Сабақтың тақырыбы: Абайдың «Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол»
жүктеу/скачать 3,36 Mb.
|
ХІ Қоржын Тапсырма: Қоржынға: өзіңіз орындаған тапсырмалардың жауаптарын; жазба жұмыстарыңызды; салған суреттеріңізді жинақтап салыңыз. Алтын сандық Қосымша мәліметтер Өлең 1888 жылы жазылған. Қосымша мәлімет. «... Абай сөз өнерін үлкен қоғамдық күш, әлеуметтік тартыстың құралы деп таныды... Қоғам мен адам өміріндегі поэзияның орны және қызметі жайындағы ойын Абай «Біреудің кісісі өлсе, қаралы – ол» (1888) атты өлеңінде тереңдете түседі. ... ақын қазақ ортасындағы өлең сөздің маңызын көтеруге күш салады. Жаңа сөзге лайық жаңа оқушы, тыңдаушы тәрбиелемек болады. Бұл – Абайдың қазақ әдебиетіне әкелген үлкен жаңалығы». (Қазақ әдебиеті Қоғамдық-гуманитарлық бағыт. 10-сынып. 179-181-беттер) Қосымша мәлімет. «Өлеңнің мәтіні 1909, 1957 жылғы жинақтар мен Мүрсейіт қолжазбалары (1905, 1907, 1910) бойынша басылып отыр. Үшінші шумақтың үшінші жолы 1909 жылғы басылуына қарап:
Осы үшінші шумақтың соңғы жолы Мүрсейіт қолжазбалары негізінде: Биде тақпақ, мақал бар, байқап қара, - деп алынды. Бұл жол 1909 жылғы жинақта: Биде тақпақ, мақал бар, ойлап қара, - деп басылыпты. Сегізінші шумақтың үшінші жолы 1909 жылғы жинақ негізінде: Сүйенерлік адамды құрымет қыл, - деп берілді. Бұл жол Мүрсейіт қолжазбаларында: Сүйенерлік адамға сөз қызмет қыл, -деп жазылыпты. Ал 1933 жылғы жинақта: Сүйенерлік адамды сүй, қызмет қыл, - деп беріліпті. Оныншы шумақтың екінші жолы 1909, 1922 жылғы басылымда да , сол секілді Мүрсейіттің 1907, 0910 жылғы қолжазбаларында да: Шортанбай, дулат пене Бұқар жырау, Өлеңі бәрі – жамау, бәрі – құрау, - деп оқылады. Мүрсейіттің 1905 жылғы қолжазбасында: Шортанбай, дулат пене Бұқар жырау, Өлеңі бәрі – жамау, көбіі – құрау,- делінген. Ал бұл жол осы басылымда 1933, 1954 жылғы жинақтар негізінде: Шортанбай, дулат пене Бұқар жырау, Өлеңі бірі – жамау, бірі – құрау, - деп қабылданды». (Абай Құнанбаев Шығармаларының екі томдық толық жинағы, «Ғылым» баспасы, 1977 жыл. І кітап, 371-372-беттер) Қосымша мәлімет. «Мүрсейіт Бікеұлы (1860-1917) - Әнет руынан шыққан, молда. Абай өлеңдерін қағазға түсіруге көп еңбек сіңірген адам. Мүрсейіт қолжазбалары арқылы Абай шығармаларының көпшілігі бізге жетіп отыр. Қазір біздің қолымызда Мүрсейіт жазған үш қолжазба бар (1905, 1907, 1910). Оның екеуі Қазақ ССР Ғылым академиясының ғылыми кітапханасында (1905, 1910), үшіншісі (1907) Мұхтар Әуезовтің әдеби-мемориалды музейінің фондында. 1909 жылы Абай басылымының өлеңдерін осы Мүрсейіт дайындаған (көшірген). (Абай Құнанбаев Шығармаларының екі томдық толық жинағы, «Ғылым» баспасы, 1977 жыл. І кітап, 438-бет) Қосымша мәлімет. Әдебиет теориясы. Эпитет. «…айқындау, яғни эпитет (грекше epitheton – қсымша) - заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз...Эпитетсіз тіпті айтарыңды анықтау, суреттеп отырған нәрсеңді нақтылау қиын. ...Эпитет --- өмір суреттерін дәл өрнектеуге қызмет етеді» Зейнолла Қабдолов, Сөз өнері (Әдебиет теориясының негіздері) «Мектеп» баспасы, Алматы, 1976, 224-227-беттер.
«Құбылтудың бір түрі – ауыстыру, яки метафора (грекше metapora – көшіру) – сөз өңін өңдендіре, өзгертіп айту, суреттеліп отырған затты не құбылысты айқындай түсу үшін, ажарландыра түсу үшін оларды өздеріне ұқсас өзге эатқа не құбылысқа балау; сөйтіп, суреттеліп отырған заттың не құбылыстың мағынасын үстеу, әсерін күшейту». Зейнолла Қабдолов, Сөз өнері (Әдебиет теориясының негіздері) «Мектеп» баспасы, Алматы, 1976, 229-230-беттер. ІІ Абай тілінің сөздігі
ІV «Абайды оқы, таңырқа» Құнды сөз
Құнарлы ой
V Зерде 1. Салыстырмалы талдау Ой үндестігі «Өлең – сөздің патшасы, «Біреудің кісісі өлсе, қаралы - ол» «Мен жазбаймын өлеңді сөз сарасы» өлеңі өлеңі ермек үшін» өлеңі  
Өлеңдегі ақын мақсаты: Өлеңдегі ақын мақсаты:  Абай бұл өлеңінде өлең сөздің Абай бұл өлеңде өзінің өлең жазу-
қасиеттерін – сөздің патшасы, дағы мақсаты – көңілі сергек, көзі сарасы екендігін, тілге жеңіл, ашық жастарға үлгі беру үшін және жүрекке жылы тиетін , айналасы оларға өлең сөздің, тілдің құдіреті теп-тегіс, жұмыр келуі керектігін арқылы тәлім-тәрбие беру екендігін, саралап айтып, тыңдаушының әсіре қызылға емес, түбі терең сөздің көбі сөз парасын танымайтын сырын көріп, ұғынуға, өзгеге де, өзіне надан екенін , сөз арасын бөтен пайдасы жоқ сөзден аулақ болуға сөзбен былғаған ақынның білімсіз үндеу, тәрбиелеу. бейшара екендігін сынайды. Өлеңдегі ақын мақсаты: Абай бұл өлеңде адам өміріндегі өлеңнің мәні, дүниеге келгеннен бастап, көз жұмғанға дейінгі ара- лықтағы өлең мен адам арасындағы тығыз байланысты, өлең айтудағы ақынға қойылатын міндеттер мен талаптар туралы өзінің ойы мен көзқарасын айтуды мақсат еткен. Түйін. Ақын үш өлеңде де өлең өнері туралы ойларын жазған, әр өлеңде өлеңнің әр түрлі қырын ашады. Бірінде өлеңнің ішкі мазмұны мен сыртқы үйлесімі туралы, бірінде өлеңнің адам өміріндегі маңызы туралы, енді бірінде өлең шығаруда ақынға қойылатын талаптар туралы ойын баяндай отырып өлең жазудағы мақсатын былай түіндейді: Мақсұтым – тіл ұстартып, өнер шашпақ, Наданның көзін қойып, көңлін ашпақ. Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер, Думан-сауық ойда жоқ әуел баста-ақ. 2. Топтастыру  
  
