Сабақтар топтамасы № «Республикалық 45 minut kz газеті»

70 -жаттығу.

Төмендегі синонимдік қатардағы сөздерді басқа сөздермен тіркестіріп, олардың қанша сөзбен тіркесе алу мүмкіндігін анықтаңдар.

71 – жаттығу

1. 
   ғажап, шақ, қараулық, уәде, айла, жан сөздерінің синонимдерін тауып,олардың орнын ауыстырып қолданыңдар.
   

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үйге тапсырма:
   

а) Ұйымдастыру

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:

І.Жансүгіровтың өмірі мен шығармашылығы туралы не білесіңдер?

Ілиястың өнер тақырыбына жазылған қандай шығармалары бар?

Олай болса, сіздерге үйге «Күйші» поэмасының мазмұнын танысып келу болатын. Поэма мазмұны бойынша композициялық талдау жасаймыз.

Тас болып, толқып жатты бауырдай боп.

(күй құдіретіне тамсанған табиғат)
Дамуы: Өзінің ордасында батыр Кене

Тарттырып домбыраны отыр Кене.

(Хан Кене ордасындағы жиын)
Шиеленісуі: Ордадан бұдан артық тілемеймін,

Бер маған осы адамды басы бүтін.

(Қарашаштың Кенеге қолқа салуы)
Шарықтау шегі: Соғады кейде суық мұздың күйі,

Толғанған жар сағынып қыздың күйі.

(Қарашаштың күйшіге деген сезімі)
Шешімі: Домбыра бостандықтың ырғағын тарт!

(Күйшінің бостандық алуы)

Оқушылар біз І.Жансүгіровтың «Күйші» поэмасының мазмұнымен таныс болдық. Бүгінгі сабағымызда поэмаға әдеби талдау жасаймыз.
Жаңа сабақ: Қазақ поззиясында бүгінге дейін өнер жайында көп жазған және көркемдіктің шыңына жеткізе жазған І.Жансүгіров пен теңдесер қаламгер жоқ. Ілияс асудан-асу бел асып келіп, 1934 жылы өзінің әйгілі «Күйші» поэмасын жазды. Поэма оқырманды салғанжерден тау өзенінің арынды ағысындай үйіріп әкетеді: оқиға Арқадан ауып Жетісуға келген хан Кененің ордасынан басталады. Абылайдың арыстан жүректі немересін ардақ тұтып, сыйлаған халық. Жетісудың ығайы мен сығайы оның құрметіне ту бие сойып, той жасап, ерулік беріп, тарту-таралғы ұсынып, жік-жапар болуда. Поэманың қаһарманы Сарыүйсін руынан шыққан салт атты, сабау қамшылы бір жігіт сондай той –думанның біріне тап болды. Бір жақыны – жар дегенде жалғыз шешесі ғана. Ел оны күйші деп қана атайды. Адам түгіл жан-жануар, өлі, тірі табиғатты манауратқан Күйшіні ханның қарындасы – «Ақылы дария, алтын басты, әйелдің ақ сұңқары, ханзадасы» Қарашаш ағасынан басы бүтін сұрап алады. Бишара күйші не күйге ұшырағанын аңғара алмай, ханшаның соңынан сүмірейіп кете барады. Поэмаға өзек болған негізгі идея – қазақ халқының тоқсан тарау, яғни мың сан күйінің терең өмірлік сырын, көп қырлы эстетикалық қасиетін ашып көрсету. Бұл Қарашаш пен Күйші арасындағы терең психологиялық тартыс, адам сезімдерінің алапат шарпысуы арқылы беріледі.
Поэмадағы негізгі кейіпкерлерге талдау жасаймыз

Кейіпкерлер	Іс-әрекеті	Өзгелердің пікірі	Мінезі
Қарашаш	Кенесарыдан қолқа салып сұрап алады, күйшіні өзінің меншігі деп қарайды	Беу, жаным, жігіт екен, Бағлан торы. Сүйкімді жігіттің бұл бұл-бұлы ғой Алдымда жігіт емес, жылан отыр, Айнытты жүрегімді, құстырады.	Қу, қатал, айлакер
Күйші	Қарашашқа бата алмайды, қарадан шыққан ханшаның бодандығындағы құл	Адамның арғымағы осы шығар, Пендеге бітеді екен мұнша көрік	Төзімді, сабырлы

