Күнде бақыланатын дақтардың мерзімділігі (қайтарымдылығы)

“ Күн – Жер ” проблемасы. Күн әрекеттілігі мен оның Жерге әсерін байланыстыратын бұл мәселе бірнеше ғылымның – астрономия, геофизика, биология және медицинаның бірлесіп шешер мәселесі.

Көп салалы бұл проблеманың кейбір бөлігі, мысалы Күн әрекеттілігінің ионосфералық көрінісі ондаған жылдар бойы зерттелуде. Бұл зерттелулерде тек көптеген деректер ғана жиналып қоймай, сонымен қатар орнықты радиобайланыс атқаруда маңызы зор заңдылықтар да анықталады.

Магнит компасы тілінің магнит дауылы кезінде тербелуі, әсіресе күндіз жақсы байқалатыны және бірнеше градусқа дейін жететін ауытқулар Күн әрекетінің максимум жылдары болатыны көптен белгілі.

Сол сияқты магнит дауылдар әдетте ғарыштан атмосфераға келетін протондар мен электрондардың әсерінен пайда болатын атмосфераның (бірнеше жүздеген километрге жететін) жоғарғы сиретілген қабаттарының жарқырауымен сыбайлас екені де жақсы белгілі. Бұл поляр шұғыласы – табиғаттың әсем құбылыстарының бірі. Бояулардың ерекше ойыны, жайбарақат жарқыраудың бір сәтте доғалармен, жолақтар мен шоқ сәулелермен жылдам орын ауыстырулары, бірде алып шатыр, бірде керемет перде құрастырып, ертеден адамдардың көңілін өздеріне аударған. Поляр шұғыласында екі түс басым – жасыл және қызыл. Шұғыланың түске боялуы – оттегі атомдарының сәуле шығаруынан (шұғыла спектрлеріндегі ең интенсивті сызықтар – жасыл және қызыл түстілер).

Поляр шұғылалары әдетте Жер шарының жоғары едіктерінде бақыланады. Мұның мәнісі зарядталғанбөлшектер Жердің магнит индукциясы сызықтарының бойымен қозғалып, атмосфераға полюс аймақтарында ғана ене алуында. Бірақ Күн әрекеттілігінің максимум жылдарында кейде поляр шұғыласын орта ендіктерде де бақылауға болады.

Күндегі құбылыстар мен Жер атмосферасының төменгі қабаттарындағы процестер арасында байланыс бар. Күн сәулелері атмосфераның төменгі қабаты – тропосфераға әсер етеді, яғни атмосфераның жоғарғы қабаттарындағы процестер арқылы ауа райына әсер етері хақ. Осы әсерлесудің күрделі механизмдерін танып-білу метеорология үшін қажет. Күн әрекеттілігінің Жер биосферасына, оның ішінде адамдардың ленсаулығына да тигізер әсерін зерттеудің маңызы зор.

Күндегі болып жатқан құбылыстарды жан-жақты зерттеу үшін дүниежүзінің көптеген зертхана-да Күнді жүйелі түрде бақылап отырады (Күн қызметі). Күн қызметінің басты міндеті – Күн от алыстарын болжау. От алыстарды болжау радиобайланыстың үзілуін болдырмау үшін, сонымен қатар адамның ғарыш кеңістігінде болуын қауіпсіздендіруге қажетті шаралар жүргізуге мүмкіндік жасайды.