Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыру

6 – сынып Қазақ тілі Ашық сабақ Тақырыбы: Еліктеуіш сөз және оның түрлері

• Пән мұғалімі: А.С.Мырзағұлова

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыру
• Дамытушылық: Оқушылардың еліктеу сөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге, сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру
• Тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке дағдыландыру

Сабақтың барысы:

• 1.Ұйымдастыру кезеңі
• 2.Үй тапсырмасын тексеру
• 3.Үй тапсырмасын қорыту
• 4. Жаңа материалдарды түсіндіру
• 5. Оқушыларды бағалау
• 6.Үйге тпасырма беру

Жаңа материалдарды түсіндіру:

• 1.Еліктеу сөздер – айналадағы әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына, қимыл әрекеттеріне еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған сөздер.
• Мысалы: тырс етті, былш етті, шорт сынды, дүңк етті, қолп ете қалды т.б
• Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі дыбыстарынан есту арқылы және түрлі қимылдарына еліктеуден туған. Мысалы олар: қаңғұр - күңгір, тасыр – тұсыр бүгжең – бүгжең, далаң – дұлаң т.б. әр түрлі қимыл, іс - әрекетке, құбылысқа еліктеуді білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады.
• Еліктеу сөздер мағынасына қарай, айналадағы әр түрлі дыбысқа, жеке қимылға, іс - әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш сөздер болып екіге бөлінеді
• Табиғаттағы заттардың қозғалуы, бір – бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл, әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Сол дыбыстарға еліктеу арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады.
• Еліктеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайдакөмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді. Мысалы: Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті т.б.
• Мысалы: Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайнап. (Жамбыл) Ырғалып қарға қарқ етті, ірмішік жерге салп етті. (Абай)
• Еліктеуіш сөздер көбінесе көмекші етістікпен ( көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: сарт етті, қыңқ етпеді, саңқ етті, топ етті т.б.

2. Бейнелеуіш сөздер

• Табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер.
• Мысалы: Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә» деуге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт қарады. (Сәбит Мұқанов)
• Берілген мысалдардағы кілт сөзі бірден, тез тоқтауды, жалт сөзі шапшаң бұрылып қарауды білдіріп тұр.
• Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті, ербең етті қайқаң етті, сылаң етіп шыға келді, тыржың етті т.б. ейнелеуіш сөздер қайталанып, қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалт – жұлт, маң – маң, Бүгжең – бүгжең жүрді, қиқаң – қиқаң етті т.б.

І. «Кім тапқыр, кім білгіш ?»

• 1. Есіме мұғалім айтқанда ғана түсіп, бүйірімнің түп жағы қып ете қалды. 2.Азиат! – деп шарт еткізіп, Еламанды жағыан тартып жіберді.3. «Қара Көже» дегендерге «әу» деп жалт қарайтын болдым.4. Бермесеңіз, қойыңыз, - дедім де жалт бұрылып, есікті бар күшіммен тарс жауып, жөнеле бердім. 5. Балалар ананы – мынаны сұрап, азан – қазан болып жатқанда мен ләм деместен сақ еткізіп, ақшаны сатушының қолына ұстата салдым.6.Ақша маңдайлы, кең сұлу жүді Үмітей ашық үнмен сыңқ – сыңқ етіп, үй ішіне естірте күлді.

ІІ. «Артық білім кітапта»

• 300 – жаттығу
• Еліктеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар

ІІІ. Сергіту сәті

• 1.Жай ғана сарт етіп жабылады
• Іздегенің ішінен табылады
• 2.Қорбаң – қорбаң еткен
• Өмірі орманда өткен
• 3.Сырт – сырт еткен дыбысы
• Ояту оның жұмысы
• 4.Жалт – жұлт етеді
• Жерге сіңіп кетеді
• 5.Тоқ – тоқ етіп тамағын
• Ағаштан іздеп табатын

ІV. «Сөз ойла, тез ойла»

• Елең -
• Арбаң -
• Тарсыл -
• сарт -

• Абыр -
• Мәре -
• Шарт -
• Жалт -

Суретке қарап, еліктеуіш сөздеді қатыстрып, үш сөйлем құраңдар

Сызба кесте, Білім - “5”-те

VІ. Жаңа сабақты қорыту

• 1.Еліктеу сөз дегеніміз не?
• 2.Мағынасына қарай еліктеу сөз нешеге бөлінеді?
• 3.Бейнелеуіш сөз дегеніміз не?
• 4.Еліктеуіш сөзді қалай түсінесің?
• 5.Абай атамыздың бірыңғай еліктеуіш сөзге құрылған «Жаз»өлеңін жатқа айту

Үйге тапсырма

• Бүгінгі өткен тақырып бойынша ережелерді жаттап алыңдар және еліктеу сөздерді қатыстыра отырып, көктем мезгілін суреттеу арқылы ойтолғау жазу

Сабақ аяқталды

• Сау болыңыздар!