтып, өнер туралы, қазіргі қазақ өнерінің өркендеуі жайында ой қозғап,ән-күй, өнер туралы мақал-мәтелдер айтқызамын.

Үйге тапсырма: «Әнші» әңгімесінің кейіпкерлеріне мінездеме беру

Бес жолды өлең құрастыру