Сабақтың мақсаты: а білімділігі: Тәуке ханның, хандық құрған кезіндегі елдің ішкі- сыртқы жағдайы, Тәукенің

ел үшін жасаған еңбегін, қазақтың құқықтық жүйесін қалыптастыруға қосқан үлесін әңгімелеу. Тәуке ханның “Жеті жарғы” заңдары мен қазақтың ұлы билердің өмірі мен қызметі даналықтары туралы мәліметтермен танысу.

І. Ұйымдастыру кезеңі.

1. Тәуекел хан қаза болғаннан кейін хан тағына кім отырды? ( Есім хан)

2. Есім хан қай жылдары билік құрды? ( 1598-1628)

3. «Еңсегей бойлы ер Есім» деп дәріптеген шежіреші? (Құрбанғали Халид)

4. Қай жылдары Тұрсын Мұхаммед сұлтан өзін хан деп жариялады? ( 1613-1614 жж)

5.Тұрсын хан қай қаланы астана етті? (Ташкент)

6. Алғашқы қазақ-бұқар шайқасы қай жерде болды? (Айғыржар)

7. Есім ханға қарсы болған сұлтан? (Тұрсын Мұхаммед)

8. Есім хан қай қаланы астана етті? (Түркістан )

9. Тұрсын ханның бүлігі тарихта қандай атпен қалды? («Қатаған қырғыны»)

10.Ташкент түбіндегі Иманқұли басқарған бұхар әскерлерінің ұрысы қай жылы болды? (1611 ж.)


ІІІ. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың жоспары:

1. 
   Тәуке хан болу қарсаңындағы қазақ хандығының саяси жағдайы.
   
2. 
   Тәукенің хан тағына отыруы.
   
3. 
   Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы.
   
4. 
   «Жеті жарғы»
   
5. 
   Ұлы билер.
   

XVI ғасырдың ортасында Батыр хонтайшының билікке келуіне байланысты Жоңғар мемлекетінің күш-қуаты артты. Батыр хонтайшы тұсында қазақтар мен жоңғарлар арасында 1635, 1643, 1652 жылдары үш рет қарулы шайқастар болды. Осы кезде қазақтардың хан тағына 1628-1652 жылдары Есімнің баласы Жәңгір отырды.

Оның ғұмыры жоңғарларға қарсы күреспен өтті. Қазақ халқы оның жоңғарларға қарсы күрестегі ғажайып ерліктері үшін Салқам Жәңгір атады.


Орбұлақ шайқасы жаудың 50 мың қолына қарсы шықты.

Жоңғарларға қарсы күресте ерліктері үшін Салқам Жәңгір атанды





Жәңгір хан

1628-1652 ж.ж.




Арғын Ағынтай, найман Көксерек, Алшын Жиембет, қаңлы Сарпың т.б


Жалаңтөс батыр

20 мың қолымен

көмекке келді


2. Тәукенің хан тағына отыруы.

Тәуке хан билігінің бір бөлігін беру арқылы ықпалды билерді мемлекеттік істерді шешуге, елді басқаруға тартты. «Билер кеңесінің» құрылтайын сәтті ұйымдастырып отырды. Үш жүздің басын қосып Қазақ қандығын нығайтуға «Билер кеңесінің» Рөлі өте зор болды. Өзінің бейлігін нығайтуда Тәуке хан «би батырлар» кеңесіне де сүйенген. Кеңеске барлық рулардың билері мен әскер-басылары және батырлар шақырылған.

Сібірдегі түрік тілдес тайпалардың бірқатары қазақ хандығының құрамына қосылды. Қазақ хандығы халқының саны өсіп, күш-қуаты арта түсті. 1694 жылы Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейту туралы келісім жасады. Қазақ хандығының Ресеймен жақындасуына жоңғарларға қарсы күрсе мүдессі негізге алынады. Тәуке хан жоңғарларға қарсы қарсы күрес мүдесі негізге алынды. Тәуке хан жоңғарларға қарсы күреске көршілес жатқан қырғыздар мен қарақалпақтарды да таратты.

Ақын Шешен

Халқымыздың тарихында бұл атақты үш бидің алатын орны ерекше. Ұлы билер өз заманынында елін, жерін жаудан қорғап, халықтың бірлігін, ынтымағын, салт-дәстүрін сақтап қалуда зор еңбегін сіңірді. Олардың есімдері тарихымызда мәңгі сақталады.Ұлы билердің қара қылды қақ жарған билік кесімдері бүгінгі таңдағы ел басқарып жүрген әкімдерімізге үлгі-өнеге болуға тиісті. билік басындағы азаматтарымыз дәл осы Ұлы билеріміздей болса, халқымызда қандай өнегелі ел болар еді.

5. Ұлы билер

XVII ғасырдың екінші жартысында әлсіреген Қазақ хандығын нығайтып, сыртқы жауға қарсы курес жүргізуде Ұлы билердің қосқан үлестері зор болды

 - 1663-1756 ж.ж өмір сүрген. Ұлы Жүздің төбе биі. Жамбыл облысы, Шу өзені Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Дулат тайпасының Жаныс руынан. Қазақ мемлекеті тарихындағы атақты саяси қайраткер . Тәуке хан тұсында ұйымдасқан Билер кеңесінің мүшесі

- Жеті Жарғы Заңын жасаушылардың көрнекті өкіл-«Қарлығаш әулие », «Қарлығаш би» атанған.

Қазыбек би

- 1667-1764 ж.ж. өмір сүрді. Сыр бойында дүниеге келген. Орта Жүздің биі. Арғын тайпасының Қаракесек руынан.Қазақ хандарының ақылшысы, елші-мәмлегер, дипломат.

- Жоңғар хандығына елшілік, мәмлегерлік жолмен үш рет барған Асқан шешен, ел басқарған, дау-жанжалды шешкен.

Әйтеке би (Айтық)

-1682-1766 ж.ж. өмір сүрген. Кіші Жүздің биі. Әлім тайпасының Төртқара руынан шыққан.

- Аты аңызға айналған ақыл-ой алыптарының бірі, 12 жасына дейін әкесі Ақшаханның тәрбиесінде болып, ел басқару мен әскери өнерді меңгерген.

-Бұхар мен Самарқан медреселерінде араб-парсы тілдерін үйренген .

Қайсы хандардың тұсында төменгі заңдар жинағы жазылды?

А) «Қасқа жолы» -------------------------------

В) «Ескі жолы» ---------------------------------

А) «Жеті жарғы» -------------------------------

3-тапсырма: «Есім ханның ескі жолы» мен Тәуке ханның «Жеті жарғы» Заңдарын салыстыру.

Бекіту сұрақтары:

1. 
   Тәуке хан кімнің немересі? (Есім ханның)
   
2. 
   Тәуке хан қай жылдары билік құрды? (1680-1710\1718жж.)
   
3. 
   «Билер кеңесі» қай жерлерде өтті?(Битөбе, Мартөбе, Күлтөбе)
   
4. 
   Тәуке ханның басты мақсаты қандай болды?(Бір орталыққа бағынған құтты қазақ хандығын құру)
   
5. 
   Тәуке хан билік құрған жылдары тарихта қандай атпен қалды?(«Алтын ғасыр», «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман»)
   
6. 
   1694 жылы Тәуке хан І Петрге елшілікке кімді жіберді?(Аталықов)
   
7. 
   «Жеті жарғы» заңдар жинағы қандай ережелерден тұрды?