Құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер қалай байланысады?
Салаласа байланысқан құрмаластың түрі қандай болады?
Салаласа, сабақтаса байланысуына қарай құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
Салалас құрмалас сөйлем қалай байланысады?
Салалас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Құрамындағы жай сөйлемдерінің бір-бірімен мағыналық қарым-қатынасына қарай, салалас құрмалас сөйлем алты түрге бөлінеді:
Ыңғайлас
салалас
Қарсылықты салалас
Нежность
Талғаулы салалас
Кезектес салалас
Түсіндірмелі салалас
Себеп-салдар салалас
Сабақтас құрмалас сөйлем мағыналық қатынасына қарай неше түрге бөлінеді?
Сабақтас құрмалас сөйлем қандай тыныс белгілері арқылы жасалады?
Сабақтас құрмаластың сөйлемнің жасалу жолдары қандай болады?
Сабақтас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Салалас құрмалас сөйлем қандай тыныс
белгілері арқылы жасалады?
Сабақтас сөйлемдер құрамындағы бағыныңқы сөйлемдерінің басыңқы сөйлемдерімен мағыналық қарым-қатынасына қарай алты түрге бөлінеді:
Мақсат бағыныңқы
Мезгіл бағыныңқы
Нежность
Қарсылықты бағыныңқы
Шартты бағыныңқы
Себеп бағыныңқы
Қимыл-сын бағыныңқы
Бағыныңқының баяндауышы
Тұлғалық белгісі
Сұрауы
Сөйлемдердің сызбасы
1. Шартты рай
-са, -се
Қайтсе?
(Не етсе?)
/............./
тыңдаса,
/_ _ _ _ _ /.
2. Көсемше
-ма + й
(-ме + й)
-майынша
(-мейінше)
Қайтпей?
(Не етпей?)
Қайтпейінше?
(Не етпейінше?)
/…………/
таппай,
/_ _ _ _ _ /.
/…………/
үйренбейінше,
/_ _ _ _ _ /.
3. Есімше
-ған + да
(-ген + де)
Қайткенде?
(Не еткенде?)
/…………/
болмағанда,
/_ _ _ _ _ /.
Сабақтас құрмаластың сөйлемнің жасалу жолдары қандай болады?
150 – жаттығу.
Бағыныңқы жақ: Басыңқы жақ:
са _________________ түсінеді
Айт қан+да _______________ түсінетін еді
па+й (ынша) __________ түсінбейді
II. Бағыныңқы жақ: Басыңқы жақ:
са да _________________ түсінген жоқ
Айт қан+ша _______________ түсінсең еді
қан+мен+де ____________ түсінер емес
қанына қарамастан _____ түсініп алды
Жаңа сабақ.
Мысалы:
Күн шығып, ел тұра бастады, - Нұрлан әлі жоқ.
Сызбасы: бағыныңқы, басыңқы, басыңқы.
2. Қорған кезінде топырақ араластыра тастан қаланған екен де, бұл кезде қорғанның үстіне жыңғыл мен шеңгел араласа шығып, өзінше ол да бір сән беріп тұр.
Сызбасы: басыңқы, бағыныңқы, басыңқы.
Ақбоз алдыңғы екі аяғын ербитіп, көзі шатынап тұра бергенде, Шолақ құлағын төмен қарай тұқырта басып қалып еді – ат етпетінен түсті.
Сызбасы:
бағыныңқы, бағыныңқы,басыңқы, басыңқы.
Жайнаған туың жығылмай,
Жасқанып жаудан тығылмай,
Жасаулы жаудан бұрылмай,
Жау жүрек жомарт құбылмай,
Жақсы өмірің бұзылмай,
Жас қуатың тозылмай,
Жалын жүрек суынбай,
Жан біткеннен түңілмей,
Жағалай жайлау дәулетің
Жасыл шөбі қуармай,
Жарқырап жатқан өзенің
Жайдақ тартып су алмай,
Жайдары жүзің жабылмай,
Жайдақтап қашып сабылмай,
Жан біткенге жалынбай,
Жақсы өліпсің, япырым-ай!
153 – жаттығу.
Ереуіл атқа ер салмай
Ереуіл атқа ер салмай,
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай,
Қоңыр салқын төске алмай,
Тебінгі терге шірімей,
Терлігі майдай ерімей,
Алты малта ас болмай,
Өзіңнен туған жас бала
Сақалы шығып жат болмай,
Ат үстінде күн көрмей,
Ашаршылық, шөл көрмей,
Өзегі талып ет жемей,
Ер төсектен безінбей,
Ұлы түске ұрынбай,
Түн қатып жүріп, түс қашпай,
Тебінгі теріс тағынбай,
Темір қазық жастанбай,
Қу толағай бастанбай,
Ерлердің ісі бітер ме?!
Мынау кім?
Қай жылы, қай жерде туылды?
Қандай еңбектері бар?
Венн диаграммасы
Аралас құрмалас сөйлем
Салалас та, сабақтаса да жасалады
Тест тапсырмалары:
Аралас құрмалас сөйлем, құрмалас сөйлемнің нешінші түрі?
А) 3. Ә) 2. Б) 1.
2. Аралас құрмалас сөйлем неше жай сөйлемнен тұрады?