Сонымен қатар поэмадағы басты кейіпкерлердің бірі Кенесары хан.. Біз Кенесары ханды тарихтан білеміз. Қасымұлы Кенесары хан (1802-1847) – Қазақ хандығының соңғы ханы, ұлт азаттық көтерілістің әйгілі басшысы. Ол өзінің тегі жағынан төре тұқымынан. Бабасы- қазақтың атақты ханы Абылай. Арғы аталары Шыңғыс ханның Жошы деген үлкен баласынан тарайды. Абылайдың әйелі қалмақтың Хочу мерген нойанының қызы Топыштан Қасым сұлтан туады. Кенесары осы сұлтанның баласы. Кенесары Қасымовтың сіңірген тарихи еңбегі – ол қазақ халқының салт-дәстүрін сақтай отырып, оны бостандық пен тәуелсіздік жолындағы күреске жұмылдырады. Кенесары ханның саясаты және идеялогиясы ұлттың даму жолындағы өзекті мәселелерді шешуге бағытталды.Поэмада ақынның халқымыздың азаттығы жолында күрескен Кенесары ұлы тұлғалар туралы бірер жылы лебіз білдірген. (слайдтан сурет көрсетіледі)

Қазақ әдебиетінде өнердің құдіреттілігі туралы, өнер иелерінің тағдыры туралы жазылған шығармалар аз емес. Тағы күй өнері туралы қандай шығармаларды білесіңдер?

Салыстыру:

«Күй аңызы» Аты «Күйші»

Авторы

Жанры

Оқиға кезеңі

Шешімі

Идеясы
Міне балалар, қазақ әдебиетінде өнер тақырыбында жазылған шығармалар аз емес. Бұл шығармалардың идеясы қазақ халқының тоқсан тарау , яғни мың сан күйінің терең өмірлік сырын, көп қырлы эстетикалық қасиетін ашып көрсету. Ілияс «Күйші» поэмасында ақындық биігінен көрінген. Дастанда кейіпкерлердің сыртқы келбет-пішінін, мінез-құлықтарын бейнелеудегі ақынның зергерлігі, мүсіншілдігі сүйсіндіреді. Ақын дамыту, үдету тәсілдерін шебер қолдана отырып, оны өзінің эстетикалық мұратын, кейіпкер мінезін ашу кәдесіне жарата білген. Олай болса, ақынның поэмадағы суреттеу шеберлігіне тоқталайық.

Күй – қазақ халқының ежелден келе жатқан музыкалық жанры. Күй - махаббат, құлдықтың зары мен мұңы, азаттықтың,еркіндіктің жаршысы. Әр күйдің өзіндік шығу тарихы бар. Қазақ даласында қазанғап, Дина, Құрманғазы, Тәттімбет сияқты атақты күйшілері шыққан. Күй қазақ халқының екінші тілі десек те болады. Ал, небір от тілді, орақ ауызды шешендер Шыңғыс ханның ұлы Жошының өлімін естіртуге батылы жетпегенде, «Ақсақ құлан шошынған, хан ием ау, хан ием, түсінбейсің бе осыған» деген «Ақсақ құлан» күй еді.

(Күйшілердің суреттері слайдтан көрсетіледі.)

«Сарыарқа» күйі тыңдатылады.

Жалындап, жанын өртеп, сарылған күй,

Қылқылдап қызған қатты жалынған күй,

Ерте-кеш маза көрмей, маза бермей,

Аһылап, арманында жарылған күй.

«Тарта бер, домбыраңды, жаным күйшім,

Татымас бір өзіңе барлық Үйсін.

