Сабақ тақырыбы: «Аққу, шортан һәм шаян»

Әйтеке би ауданы,

Байжанкөл бастауыш мектебінің бастауыш класс мұғалімі Космурзин Билисбай
Сабақ тақырыбы: «Аққу, шортан һәм шаян». Ахмет Байтұрсынов
Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет Байтұрсынұлы туралы мағлұмат бере отырып, И.А.Крыловтан аударған мысалының мазмұнын өмірмен байланыстыра талдау арқылы идеясын түсінуге мүмкіндік жасау.
Дамытушылық: Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, өз ойларын, пікірін еркін айтуға, өз көзқарасын дәлелдей білуге машықтандыру.
Тәрбиелік: Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасын үлгі ете отырып, мысалдың мазмұнын ашу арқылы оқушыларды ынтымақтастыққа, ауызбіршілікке тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: А.Байтұрсынұлы мен И.А.Крыловтың портреті, «Аққу, шортан һам шаянның» бейнелі суреті, т.б.
Сабақ әдісі: Әңгімелеу, суреттеу, сұрақ-жауап,талдау, топпен жұмыс, «ой толғау».
Сабақ түрі: Жаңа білімді игеру..
Пән аралық байланыс: Дүниетану, ән, қазақтілі,
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды үш топқа бөлу.
Психологикалық ойын: «Сәттілік тілегі»
Бүгінгі күн-жұма. Жұма қасиетті де, қадірлі күн. Күн сәттілік тілейді.

Қызығушылықты ояту. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Білген сайын біле бергім келеді.

Біле беру емес пе, ел тілегі.

Белден ассаң, алдыңда бел көрінсе,

Қызыққаннан келмей ме, жүре бергің.

Сондықтан да келеді біле бергім, - дей отырып сабағымызды бастаймыз.

• 
  Балалар, «Қайталау – білім анасы» айдарымен өткенді еске түсірейік.
  

• 
  Халық арасында ауызша шығарылып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткен шығармалар халық ауыз әдебиеті деп аталады.
  

• 
  Айтыс, жаңылтпаш, бесік жыры, батырлар жыры, ертегі, аңыз.
  

• 
  Ертегілер халық ауыз әдебиетінің бір түрі. «Ертегі» деген аты ертедегі, ерте кездегі деген сөздерден туған. Шыншыл, қиял-ғажайып, жан-жануарлар жайындағы түрлері болады.
  

• 
  Айтыс-халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Айтыс дегеніміз екі ақынның арасындағы сөз жарысы.
  

• 
  Жұмбақ-ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол адамдардың бір нәрсенің белгілерін екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері.
  

Оқушыларға алдын ала әр түрлі үй тапсырмалары берілген, олар әрқайсысы өз сұрақтары жөнінде ізденіп, оны тірек-сызбалар арқылы салып, соған жазып түсіндіруі керек.

1 - топ – Ахмет Байтұрсынұлының өмірі.
2 - топ – Ахмет Байтұрсыновтың мысалдары
3 - топ – Ахмет Байтұрсыновтың өлеңдері.
Топпен жұмыс:
Топтағы алғыр оқушы жинақтаған мәліметті оқып береді. Қалғандары дәптерлеріне кластер құрып жинақтайды, негізгі ойды жазады.
Әр топ жинақтаған мәліметтерін айтып береді.(оқушылар бір – бірін толықтырып отыруға тиісті)
Қысқаша толықтырулар.

Ахмет Байтұрсынов (1873 - 1938)

Ахмет Байтұрсынұлы И.А.Крыловтың мысалдарын қазақшаға аударып, оны кітап етіп шығарған. Солардың бірі – бүгінгі «Аққу, шортан һам шаян» мысалы. Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынұлы – мысал жанрын қазақ әдебиетіне енгізуші аудармашы ақындар. Сонымен қатар 3-сыныпта оқып кеткен «Бидай мен қаңбақ» мысалының авторы Асқар Тоқмағанбетов – жаңашыл мысалшы. Міне, осындай ақын-жазушылардың арқасында мысал жанры қазақ әдебиетіне еніп, дамып келе жатқан жанр.