 
 
 
 
3. Абайдың сөзден салған өрнегі
4. Өлең құрылысындағы Абай өрнегі
VІ Таразы Сынақ тапсырмасы Дұрыс жауабы: 1 - B 6 - E 11 - D 16 - E 21 - D 26 - C 2 - C 7 - C 12 - C 17 - C 22 - C 27 - D 3 - D 8 - B 13 - E 18 - D 23 - E 28 - A 4 - E 9 - C 14 - C 19 - B 24 - C 29 - B 5 - B 10 - D 15 - E 20 - E 25 - A 30 - D VІІІ Еркін жазу - «Жазғым келгені…» Абай десем... (эссе)
Абай десем, ойыма күллі адамдық қасиеттер, адам өміріндегі қазіргі күндегі қазақ халқының мақтанышы, кешегі мен бүгінгі күнді жалғастырып тұрған көркем шығармалар, біздің рухымызды көтеретін қасиетті күш ойыма келеді. Неге деп ойлайсыз? Себебі Абайсыз халқымыздың тарихы жұтаң болар еді, болашағымыз мәнді де, сәнді де болмас еді. Жалпы, ҚазақтыАбайсыз, Абайды қазақсыз елестете алмаймын... Абай – біз үшін, әр қазақ үшін, мәңгілік оттай лаулап жанған, судай мөлдіреген, теңіздей толқыған, мұхиттай түпсіз терең, ғажайыбы зеңгір көктей тылсым, ойлары жердей ауыр, сөздері сыры терең тұңғиық, кез келген адам тұнығынан қанып ішуге шамасы жете бермейтін, әр оқыған сайын көкірегің ашылып, тың ойлар мен беймәлім күштер қуат беретін ұлы құбылыс. Адамдық қасиеттерді саралай отырып, оларға ерекше мән беріп, сол заман адамдарының мінез-құлықтарына жаны ашыған Абай, шығармаларында ашық бейнелейді. Ол шығармалар қазір әрқайсымыздың көкейімізде жатталып қалуы тиіс... Бұл шығармалардан өмірімізге сабақ алып, шындықты, әділеттілікті шыңдай отырып, «толық адам» болып өсуге, өнуге тырысамыз. Абай десем, кеудемдегі жүрегім тыныштық таппай, ол туралы айтқысы келе береді, келе береді. Абай десем, қолым қалам алып, ол туралы жаза бергім, жаза бергім келеді. Абай десем, тілім орнында тұрмай, сөйлей бергісі келеді, сөйлей бергісі келеді Абай десем, көздерім жаутаңдап, санам шарқ ұрып алаңдайды, құпиясы көп осы бір ғажайып ұлы тұлғаны, дана адамды көргісі келеді. Абай десем... Абай десем... Абай десем... Абай десем, оның құдіретн сипаттауға тіл байлығым жетпес, жазсам, оның тұлғасын айқындай аларлық сөз таба аллмаспын, ал көрсем, көздерім қуанышқа қанбай қалар ма?! Боранбаева Гүлдана жүктеу/скачать 3,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|