Балбырат, әсіресе бал күйді тарт

Өртеніп, жүрек жанып, бауыр күйсін».
Үйге тапсырма: 1.Поэмадан үзінді жаттау

2. «Ел іші – өнер кеніші» тақырыбында ой толғау жазу

3. Хан Кене жайлы тарихи деректер жинау

Бағалау.

«Тіл білгірі» сайысы

Мақсаты: оқушылардың ана тіліне деген сүйіспеншілігін арттыру, өз тілін дұрыс меңгеріп, таза сөйлей білуге, ана тілін қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: қанатты сөздер, гүлдер, шарлар, суреттер, слайдтар.

Тілден асқан асқар жоқ,

Тілден асқан байлық жоқ,

Тілден асқан теңіз жоқ, дей келе бүгінгі сайысқа қатысатын оқушыларды ортаға шақырайық.

Сайыскерлеріміздің білімін, шешендік шеберліктерін бағалайтын әділқазылар алқасымен таныстырайық

Сайысымыз бес турдан тұрады. Әр жауап бір ұпаймен белгіленіп отырады. Сұрақ барлығына бірдей қойылады. Кім бірінші көк жалауды көтерсе, сол оқушы жауап береді. Сұрақтар қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша қойылады.

1. 
   Қазіргі кезде қолданыстан шығып қалған сөздерді қалай атаймыз? (архайзм)
   
2. 
   Лексикалық мағынасы бойынша қарама қарсылықты сөз қалай аталады? (антоним)
   
3. 
   А.С.Пушкиннің «Евгений Онегинін» ең алғаш қазақ тіліне кім аударған? (Абай)
   
4. 
   Лебіздің тілдесу үстінде сөйлеуші қойған коммуникативтік мақсатқа лайық құрылған түрі? (стиль)
   
5. 
   Анықтама, түсінік хат шешім шығару қай стиль түріне тән? (ресми іс қағаздары)
   
6. 
   Қазақ тілінде буынның неше түрі бар? (үш: ашық, тұйық, бітеу)
   
7. 
   Ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілге ене бастаған жаңа сөздерді қалай атаймыз? (неологизм)
   
8. 
   Жалғаудың неше түрі бар? (төрт)
   
9. 
   Сөздің түпкі мағыналы бөлшегі қалай аталады? (түбір)
   
10. 
    Зат есім тұлғасына қарай неше түрге бөлінеді? (Екіге: негізгі, туынды)
    
11. 
    Сын есім құрамына қарай нешеге бөлінеді? (екіге: дара, күрделі)
    

Бұл ойында мақал-мәтелдің түсіп қалған сөздерін тауып, үш тілдегі баламасын айтады. Бір сұраққа жауап беріп, бір нұсқасын айтса 5 ұпай, қазақша, орысша, ағылшыншасын айтса 15 ұпай жинайды.

1. 
   Өнер алды – қызыл ... ( тіл, язык,language)
   
2. 
   Тіл ... жарады... жармаса бас жарады. (тас, камень, stone)
   
3. 
   ... тамған жерден у да тамар (бал, мед, honey)
   
4. 
   Жүз теңгең болғанша, жүз ... болсын. (дос, друг, friend)
   
5. 
   Жалқаудың жаны тәтті, еңбектің ... тәтті. (нан, хлеб,bread)
   
6. 
   Таяқ еттен өтеді, ... сүйектен өтеді. (сөз, слова, word)
   
7. 
   Атпаз көрген ат таныр, ұстаз көрген ... таныр. (хат, письмо, letter)
   
8. 
   ... аласынан сөз аласы жаман. (көз, глаза, eye )
   
9. 
   ...кілті – тіл. (білім, знание, knowline)
   
10. 
    Жеті қазынаның бірі. (ит, собака, dog)
    

1. 
   Сүйемін туған тілді анам тілін,
   

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнін.

