Сабақ тақырыбы: п 15. Көшпелі және отырықшы өркениеттер арасындағы байланыс Сабақтың мақсаты

Өз беттерімен қорытынды жасауға дағдыландыру, негізгіні ажырата білуге, өз бетімен жұмыс жасауға, зерттеу жұмыстарын қорғай білуге, өй-өрісін дамытып, өзіне деген сенімін, пәнге қызығушылығын арттыру, өз ойларын еркін жеткізе білуге дағдыландыру.

Адамгершілікке, имандылыққа, тарихи ескерткіштерді қорғауға,

Отанын сүюге , мақтанышпен қарауға, өнер ескерткіштерін бағалай білуге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: аралас сабақ . Дамыта оқыту технологиясы.

Сабақ әдісі: Әңгіме, пікір алысу, ізденіс , саяхат.

Сабақ көрнекілігі: суреттер, таратпалар, Қазақстанның картасы

Сабақ барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

а/ оқушылармен амандасу, түгендеу

б/ сабаққа әзірліктерін бақылау

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

1.Материалдық мәдениет

2.Рухани мәдениет

3.Жартылай көшпелілердің діни-наным сенімдері

Мысал келтір.

Бұл туралы кім жазып қалдырған?

1.Ал тұрақтарға келетін болсақ, үйсіндер ................. салынған қыстауларда тұрса, қаңлылар ................... тұрғызылған үй-жайларда мекендеген.

Ал Есік обасынан табылған адамның үстіндегі ......................... бұйымдармен безендірілген.

Бас киімінде......, ......., ......, ......., ........, .......т.б.жануарлар мен құстар бейнеленген. Беліндегі кіседе................ ғажайып бейнесі, жанындағы ..............., ..............., ......................, ..............., ................., басқада бұйымдардың сапасы өте жоғары.

3.Қазақстанның Алтай жағындағы Берел обасынан алынған ................... де сапалы жасалған. Табыт жанында бірге көмілген аттардың .................. бізге дейін жақсы сақталынып, сол қалпында жетуіне ..................... болып қатып жатқандығы себеп болған.

3.Не жайында? /Рухани мәдениет/

2.Сиынатын басты құдайы? Нені құрбандыққа шалған?

Жауап:

Келін түскенде, күйеу алғаш келгенде –отқа май құйған. Ол жаңашылдықты, өзгерісті аңғартқан.

5. «Аң стилі» дегенді қалай түсінесің?

Жауап:

Әр түрлі бұйымдарға салынған жануарлар мүсіндері өзінше бір үлгідегі бойтұмар мен тұмаршалар болған. Ол тайпалар өмірін, қиялын,аңыздарын бейнелеген. Ондағы аңдар таласы сол кездегі рулар мен тайпалар арасындағы талас-тартыстарды,жаулаушылық кездерді білдіреді.

Аталмыш өнер туындыларынан сақ заманында батырлар жыры болғанын байқауға болады. Бұл туралы В.И.Абаев, М.П.Грязнов еңбектерінде айтылады.

Қандай?

1. 
   «Скиф-сақ тайпалары бұл өнерді Алдыңғы Азиядан қабылдаған» деп санайды. Оның басты себебі, бұл аймаққа скифтер басып кірген, олар өз жерінде б.з.д V ғасырдан бастап өнерлерін тарата бастаған.
   
2. 
   «Бұл ықпал б.з.д VІ ғасырдың соңғы кезінен бастап, Ахеменидтер кезінде ерекше күшті болды» деп дәлелдеуге тырысады, бірақ бірінші пікірді жоққа шығармайды. Дәл осы кезде сақтардың бейнелеу өнерінде арыстан, самұрық тектес ою-өрнектер бейнеленген.
   

1.Таңбалытас

2.Күлтегін

3.Ұлы Жібек жолы

4.Тараз қаласы, Ақбешім қаласы

5.Ислам діні

а/бүгінгі күн

б/сабақтың мақсаты мен тақырыбын таныстыру.

«Көшпелі және отырықшы өркениеттер арасындағы байланыс»

Өркениет- өркендеген немесе дамыған мемлекет деген ұғым. Алайда алғашқы көшпелілер өркениетін дәл бүгінгі өркениеттің тұрғысынан түсінбеу керек.

