Сабақ Ортақ тақырып: Жанды табиғат Бөлімше: 2 Климат және ауа райы

Түркілердің бір бөлігі егіншаруашылығымен айналысқан.

Түркілерде темір ұсталық, зергерлік, құмыра жасау қолөнері жақсы дамыған.

Талқыланатын мәселелер:

• 
  YI ғасырда түркілердің аумағы қандай болды?
  
• 
  Түркілердің жасаған жорықтары жеңіспен аяқталып отырды. Оның себебі не?
  
• 
  Түркілердің шаруашылықтарын атап шығыңдар.
  
• 
  Түркі әлемі қандай жетістіктерге жетті?
  
• 
  Бұл жетістіктер адам өмірін қалай жеңілдетті?
  

Дәптерде салыстырма кестені толтыру және қорытындыларды жазу.

Балалар! Осы сөйлемнің ішінен басты сөздерді бөліп көрсетіңдерші.

• 
  Қазақтар – көне сақтардың, ежелгі ғұндардың, байырғы түркілердің ұрпағы.
  
• 
  Түркілер есте жоқ ескі замандарда-ақ тұлпарларының тұяғымен дүниені дүр сілкіндірген.
  
• 
  Қазақтар үлкен үйдің қара шаңырағын атажұртта сақтап қалған.
  

– түркілердің өмір сүру салты жайында білетін боламыз.

Мұғалім (толықтырады): сонымен қатар, сендер түркі әлемінің жеткен жетістіктері жайында да білетін боласыңдар.

(Н.Ә. Назарбаев сөзі)

Оқулық.

Карта, түрлі

Жаңа сабақ

Түркілер мықты атты әскер құрды. Атты әскер ауыр қаруланған және жеңіл қаруланған болып бөлінді.

Ұрысты алдымен жеңіл қаруланған салт аттылар бастады. Олар садақпен оқ атып, жауды мыңдаған жебенің астында қалдырды. Сосын олардан кейін шайқасқа ауыр қаруланған семсерлілер кірісті. Семсерлілерде қорғаныс сауыттар тек жауынгерлерде емес, олардың

аттарында да болды. Сол себептен түркілердің атты әскері жауға еш бой алдырмады, олардан жеңілмеді. Осындай тактиканың арқасында түркілер Тынық мұхитынан Қара теңізге дейінгі үлкен аумақты жаулап алды.

Арықтар мен ежелгі каналдардың орындары сақталған. Археологтар орақ, пышақ, балта, үзеңгі, қылыш, найза және түрлі әшекей тапты.

• 
  түркілердің бір бөлігі отырықшы өмір салтын ұстанған, бұған дәлел қалалардың пайда болуы;
  
• 
  арықтар мен каналдардың орындары халықтың егіншаруашылығымен айналысқанын дәлелдейді;
  
• 
  қару-жарақтың, еңбек құралдарының және әшекейлердің табылғанынан қолөнердің дамығанын (темір ұстасы, зергерлік және т.б.) болжауға болады.
  

Қазақстанның көп бөлігінде түркілер көшпелі малшаруашылығымен айналысты.

Карта (оқулықта берілген)

Оқулық суреті

Оқулық

деген қорытындыға келеді. Үзеңгінің көмегімен салт атты жылқыға мінеді және аттың үстінде отырғанда тепе-теңдікті сақтайды. Қатты ер-тоқымның үстінде отырып және үзеңгіге аяғын

тіреп, салт атты садақпен оқ атқанда және найзамен шайқасқанда өзін сенімді сезінген. Бұл шайқасты жүргізудің тактикасын өзгертуге мүмкіндік берді.

Түркілердің 38 әріптен тұратын өз жазуы – руна жазуы болды. Білге қаған мен Күлтегін қағандардың құрметіне жазылған жазулар руна жазуымен берілген.

дүниеге әкелмесе де, әлемдік мәдениетке қомақты үлес қосқан халықтар арасынан ойып орын алуға хақылы. Олар бізге керемет храмдар мұраға қалдырған жоқ, олар оқ-дәрі де, қағаз да ойлап тапқан жоқ. Бірақ тасқа мәңгілікке қашалған немесе халық зердесінде бағзыдан сақталған әдеби ой солардан маңызы кем мәдениет элементтері деп кім айта алады?!!» (Олжас Сүлейменов «Аз и я»)

Көшпелілер дөңгелектегі киіз үйдің орнына жиналмалы киіз үйді ойлап тапты.

Ол киіз үйді санаулы сағаттардың ішінде бөлшектеп және жаңа жерге қайта құруға болатын.

Мұғалім оқушылардың зерттеу жұмыстарын Президент Н.Ә. Назарбаевтың сөзімен аяқтайды:

«Біздің ұлы бабаларымыз Алтайдан Қара теңізге дейінгі Ұлы Даланы иемденіп жатты. Олар бізге өлмейтін батырлық эпостар мен үлкен рухани байлықтар қалдырды. Олар киіз үйді, қылышты, етікті, үзеңгіні, темір қорытуды ойлап тапты. Түркі академиясының құрамында түркі тарихы мен мәдениетін зерттейтін орталық құру керек».

Слайд көру және электронды қосымшадан тапсырма орындау.

ҚБ «Бір минуттық эссе» стратегиясы.

«Бүгін мен ең бастысы нені білдім?» тақырыбында бір минуттық эссе жазыңдар.

Электронды қосымша

Сыныптасыңды мақта:

ол сұрақтарды сыныптастарыңа қой.