Қай ақынның өлеңі? (С.Торайғыров)

2. 
   Гүлбаршын қай батырдың жары? (Алпамыс)
   
3. 
   «О,Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңінің авторы кім? ( Дулат Бабатайұлы)
   
4. 
   Ақжүніс қай батырдың жары? (Ер Тарғын)
   
5. 
   Атадан ұл туса игі,
   

6. 
   ҮІІІ ғасырда Сыр бойында өмір сүрген батыр,асқан күйші? (Қорқыт)
   
7. 
   «Еділ бол да, Жайық бол,ешкімменен ұрыспа», деп жырлаған ақылгөй?
   

8. 
   «Келер заман» өлеңінің авторы? (Дулат Бабатайұлы)
   
9. 
   «Қызыл жебе» романының авторы? (Ш.Мұртаза)
   
10. 
    Жасырмай ойымды айттым талай-талай,
    

Айтарын ашып айтқан қарайламай,

Дариға – ай,

Махамбеттер, Абайлар – ай!!! (Мұқағали Мақатаев)

Сөз құрастыру.

Қанағаттанарлық , әділеттілік, еңбекқорлық

Ү тур «Жорға»

1. 
   «Абай жолы» романының авторы кім? (М.Әуезов)
   
2. 
   Қазақ тілінде неше септік бар? 7
   
3. 
   Қазақ тілінде сөйлемнің неше тұрлаусыз мүшесі бар? 2
   
4. 
   Абайдың шын аты кім? (Ибраһим)
   
5. 
   «Менің атым Қожа» шығармасының авторы? (Б.Соқпақбаев)
   
6. 
   «Төбе шашы тік тұру» тұрақты сөз тіркесі қандай мағына береді? (қорқу)
   
7. 
   «Әсемпаз болма әрнеге» өлеңінің авторы? (Абай)
   
8. 
   Одағайдың неше түрі бар? (3: жекіру, қөңіл күй, шақыру)
   
9. 
   «Жусан иісі» повесінің авторы? (Сайын Мұратбеков)
   
10. 
    Сын есімнің сұрақтарын ата? (қандай? Қай?)
    

1. 
   «Күй аңызы» әңгімесінің авторы кім? (Т.Ахтанов)
   
2. 
   Зат есімнің сұрақтарын ата? (кім? Не?)
   
3. 
   Қазақ тілінде сөйлемнің неше тұрлаулы мүшесі бар (2)
   
4. 
   «Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ» өлеңінің авторы кім? (Абай)
   
5. 
   «Қас пен көздің арасында» тұрақты сөз тіркесінің мағынасы? (жылдам,лезде)
   
6. 
   Сөмкеге бақа салатын кейіпкер? (Қожа)
   
7. 
   «Қайдасың, қаска құлыным» повесінің авторы кім? (О.Бөкей)
   
8. 
   Күлдір,күлдір кісінетіп,
   

Күдеріден бау тағып, қамқапты киер ме екенбіз?! Деп жырлаған жырау? (Ақтамберді)

9. 
   Етістіктің сұрақтарын ата? (не істеді? Қайтты? Қайтеді?)
   
10. 
    Тау дейтін алып жүрек Ана туған
    

Таудан мен жаратылғам, деп жырлаған мұзбалақ ақын? (М.Мақатаев)

Сайыс қортындысы шығарылып, о йын жеңімпазы анықталады.

Ана тілің – арың бұл,

Ұятың боп тұр бетте.

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте, - деп Қадыр ағамыз жырлағандай, ана тілінің мәртебесін көтеріп, құрметтейік! Жасай бер, ана тілім – қазақ тілі! Осымен «Тіл білгірі» атты 9 сыныптар арасында өткізілген сайыс өз мәресіне жетті! Жеңісті күндерде жүздескенше!

Сабақ жоспары

Пән аты: Әдебиет

Сыныбы: 5

Сабақтың тақырыбы: Тұмыс – салт жырлары

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: Оқушыларға тұрмыс – салт жырлары туралы әдеби білім беру.

2.Тәрбиелік: Оқушыларды еліміздің тарихын қастерлеуге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

3.Дамытушылық: Оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.

Сабақтың типі: аралас сабағы.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясы.

Пәнаралық байланыс: тіл, тарих.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу.

