Сабақтың мақсаттары: Білімділігі
жүктеу/скачать 57,5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- III.Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі. IV.Жаңа сабақты түсінгенін тексеру кезеңі
- Ирелеңдеген арқан, қуып жете алман.
| I.Ұйымдастыру кезеңі:сәлемдесу,кабинеттің
Сабаққа дайындығы,оқушыларды тексеру. II.Мақсат қою кезеңі-терең де,тиянақты сапалы түрде Білім негізін үйрету,мағлумат беру. III.Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі. IV.Жаңа сабақты түсінгенін тексеру кезеңі.(ойын түрінде) V.Бекіту кезеңі. VI.Үйге тапсырма беру кезеңі. VII.Сабақты қорытындылау кезеңі. Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі: Оқушыларға жұмбақ айту арқылы сабақ тақырыбы белгілі болады. Ирелеңдеген арқан, қуып жете алман. (Өзен) Жоспар:1.Өзен бөліктері. 2. Өзен ағысының бағыты мен сипатына жер бедерінің әсері. 3. Шоңғалдар мен сарқырамалар. 4.Өзендердің суға молығуы. 5.Адамның шаруашылық қызметіндері өзендердің маңызы.
бастауы саласы сағасы Қыраттың етегінен немесе тау шатқалының түпкір түпкірінен ағып шыққан бұлақ бірден көзге түсе бермейді.Бірақ су күні-түні тынбай шығып жатқандықтан,одан тұрақты ағыс,яғни жылға пайда болады.Ол өзеннің бастауы болады.Осымен өзен көлден немесе батпақтан да басталады.Биік таулы жерлерде өзен басын қар мен мұздықтың шетінен,еріген судан алады. Өзеннің ағып шығатын жері оның бастауы деп атадады Өзен жер бетінен еңістігіне сәйкес ылдиға қарай ағады.Оған жолшыбай басқа шағын өзендер келіп қосылады.Негізгі өзенге жолда қосылатын өзендер оның саласы болып табылады.Ағыс бағытына қарап тұрғаныңда оң қол жағың –өзеннің оң жағасы,сол қол жағың –сол жағасы болады.Осыған сәкес салалар да оң және сол болып бөлінеді. Мысалы,Есіл өзені- Ертістің сол жақ саласы,ал Арыс-Сырдарияның оң жақ саласы. Өзен көлге немесе теңізге барып құяды.Осымен бірге шөлді аймақта құмға барып сіңіп кететін өзендер де бар.Өзеннің құяр жері сағасы деп аталады. Ө з е н атырау аңғар арна жайылма Өзендердің сағасына барғанда ағыс жылдамдығы төмендейді,содан онда тасқындар жинақталып өзен сағасы тармаққа бөлініп,яғни атырау пайда болады. Өзеннің бастауынан бастап сағасына дейін әрі кең әрі ұзынша ойыс алқапты бойлап ағады. Бұл – өзеннің аңғары. Аңғардың табанындағы ойыс - арна деп аталады. Аңғардың өзен тасығанда су басатын бөлігі – жайылма деп аталады. Ө з е н жоғарғы ағыс орта ағыс төменгі ағыс Өзеннің бастауына жақын жағы –жоғарғы ағыс,саға жағы-төменгі ағыс,екецінің аралығы - орта ағыс болады. Ө з е н өзен жүйесі суайрықтар шоңғалдар сарқырамалар өзен алабы өзен режимі
Жазық жерлермен ағатын өзендер ағысы баяу келеді.Ондай өзендерге – Іле,Сырдария,Жайық,Есіл,Нұра жатады. 3)Өзен аңғарының кей жерлерде қопсыған ,жұмсақ құм,саз жыныстарынан тұрады.Ондай жұмсақ тау жыныстарынан тұратын жерді өзендер біркелкі шайып отырады.Ал кей жерлерде қатты кристалдық тау жыныстары кездеседі.Олар кейде судың бетіне шығып жатады,Осындай өзеннің арнасындағы қатты жыныстарды шоңғалдар деп атайды. Су шоңғалдардың үстінде ақ көбік шашып, сарқырай ағады.Өзен су тек шоңғалдардан өткеннен кейін ғана баяулап ,қайтадан бір қалыпты аға бастайды.Егер жартас өзен арнасын кесе –колденең алып жатса,су одан төмен қарай құлай ағып Сарқырама жасайды. Жер шарындағы ең биік сарқырама- Анхель, ол Оңтүстік Америкадағы Ориноко өзенінде.Оның биіктігі 1054 м. Екінші биік сарқырама – Африкадағы Замбези өзеніндегі Виктория, онда су 120 м биіктіктен құлап ағады. Ал дүние жүзіндегі ең ірі сарқырамалар жүйесі Игуасу каскадтары болып табылады.Оның ені 2700 м,биіктігі 72 м. Онда 275 бөлек сарқырама бар. Ол Оңтүстік Америкадағы Бразилия мен Аргентина шекарасында орналасқан.
Қыста қар тұрақты жататын аймақтардағы өзендердің негізінен қар суы мен молығады.Биік тау басындағы мәңгі қар мен мұздықтардың етегінен басталатын өзендер сол еріген қар мен мұздың суымен молығады. Өзендегі судың мөлшері жыл ішінде өзгеріп отырады.Ол өзеннің молығу сипатымен тікелей байланысты.Мәселен,қыстай жиналған қардың еріген суымен молығатын жазық жердің өзендері –көктемде, ал басын тау басындағы қар мен мұздың еріген суынан алатын өзендер жазда тасиды. Судың тасуынан тасқынды айыра білу керек.
Әсіресе біздің заманымызда өзендердің шаруашылыққа маңызы өте зор. Құлап аққан өзен суынан электр қуатын өндіреді.Біздің елімізде Ертіс, Іле, Сырдария өзендерінде су электр станциялары жұмыс істейді. Өзен кемелері жолаушы мен жүк тасымалдайды өзен суын зауыттар мен фабрикалар көп пайдаланады. Су көп мөлшерде тұрмыс қажетіне жұмсалады.Жауын-шашын аз түсетін,құрғақшылық аудандарда көптеген өзендердің суы жер суаруға жұмсалады.
жүктеу/скачать 57,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|