Крылов Иван Андреевич (1769 - 1844)
Санкт-Петербургте жазғы бағында ескерткіш бар. Бұл: Иван Андреевич Крылов. Оның аяқ жағында қоладан құйылған хайуанаттар бейнесі толы. Хайуандар оның мысалдарындағы кейіпкерлері.И. А. Крылов ұзақ өмір сүрген. И. А. Крылов өз замандастарына қатты ұнаған, бірнеше күлдіргі пьеса жазған. Ол 30 жылдай Петербург кітапханасында қызмет еткен. Ал оның атын әлемге әйгілі еткен нәрсе ғажайып мысалдары болды.

Мысал деген көбінесе өлең түрінде жазылатын шағын шығарма, онда міндетті түрде ақыл - кеңес айтылады (нені істеп, нені істемеу керектігі жөнінде) немесе біреудің ақымақтығы ажуа етіледі. Мысал сәл - пәл ертегіге ұқсайды: әдетте онда адамдар емес, жан - жануар, кейде тіпті жансыз заттар әрекет етіп жатады.Дүниеден талай - талай тамаша мысалшылар өткен. Россиядан сондай ғажап мысалшы И. А. Крылов болған еді.Крыловтың мысалдары әрқашан да халықтың мұң - мүддесін қорғады. Сонымен қоса ұлы мысалшы жатып ішер жалқауларды, қорқақтарды, жақсылық білмейтін көпірме мақтаншақтарды әбден ажуа қылады.

Аққу - өте ірі және күшті құстардың бірі, ол сонау көне заманнан бері сұлулық пен махаббаттың тазалық пен нәзіктің белгісі болып саналады. Оны көп халықтар киелі құс санап, ерекше құрметтеген. Аққулар аңыздар мен ертегілерде жырланды.

Шортан – еліміздің өзен, көлдерін түгелдей мекендейтін ірі балық. Оның ұзындығы 1, 5 метрден, салмағы 35 килограммнан асып түседі. Шортандардың өте ұзақ жасайтын жөнінде аңыз көп, ал шын мәнінде ең ұзақ жасағаның ғұмыры 20 жылдан аспады. Бірен - саран отыз үш жыл жасаған шортанның ұсталғаны жөнінде де мәлімет бар.

Шаян – өрмекші тектес буынаяқтылардың көне топтарына жатады. Оның салмағы 50г - нан 200 - ға дейін болады. Шаяндар кішкентай балықтармен қоректенеді. Тропикада да, шөл далаларда да тіршілік етеді. Түнгі мезгіл де түрлі жәндіктерді бір орнында қозғалыссыз тұрып, өз жемтігін ұлы ұстап алады. Адам шаянның алақанынан өліп кетпесе де қатты ауырып, шаққан жері ісінеді, қалтырап тонады. Шаяндар ұзақ уақыт, бірнеше ай бойы тамақ ішпей - ақ жүре алады.

Оқулықпен жұмыс. Оқушыларға өлеңді мәнерлеп оқып беремін. Бірнеше оқушыға мәнерлетіп оқытып, сұраққа жауап аламын.
- Балалар, олар қалай өмір сүреді?

- Олар не істемек болды?

- Олардың жүктері неге қозғалмады?

- Ақын бұл кейіпкерлер арқылы қандай адамдарды бейнелеп отыр?

Оқушылар, мысалда автордың айтайын деген негізгі ойы болады дедік. Негізгі ой дегеніміз-ақынның айтар өсиеті.

Ой қозғау.

А.Байтұрсынұлының түйінді ойы қай жерде жазылған?

Бұл мысал бізді неге шақырады?

(Мысалдың тәрбиелік мәні балаларды бірлікке, ынтымаққа шақыру).

Балалар, осы мысал арқылы ақын - жазушылар бізді неге үйретеді?

Дәптермен жұмыс.

5. жұмыла көтерген жүк жеңіл.

Қорытындылау:

• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Не білдік?
  

Кейіпкерлердің суреттерін салып, әрқайсысына мінездеме жазу.