2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік

2. Ертегілер оқу

ІІІ. Білім тексеру:

1. 
   Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
   
2. 
   Ауыз әдебиеті деген не?
   
3. 
   Жазба әдебиет деген не?
   
4. 
   Ауыз әдебиетінің үлгілері бізге қалай жеткен?
   
5. 
   Ауыз әдебиеті қалай пайда болды?
   
6. 
   Ауыз әдебиетінің бізге берері не?
   

Қазақ әдебиетінің үлкен бір саласы – тұрмыс – салт жырлары. Күнделікті тұрмыста өлең айту қазақтың ең қасиетті салты болған. Ондай өлеңдерді, жырларды сондықтан да тұрмыс- салт жырлары деп атаған.

Тұмыс – салт жырларында халықтың өзіне тән тұрмысы, тіршілігі салт – дәстүрі сөз болады, төрт түлік мал және басқа жануарлар туралы, наурыздағы, көктемдегі ел қуанышы туралы жырлар айтылады. тұрмыс – салт жырларының түрлері:

1. 
   Бесік жыры.
   
2. 
   Тұсау кесер жыры.
   
3. 
   Жар – жар
   
4. 
   Той бастар.
   
5. 
   Беташар.
   
6. 
   Бата-тілек.
   
7. 
   Жоқтау.
   

Тұрмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі – наурыз жырлары. Көктемнің келуін жаңа жылдың келуі деп түсінген халық, күн жылып, мал көкке тойынған шақты қуаныш көріп, жауын көп болсын, ақ мол болсын, елге тоқшылық болсын деп өлеңдер айтқан. Оны біз наурыз жырлары деп атаймыз.

1. 
   Тұрмыс – салт жырлары дегеніміз не?
   
2. 
   Оларды неген тұрмыс – салт жырлары деп атаған?
   
3. 
   Тұмыс – салт жырларының қандай түрлері бар?
   
4. 
   Тұмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі қандай?
   
5. 
   Наурыз жыры дегеніміз не?
   

1. 
   «Малдың баласын сүюі» атты өлеңді мәнерлеп оқу
   
2. 
   «Төрт түлік мал туралы» атты өлеңді тізбектеп оқу
   

1. 
   Өлеңнен төтр түлік маоға қазақ халқының қалай қарағанын аңғарыңдар
   
2. 
   Әрбір түлік төлінің сипатын ақындық тілмен айтыңдар.
   
3. 
   Өлеңдегі әрбір төлдің сипатына лайықтап шағын суреттемелер жазыңдар.
   
4. 
   Өлең шумақтарын жалғастырып жазып көріңдер.
   

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Тұрмыс – салт жырлары туралы түсінік.
   
2. 
   «Малдың баласын сүюі» атты өлеңді жаттау
   
3. 
   Төрт түлік мал, жан – жануарлар, табиғат құбылыстары туралы жырларды оқу.
   

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Жұмбақтар
   

1. 17-22- беттегі мақал – мәтелдерді жаттау

2. Мақал – мәтелдер туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру:

Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.

Жұмбақ – ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол адамдардың бір нәрселердің белгілерін екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері. Жұмбақ мақал – мәтел сияқты тақпақтап, ұйқастырып айтылады. жұмбақтар өте ертеден келе жатқанмен, әр уақытта халық оның жаңа түрлерін ойлап шығарып отырған. М.Әуезов «Жұмбақ адамның дүниетану жолындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді» деген. Жұмбақ болатын заттар: аспан әлемі, жыл мезгілдері, қоршаған табиғат, тұрмыстық заттар,мал, жан – жануарлар, адам оның дене мүшелері, еңбек құралдары,т.б. әр түрлі заттар мен құбылыстар, білім өнер ұғымдары. Жұмбақтар соған байланысты тақырыбы жағынан да сан алуан. Өздерің де кез келген нәрсені жұмбақтап, ұйқасын келтіріп құрастыруларыңа болады.

1. 
   Жұмбақ дегеніміз не?
   
