Араб-парсы гілдерінен ауыскан сөздер аткаратың кызметі жагынан өзара бірдей деуге болмайды. Бұларды негізінен төрт топка бөліп карауға болады:
Тілге әбден сіңісіп, казактың байыргы төл сөзіндей жымдасып кеткен актив сөздер. Мысалы: ас, бакыт, ар, дүние, шаруа, эл, дос, зат, кас, айна, дастархан, астар, нан, шам, сабын, сынап т.б.
Жалпы халыкка таныс эрі түсінікті бола отырып, элеуметтік өмірдің, шаруашылык пен өндірістің, түрлі мамандықтын белгілі бір саласында басым жұмсалатын терминдік сипаты бар арнаулы сөздер. Мысалы: нарық, базар, байрак, арзан, карыз, борыш, хал-акуал, зейнет, емтихан, үкім, шарт, зейін, акпар, мэлімет, кұн, мата, сайыс, жэрдем, жарнама, жүгері, керуен, т.б.
Әр түрлі экспрессивті- эмоциялык мәні бар, ерекше стильдік реңк тудыратын сөздер. Мысалы: махаббат, нұр, бісмілла, өмір, сапар, мэртебе, гибрат, абзал, азамат, дария, мырза, касиет, кайран, шіркін, астапыралла, т.б.
Әдебн тілдің шеңберінен біржола ығыскан немесе ығысуға жағын жүрген сөздер. Мысалы: уалаят, міллэт, газал, уэзір, мүкэммал, шайыр, сауал, сағыр, дәркер, баһадүр, шаһар, кам, шырагдан, жарапазан, мала, мизам, зэлзала, т.б.
Араб- парсы сөздері тілімізге негізінен үш сала бойынша енген:
Гылым мен мәдениетке, элеуметтік өмірге байланысты: тарих, эдебиет, мәдениет, хакім, тэрбие, тэржиме, емтихан, емле, галым, пэн, сэлем, сапар, казына, эдет, элем, кабілет, канагат, маглұмат, назар, мэжіліс, мекеме, мектеп, дидар, бишара, абырой, дұшпан т.б.
ҮЛ тұрмысы мен шаруашылыкка. саудага байланысты: бэс, жиһаз, парак, каражат, кіре, шерік, аукат, касап, несие, шарап, багбан, халва, дэм, дүкен, дарбаза, дихан, кеме, макта, миуа, зембіл, сарай, кұмыра т.б.
Дінге байланысты: кұран, имам, мешіт, мүфти, кұдірет, кұрбан, ораза, дұға, азан, жэһэннам, жаннат, рамазан, жаназа. эулие, кажы, казірет, кпямет, шаригат, айт, тамық, кұтба, зікір, зекет, бейіш, намаз т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