Көшпелілер өркениетін темір дәуірінің алғашқы кезіндегі ру-тайпалардың тіршілік көздерінің дамуы көріністері ретінде түсінген жөн. Көшпелілер сан мыңдаған басы артық төрт түлік мал өсірген. Олар материалдық және рухани игіліктерін өздері ғана пайдаланып қоймай, басқа да өркениетті елдермен байланыс жасаған. Қару-жарақ, құрал-саймандарды, әсіресе металл өңдеудің өркендеуі, әйгілі аң стилінде жасалған бұйымдарды өнердің дамуында ерекше орын алған. Олар бүгінгі таңдағы мәдениетіміздің дамуына үлес қосқан.

Археологиялық зерттеулер көшпелілер өркениетінің бар екенін дәлелдеді. Шындығында бұл екі өркениет бір-бірінсіз өмір сүрмеген. Олардың байланысы ежелгі дәуірлерден-ақ белгілі.

Енді жаңадан бой көтерген қалаларға саяхатқа барайық.

-б.з.д VІІ- V ғасырларды Қазақстан қай елдермен өркениетті қарым-қатынас жасаған?

- Жазба деректер мәліметтері бойынша қарым-қатынас барысында көптеген көрші мемлекеттермен өркениет байланыстарының болғандығы айтылады, мысалы қай елдермен ?

-Қытай-үйсін байланыстары

-Қытай –ғұн байланыстары

-Қытай-қаңлы байланыстары

-Көшпелілер мен отырықшылар арасындағы байланыс

-Қала тұрғындары мен дала тұрғындарының байланысы

-ХVІ ғ Өзбек хандығы мен Қазақ хандығының байланыстары

-Орталық Азия мен Қазақстан байланысы

Қалалардың өсуі, жартылай көшпелілердің қарым-ақтынасының дамуы.

-Қалалық мәдениеттің дамуы

-Қандай қалалар бой көтерді?

Жауап: Оңтүстік Қазақстан Сырдария бойында: Отырар, Сауран, Түркістан, Сығанақ, ал Қаратаудың солтүстігінде: Созақ, Баба ата, Құмкент, Шолаққорған, Сайрам, Жетісу аймағында: Тараз, Талхиз/Талғар/, Мерке, Құлан, Баласағұн.

-Шу аймағындағы Баласағұн қаласының өсіп-өркендеуі жайлы не айтасың?

-Жартылай көшпелілер мен отырықшылар арасындағы байланыстың дамығандығын дәлелде!

-Қалалардың ішкі құрылыс жүйелерінде қандай жаңа құрылыстар салынды?

Екі жақтың да қоғамның дамуына қосқан үлесі?

VІ.Есте бекіту сұрақтары:

Тест.

1.Қытайлар ғұндарға қай тәңірқұты кезінде салық төлеп отырған?

1. 
   Бумын
   
2. 
   Мөде
   
3. 
   Тимун
   
4. 
   Кенон
   
5. 
   Имитун
   

1. 
   Мыңбасы
   
2. 
   Түмен басы
   
3. 
   Түмен
   
4. 
   Тимун
   
5. 
   Таман басы
   

3. 
   «Алтын киімді» адам бірінші табылған оба қалай аталады?
   

1. 
   Қарғалы
   
2. 
   Бесшатыр
   
3. 
   Есік
   
4. 
   Шілікті
   
5. 
   Беғазы
   

1. 
   Жұлдыз
   
2. 
   Ай
   
3. 
   Күн
   
4. 
   Аспан
   
5. 
   Жер
   

1. 
   Диуана
   
2. 
   Кам
   
3. 
   Пері
   
4. 
   Молда
   
5. 
   Умай
   

1. 
   Өсімдіктер стилі
   
2. 
   Жануарлар стилі
   
3. 
   Тау стилі
   
4. 
   Аң стилі
   
5. 
   Аспан стилі
   

1. 
   Б.з.д. Х-Vғғ
   
2. 
   Б.з.д. ІХ-VІІІғғ
   
3. 
   Б.з.д. VІІ-VІғғ
   
4. 
   Б.з.д. ІІІғ –б.з.Vғ
   
5. 
   Б.з.д. ІІғ –б.з.ІІғ
   

1. 
   Тәңір құты
   
2. 
   Гуньмо
   
3. 
   Қаған
   
4. 
   Бек
   
5. 
   Хан
   

1. 
   20
   
2. 
   25
   
3. 
   28
   
4. 
   33
   
5. 
   36