2. 
   Жұмбақтар қалай пайда болған?
   
3. 
   Жұмбақ болатын заттар нелер?
   
4. 
   Жұмбақтардың тақырыбы қандай болады?
   
5. 
   Жұмбақтарды қалай құрастыруға болады?
   

6. 
   Жұмбақтарды оқып, олардың тақырыбын, нені танытатындығын айтыңдар.
   
7. 
   Жұмбақтың қысқа да, ұзын да болатынын, оны біреу айтып, енді біреу шешу керектігін ескеріңдер.
   
8. 
   Жұмбақ болған нәрселерді екінші бір затқа теңеп ұқсатып, қарама – қарсы қойып айтқан сөздерге мысал келтіріңдер.
   
9. 
   Өздерің жұмбақ құрастырыңдар.
   

1. 
   Бағалау
   
1. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

2.23-24 – беттегі жұмбақтарды жаттау.

1.Ертегілер туралы түсінік.

2. Қалаған ертегі оқып келу

ІІІ. Білім тексеру:

1. 
   Ертегілерде нелер баяндалады?
   
2. 
   Ертегілер бізге қалай жеткен?
   
3. 
   Ертегілердің қанша түрі бар?
   
4. 
   Хайуанаттар туралы ертегілер деген не?
   
5. 
   Қиял – ғажайып ертегілер деген не?
   
6. 
   Ер Төстік ертегісі қандай ертегіге жатады?
   

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

* Жоспар құру. Осы жоспар бойынша бөлімдерге бөлу.

1. Ер Төстіктің дүниеге келуі

2. Өрмек тоқып отырған кемпір

3.Ер Төстіктің ағаларын іздеуі

4.Ерназардың ұлдарының елге келуі

5. Ерназардың келін алуы

6. Бекторының тұсау құруы

7. Ерназардың жалмауыз кемпірдің құрсауына түсуі

8.Ер Төстіктің достары

9.Жер асты оқиғасы

10.Кенжекейдің ақылы

11.ЕрТөстіктің әкесін құтқаруы

* Ерназардың тоғыз ұлына келін іздеген жерін тауып оқу.

* Кенжекейдің Ер Төстік туралы жаман ойлап, зарлана бастаған жерін тауып оқу.

VІ. Түсінік тексеру:

Топтастыру стратегиясы:

жанашыр

қайырымды мейірімді

айлалы кішіпейіл

1. Ер Төстіктің көмекшілеріне сипаттама жасаңдар

2. Ертегіден халық тұмысына, сенім – нанымына байланысты әдет – ғұрып, салт – сана көріністерін тауып, әңгімелеңдер.

3. Ертегінің ұнаған жері туралы шығарма жазыңдар.

4.Ертегі кейіпкерлерінің суретін салыңдар.

VІІІ.Сабақты қорыту:

1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру.

1.Ер Төстік ертегісі туралы түсінік

2. ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

Сабақ жоспары

Пән аты: Қазақ тілі.

Сыныбы: 5

Сабақтың тақырыбы: Көнерген сөздердің түрлері

Сабақтың мақсаты:

1. 
   Білімділік: оқушылардың көнерген сөздердің түрлері туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, көнерген сөздер туралы түсініктерін жазба жұмысы арқылы бекіту.
   
2. 
   кеңейту, лексикалық талдау дағдыларын арттыру, жазбаша және ауызша тіл мәдениетін арттыру.
   

1. 
   Көнерген сөздер туралы түсінік
   
2. 
   150 - жаттығу
   

І деңгей

1. 
   Көнерген сөздер деген не№
   
2. 
   Жырдан көнерген сөзді тап
   

ІІ деңгей

1. 
   Тарихи сөздерді бір бөлек, архаизмді бір бөлек жаз.
   

2.Тарихи сөздер мен архаизмдердің

айырмашылығы неде?

ІІІ деңгей

1. 
   Көнеріп барып қайта жаңарған сөздерді жаз.
   
2. 
   Көнерген сөздерге байланысты өлең – жырлардан мысалдар жаз.
   

