Сабақ оқытудың негізгі формасы

Сабақты жіктеудің бір-біріне ұқсамайтын бірнеше жолдары бар. Сабақты дидактикалық мақсатына қарай жіктеу (Огородников И.Т., Казанцев И.Н.), сабақ үрдісінің негізгі кезеңдеріне қарай (Иванов С.В.), дидактикалық міндеттеріне, оның сабақта шешілуіне орай, оқытудың әдістері мен оқушылардың оқу еңбегін ұйымдастыру тәсілдеріне қатысты.

     Сабақ классификациясы (жіктелуі) - сабақтарды құрылысы жөнінен топастыру, түрге бөлу. Дидактикада сабақ классификациясын анықтауға айрықша маңыз береді. Сабақты жіктеу әрбір пәннің ерекшеліктеріне, оқушылардың жас және таным ерекшеліктеріне де байланысты болып келеді. Мысалы, И.Н.Казанцев сабақты жіктеуді оқу материалының мазмұны мен дидактикалық мақсатына және өткізу әдісіне қарай белгілесе, С.В.Иванов оқыту процесінің ерекшеліктеріне қарай анықтайды. Ал, Данилов пен Есипов сабақтың негізгі дидактикалық мақсаттарына қарай құрады. Бұлардың сабақ түрлерін топтастыру ұстанымдары әр түрлі болғанымен де, ішкі мазмұндары бір-біріне өте ұқсас келеді.

И.Н.Казанцев бойынша:

• 
  Алғашқы сабақ - әр пәннен оқу жылының басында өтетін сабақтар. Кіріспе сабақ - бағдарламаның күрделі тараулары мен тақырыптарынан өтетін бірінші сабақ.
  
• 
  Жаңа білімді меңгеру сабағы - жаңа оқу материалы өтетін сабақ. Пысықтау сабағы - өткен оқу материалын пысықтау сабағы.
  
• 
  Жаттығу сабағы - оқушылардың білімі мен дағдысын жаттықтыру сабағы.
  
• 
  Тәжірибелі сабақ - оқушылардың алған білімін өмірде қолдану жолдарын көрсететін сабақтар.
  
• 
  Қайталау-қорыту сабағы - өткен күрделі тараулар мен тақырыптарды қайталау-қорыту сабақтары.
  
• 
  Тексеру сабағы - оқушылардың білімін тексеретін сабақтар.
  
• 
  Білім сапасын бағалау сабағы - оқушылардың алған білімін бағалау сабақтары.
  
• 
  Қорытынды сабақ - оқу жылының ақырында әр пәннің жылдық курсын   қорыту сабақтары.
  

С. В. Иванов бойынша:

• 
  Кіріспе сабақтар.
  
• 
  Оқу материалымен алғашқы рет танысу сабағы.
  
• 
  Жаңа білімді меңгеру сабағы.
  
• 
  Меңгерген білімді тәжірибеде қолдану сабағы.
  
• 
  Дағдылану сабағы.
  
• 
  Қайталау, пысықтау және қорыту сабақтары.
  
• 
  Бақылау сабағы.
  

Б. П. Есипов бойынша:

• 
  Аралас сабақтар.
  
• 
  Жаңа оқу материалымен танысу сабағы.
  
• 
  Пысықтау сабағы.
  
• 
  Қайталап жинақтау, қорыту сабағы.
  
• 
  Оқушылардың білімі мен дағдысын жаттықтыру сабағы.
  
• 
  Білім сынау сабағы.
  

Шет елдер тәжірибесінен, атап айтсақ, Чехословакия мектептерінен мысал келтірсек, ондағы сабақты жіктеуде біздің тәжірибемізге ұқсастығын байқаймыз.

• 
  Жаңа оқу материалын мазмұндау сабағы.
  
• 
  Жаттығу сабағы.
  
• 
  Қорыту сабағы.
  
• 
  Қайталау, білім сынау сабағы.
  
• 
  Аралас сабақ.
  

М.И.Махмутов сабақты мақсатына қарай, детерменді жалпы-дидактикалық мақсатына қатысты, меңгеруге тиісті материал мазмұныңа байланысты және оқушының қабылдауына орай жіктейді. Ол сабақтың төмендегідей бес түріне тоқталады:

1) Жаңа оқу материалын өту сабағы;

2) Білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы;

3) Жинақтау және жүйелеу сабағы;

4) Аралас сабақ;

5) Бақылау, білімге, дағды, қабілетке түзету енгізу сабағы (9-сурет).

9-сурет. Сабақтың түрлері

Сабақ жіктемесінің әр түрлілігі: дидактикалық пайым мен тұжырымдардың болуы, тәжірибеде тұрақталған сабақ түрлерінің негізгі дидактикалық міндеттері мен оның кешендеріне байланысты.

Атап айтқанда: 1) Кіріспе сабақ; 2) Жаңа сабақты өту; 3) Білімді бекіту сабағы; 4) Жинақтау сабағы; 5) Есепті-бақылау, аралас сабақ; 6) Диспут, КВН сабақтары.

Сабақтың басқа түрлері өздігінен сабақ (репродуктивті түр - ауызша және жазбаша; жаттығу); зертхана сабағы; тәжірибе сабағы; экскурсия сабағы; семинар сабағы.

Қорыту және пысықтау сабақтары негізгі екі дидактикалық міндетті шешуге бағытталған:

1) Оқушылардың теориялық білім деңгейлерін көрсетеді;

2) Бағдарламаның өзекті мәселелерін меңгеруде танымдық қызметке қатысты әдістерді қолдануын бұрынғы меңгерген білімнің маңызын ашу амалдарын, барлық бағдарлама бойынша өткен материалдарды оқушылардың игерудегі біліктілік, икем және қабілеттілігін тексеру. Мұның өзі тоқсандық, жарты жылдық және оқу жылында жүргізіледі.

Аралас сабақтың жіктемемен берген кіші құрылымының әдістемелік бөліктері оқыту ситуаңиясының жағдайына бағынышты болып келеді және мұғалімнің педагогтік шеберлігі әсер етіп, көбінесе бірінен-біріне тәжірибесі ауысып отырады, сабақтың кейбір рет тәртібін өзгертеді, мұның өзі әр мұғалімнің танымдық үрдісін ұйымдастыру тәсіліне тәуелді. Мұндай жағдайда сабақ құрылымы оңтайлы, жеңіл болып мұғалім өз жұмысын жауапты қарайды (10-сурет).