Мұғалімнің аты-жөні: Сынып:

Бөлімше: Ежелгі мәдениеттер мен өркениеттер

• 
  ескерткіштің не үшін қажет екенін біледі;
  
• 
  кейбір тарихи және мәдени ескерткіштерге сипаттама береді.
  

• 
  сыныптастарына өзінің қаласы (ауылы) бойынша ойша экскурсия жасайды;
  
• 
  «Жер бетіндегі тарихи және мәдени ескерткіштер сақталуы үшін мен не істей аламын?», ескерткіштерді вандализмнен, соның ішінде, ғимараттың қабырғасына граффитти жағып - жазулар жазып немесе суреттер салып кетуден қалай қорғау керек деген жадынаманы құрастырады.
  

- сұрақтың жауабын нақтылау үшін өмірден мысалдар келтіреді; оқулықтағы мәтіннен алынған ақпараттарды қолданады.

Ес, ескерткіш, өткенге құрмет.

Ескерткіштер еліміздің тарихына деген құрметке тәрбиелейді. Ескерткіштер бізді өткен күндермен байланыстырады.

• 
  Ескерткіштер не үшін керек?
  
• 
  Тарихи және мәдени ескерткіштердің қандай түрлері бар?
  

тарихи және мәдени ескерткіштердің біріне сипаттама беру.

Сабақтың мақсаттарын атаймыз:

• 
  тарихи және мәдени ескерткіштердің түрлері жайында білеміз;
  
• 
  ескерткіштерге ұқыптылықпен қараудың жадынамасын құрастыруды үйренеміз.
  

Жаңа сабақ

Оқулықтағы иллюстрацияларда мүсін, ғимарат, ескерткіш, ежелгі қаланың қираған орны, петроглифтер (тасқа қашалып салынған суреттер), мәңгілік алау бейнеленген.

Бұл ескерткіштерге қарап біз нені түсінеміз?
Оқушылардың жауаптары.

Мұғалім: Алдарыңдағы Түркістан, Алматы, Орал, Семей қалаларындағы, Алматы облысындағы тарихи және мәдени ескерткіштер. Қай ескерткіш сендерге таныс, атап шығыңдар.

Жауаптары:

• 
  Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі;
  
• 
  Оралдағы облыстық өлкетану мұражайы (бұрынғы орыс-қазақ қолөнер мектебі);
  
• 
  Алматы облысындағы Тамғалы шатқалындағы петроглифтер (тасқа қашалып салынған суреттер);
  
• 
  Семей қаласындағы мешіттің ғимараты;
  
• 
  Алматыдағы Вознесенский шіркеуі.
  

Өздеріңді экскурсия жетекшісімін деп елестетіңдер. Сыныптастарыңа өзіңнің қалаң (ауылың)

Электронды қосымша Топқа арналған

тапсырмалары бар парақтар

Мына сұрақтар бойынша әңгіме дайындаңдар:

• 
  Біздің қаламызға (ауылымызға) қанша жыл?
  
• 
  Өлкеміздегі қандай тарихи орындарды білесіңдер? Олар тарихтың қай кезеңі жайлы ақпарат береді?
  
• 
  Біздің қаламызда (ауылымызда) ескі заманнан қалған ғимараттар сақталған ба?
  
• 
  Олардың ішінде ең ескісі қайсысы?
  
• 
  Біздің ауылымызда (қаламызда) қандай ескерткіштер бар? Олар кімнің құрметіне немесе қандай оқиғаға байланысты тұрғызылған?
  

«Менің сүйікті ескерткішім» тақырыбында эссе жазыңдар.

Кез келген ескерткішті таңда (ауылыңдағы, қалаңдағы, еліміздегі). Бұл ескерткіш саған несімен ұнайды, соған қатысты 7-8 сөйлем жаз.

3-топ

Баяғыда бір данышпан «Ескерткіш тұрғызған адам болашақты ойлайды» деп айтқан екен. Сендер данышпанның пікірімен келісесіңдер ме? Дәлелдеріңді келтіріңдер.

Жер бетіндегі тарихи және мәдени ескерткіштер сақталуы үшін мен не істей аламын?» жадынамасын құрастырыңдар.

Өзін-өзі тексеру үшін электронды қосымшадан тапсырма орындау.

туған қаланың

(ауылдың) көрнекті жерлері

иллюстрациялар

жазуға арналған парақтар

3 және 4-топтарға: Дәлелдерді және жадынамаларды

жазуға арналған ватман парақтары Электронды

қосымша

С.2. Ескерткіштерді сақтау үшін оларды вандализмнен қорғау керек. Вандализм дегеніміз –

адамдардың ескерткіштерді қасақана қиратуы, бүлдіруі. Вандализмнің бір түрі – қабырғаларға граффити жағып, жазулар жазып, суреттер салып тастау.

Мұғалімнің аты-жөні: Сынып:

Бөлімше: Қазақстанның тарихи тамырлары

• 
  қыпшақтардың қайда өмір сүргенін және немен айналысқанын біледі;
  
• 
  қандай өмір сүру салтын ұстанғанын біледі.
  

Қыпшақтар, Қыпшақ даласы.

Қыпшақ – ірі түркі тайпасы.

Қыпшақтар – қазақтардың арғы бабасы.

Қазақ тілі қыпшақ тілінің негізінде пайда болды.

Қыпшақтар қайда өмір сүрді? Олар немен айналысты? Қыпшақтар төрт түліктің қай түрін өсірді?

Неліктен қыпшақтардың жылқылары басқа елдерде жоғары бағаланды? Қыпшақтар қандай дақылдарды өсірді?

Тарыдан қандай ас әзірлеуге болатын еді?