151 -жаттығу.

• 
  Қандай тағамдардың атаулары көнерген? Қазір олар қалай аталады?
  

152 -жаттығу.

• 
  Суреттер топтамасындағы 9- суретке қараңдар. Сонан соң мәтінді оқыңдар.
  
• 
  Мәтіндегі қолданылып тұрған көне сөздердің түрін ажыратып, мағынасын дәлелдеңдер.
  

• 
  Мәтіннен ұлттық ұғымды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар
  
• 
  Көне сөздерді тарихи және архаизм түріне ажыратыңдар.
  
• 
  Мәтінді мазмұндаңдар.
  

1. 
   Бағалау.
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1.Ер Төстік ертегісі туралы түсінік

2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

ІІІ. Білім тексеру:

1. Ер Төстіктің ертегінің ұнаған жері туралы шығарма жазыңдар.

2. Ер Төстіктің ертегі кейіпкерлерінің суретін салыңдар.

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

* Сабақтың шарты : Сабақ негізінен үш ойыншымен жүргізіледі. Қалған оқушылар сарапшылар болып табылады.

Бірінші ойыншыға:

1. 
   Уәзірлер не үшін Жаманда адамның жаманы деп шешті?
   
2. 
   Хан уәзірлерімен келісіп, Жаманның әйелін алу үшін Жаманды қайда жұмсайды?
   

1. 
   Уәзірлер не үшін құстың жаманы деп қырғауылды таңдады?
   
2. 
   Хан Жаманды қайда көшіріп жібереді?
   

1. 
   Жаман не үшін шөптің жаманы қарақоға деді?
   

Бірінші ойыншыға:

1. 
   Барсакелместегі «інжілі қой» ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?
   
2. 
   Жаман тұлпардың сиырға шатыс екенін қалай білді?
   

1. 
   Барсакелместегі «інжілі үйрек» ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?
   
2. 
   Жаман гаухар тастың ішінде құрт бар екенін қалай білді?
   

1. 
   Барсакелместегі «дәудің інжілі қара арғымағы » ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?
   
2. 
   Жаман ханның наубайдың баласы екенін қалай білді?
   

1. 
   «Е, шырағым, жасым сексенге келгенде біреудің қанын жүктеп не қылайын? Бір сыр бар еді, оны тәңірінің өзі ғана білетін еді, мен білетін едім». Осы сөз кімнің сөзі?
   
2. 
   Ертегіде Жаманды дарға асып өлтіргелі жатқанда кеген адам қалай бейнеленген?
   

1. 
   Ханның әкесінің аты кім еді?
   
2. 
   Жаман неліктен ханға шынын айтпаған еді?
   

1. 
   Меңді сұлу Жаманды өлімнен құтқарып, дардың жібін қиып, көкірегіне қылышын тастап кеткені оның не дегені? (Мен үшін күнәсіз өлме, ерлігіңді көрдім. Қылыш үстінде серт жүрмейді деуші еді, антыңды қайтып ал , дегені еді).
   
2. 
   Уәли байдың қызы Меңді сұлуға келген бай балалары мен бай балалары қыз берген заттарды көргенде неге ашуланатын? («Менің үйімде пышағым жоқ па, болмаса қазынамда гауһар тасым жоқ па, я тіпті қайрақ таба алмай жүрмін бе?)
   

Бірінші ойыншыға ІҮ бөлімнің сұрағы

1. 
   Хан шаңыраққа қарап , ойланып жатып, қырық уәзіріне қандай жүмбақ жасырады? (жау шапты, ел бүлінді, апат соқты)
   
2. 
   Жаман Барсакелместен келгенде ханға не дейді?(Уәзірлер шығарып салған соң, бір аш арыстан соңымнан қалмады. Мына жауды мұқатайын деп, қылышымды суырып алып қуып кеттім. Осы сіздің ордаға кірді ме деп отырмын)
   

1. 
   Жаманды шақыруға хан бір адамды жібереді. Жіберген жігітті барып, үйден сығалап қараса, төрде төсек үстінде Жаман жатыр. Ал Жаманның әйелі оы уақытта не істеп отыр еді?(әйел төрдегі айнаға қарап, өз көркіне таңғалып отыр екн).
   
2. 
   Жаман өзі хан болған соң ордасының маңдайшасына не шегелеп қойды? (жыртық тоны мен жаман тымағын)
   

1. 
   Шегелеулі тымағы мен тонына қарап, Жаман не деп өз көңілін басатын? (« Ай, Аяз, баймын деп аспа, ханмын деп таспа! Аяз, әліңді біл, Құмырсқа жолыңды біл)
   
2. 
   « Аяз би» ертегісі ертегінің қай түріне жатады?
   

адал қайырымды

айлалы ж мейірімд

кішіпейіл

жанашыр

VІІІ.Сабақты қорыту:

1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру.

1 «Аяз би» ертегісі туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлерінің суретін салу.

1. Әдеби ертегілер туралы түсінік.

Сұрақ жауап

1.Әдеби ертегілер деген не?

2. Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен қандай айырмашылығы бар?

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. 
   Ертегінің түрлерін оқушылар өздері жазады.
   

туралы қиял-ғажайып ертегілер

шыншыл ертегі әдеби ертегілер
Ертегі

1. 
   Әдеби ертегі авторы Ә.Тәжібаев өмірі, шығармашылығы.
   

• 
  1909 жылы 4- ақпанда Қызылорда қаласында дүниеге келген.
  
• 
  1998 жылы 23 – қыркүйекте 89 жасында дүниеден өткен.
  
• 
  Ә.Тәжібаев – ақын, драматург, әдебиет зерттеуші,Қазақстанның халық жазушысы, филология ғылымдарының докторы, профессор.
  
• 
  Қарсақбайдағы «Қызыл кенші», республикалық «Жас алаш», «Қазақ әдебиеті» газеттерінде қызмет атқарған.
  
• 
  Тұңғыш жинағы «Жаңа ырғақ» 1933жылы жарық көрген. 50 шақты кітаптың авторы.
  
• 
  «Толағай» әдеби ертегісі 1978 жылы жазылған
  
• 
  «Жамбыл» кинофильмінің сценарийін жазған.
  
• 
  Марапаттаулары: «Октябрь революциясы» орденімен, «Еңбек Қызыл Ту» орденімен екі рет, «Құрмет белгісі» орденімен, медальдармен.
  

2. 
   « Толағай» ертегісін оқушылардың өздеріне жекелеп оқыттыру.
   

Суретпен жұмыс: Суреттерге қарап оның ертегіге қандай қатысы бар екені анықталады, суретке тақырып қойылады.(жұппен)

Салыстыру (Венн диаграммасы)

1. Ертегіні оқып, түсінгенін өз сөзімен айту.

1. 
   «Туған еліме», «Сарыарқаның жаңбыры» өлеңдерін сұрау.
   
2. 
   Қосымша сұрақ қою.
   

Қашаған Күржіманұлы.

Қашаған Күржіманұлы 1841 ж Түрікменстанның Ташауыз қаласының маңында туып, 1929 ж Маңғыстау түбегіндегі Қырықкез деген жерде қайтыс болған. Ол жалшы отбасында дүниеге келіп, жастай жетімдік, жоқшылықтың тауқыметін тартқан.

Қашағанның шығармалары 1935 ж «Әдебиет майданы» журналында (№5) жарияланды.

Қашағанның адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптейтін «Берекет ақынға», «Сақыпқа айтқаны» дейтін өлеңдерінде көрінеді.

Ақын Қашаған Күржіманұлы «Адай тегі», «Атамекен», «Топан» атты дастандарында халықтың көне шежіресі мен тарихын толғайды.

Қашаған Күржіманұлы – өз кезінің белді ақыны, дәуірінің әлеуметтік мәселелеріне үн қоса білген кең тынысты ақын.

1.Қосымша сұрақтар қоямын.