Сабақтың тақырыбы: Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты: Білімділік
жүктеу/скачать 1,99 Mb.
|
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Термин сөздер днгеніміз - ғылым, техника, өндіріс және т.б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын білдіретін сөздер. Терминдер жеке бір ұғымды білдіретін болғандықтан, бір мағыналы болып келеді. Терминдердің мағынасы әрқашан тұрақты болады. Қазақ тіліндегі термин сөздер екі түрлі жолмен жасалады. 1. Басқа тілден енген сөзге қазақ тілінен тілінен балама табу: 1)жергілікті және көне сөздер алынған: кеден –таможня, егемен –суверенитет, әмбебап – универсал, кешен – комплекс, ғарыш – космос. 2)тілімізде бар сөздерді біріктіру арқылы термин жасаған: отбасы – семья, әуежай –аэропорт, төл құжат- паспорт, мұражай – музей, елтаңба – герб, әнұран – гимн. 2. Тілімізге орыс тілі арқылы кеоген, қазақша баламалары жоқ интернационалдық терминдер. Мысалы: математика терминдері: квадрат,куб, коэффициент т.б. химия терминдері: аммиак, азон, дром, гидрат,т.б. география терминдері: глобус, карта,т.б. лингвистика терминдері: синоним, антоним, дисфемизм, диалект, т.б. Термин сөздерді өз орнымен дұрыс қолданып сөйлеу әрі білімділікті, әрі тілдің мәдениеттілігін танытады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: І деңгей
Кәсіби сөздерге мысалдар жаз. Мәтіндегі термин сөздердің астын сыз. Белоктың құрамына азот бар органикалық заттар жатады. олардың құрамы өте күрделі және әртүрлі. Олар организмде аса күрделі қызметтер атқарады. ІІ деңгей Термин сөздердің басты ерекшелігін айт және мысал келтір. Мәтіндегі терминдерді тап және терминдердің жасалу жолы туралы айт. Жезқазған аймағының экологиялық жағдайы мәз емес. Екі бұйірден Байқоңыр ғарыш аймағы мен Семей палегоны қыспаққа алып тұр. Ғарыш кемелерінің техникалық бөлшектері мен атом қалдықтары – тептил көктен түсіп, жерді уландырып, ластап жатыр. Семей палегоны радиоактивті заттарды төңірекке сіңірді. ІІІ деңгей Термин сөздерді қатыстыра отырып, «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты шығарма жазу. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 191-жаттығу Математика, тарих, география, химия пәндері бойынша өздерің білетін термин сөздерді теріп жаз. 199 –жаттығу Мәтінен термин сөздерді теріп жаз. VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Термин сөздер туралы түсінік. 192-жаттығу 2.Ата – аналарыңмен әңгімелесіп, олардың істейтін кәсібіне қатысты термин сөздерді жазыңдар. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Диктант «Қоштасу» Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларды сауатты жазуға баулу, лексикадан алған білімдерін бекіту., 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге, туған өлке табиғатын қорғауға тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту, жай сөйлем мен құрмалас сөйлемді ажырата алу дағдыларын дамыту. Сабақтың типі: бақылау Сабақтың түрі: диктант Сабақтың әдіс-тәсілі: жазба жұмысы, талдау. Сабақтың көрнекілігі: Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, жануартану Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару 4.Оқушыларға сабақтың тақырыбы мен мақсаты туралы хабарлау II. Оқушыларды диктант мәтінімен таныстыру; жазу Қоштасу Күн шыққан жоқ. Қиқу үдей түсті. Көкжиекке күннің алтын иегін арта бергені-ақ мұң екен, Балқаш айдынынан ең алдымен ырғала-ырғала қаңқылдап, қоштаса сұңқылдап, үнін әсемдікпен әндете созып, аққулар тобы көтерілді. Олар көлден тіп-тіке күнге қарай көтерілді де, керуен басы алға шығып, санын түгендеп алған соң, тұп-тура Оңтүстікке Қаратауға, Сырға, Аралға, Каспийге бет алды. Аққулар тізбегі көл үстін бір айналып өтіп, бетін өз бағытына қарай бұрған шақта, ұшқыр үйректер топ-топ боп, өздерінше тізбек-тізбектер жасап, жол бастаған аққу-арулардың соңынан асығыс ұшты. Ең соңында қараша қаздар қалбақтап, көл үстінде у-шу боп, бейберекет көтерілді де, жоғарылай-жоғарылай келіп, сапын түзей бастады. Кейбірі тым көп қаңқылдап, керуен басылыққа таласты. Бірін-бірі итермелеп, сапты түзеп, батыры мен батылы алға шықты. Аққулар салған керуен жолына түсіп ап, оңтүстікке қарай бұлар да самғай тартты. Сәске түске дейін көл үсті бұлан-талан боп, көшкен құстан айықпады. (С.Бақбергенов, 145 сөз)
192-жаттығу 2.Ата – аналарыңмен әңгімелесіп, олардың істейтін кәсібіне қатысты термин сөздерді жазыңдар. ІІІ Білім тексеру: Омоним дегеніміз не? Синоним дегеніміз не? Антоним дегеніміз не? Табу деген не? Десфемизм және эвфемизм дегеніміз не? Кірме сөздер дегеніміз не? 7.Диалект сөздер денген не? 8.Кәсіби сөздер деген не? 9.Термин сөздер деген не?
210 – жаттығу Оқыған ертегілеріңнен бір – біріне қарама – қарсы сипаттағы кейіпкерлердің қасиеттерін жазыңдар. Олардың ішінен антоним болып тұрған сөздерді жұптаңдар. 215 – жаттығу Синонимдік қатардағы сөздерді қамтитын сызбалар құраңдар. 224 – жаттығу
Мақалдарды бір бөлек, мәтелдерді бір бөлек жаз. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс І топ 200 – жаттығу Мәтінен қазіргі кезде қайта жаңғырған сөздерді теріп жазыңдар. Мәтін қай ғылым саласына тән деп ойлайсыңдар? Мәтін мазмұнына сүйеніп қобыздың суретін салыңдар. 202 – жаттығу ІІ топ Төл сөздерден жасалған терминдік атауларды теріп жазыңдар. Оларға әр түрлі қосымшалар жалғап, түбірмен қосымша аралығындағы дыбыстардың айтылу, жазылу ерекшелігін айтыңдар. 203 – жаттығу ІІІтоп Компьютерге қатысты термин сөздерге түсіннік беріңдер және сөздік жасаңдар. Компьютер сыныбы туралы термин сөздерді қатыстырып мәтін құраңдар. 2.Үлестірме қағаздармен жұмыс. VІІІ. Сабақты бекіту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 227,130 – жаттығу. Лексикадан өткенді қайталау Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: IІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Фонетика туралы түсінік. Тіл туралы түсінік. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларға фонетика туралы түсінік беру ,тіл дыбыстарының адам өміріндегі маңызы, құрамдары туралы ұғым беру, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, жан – жақты тапсырмалар беру арқылы білімдерін тереңдету фонетикалық талдау жасау дағдыларын арттыру. Сабақтың типі: жаңа сабақты түсіндіру Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Фонетика – тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала. Фонетика дыбыстардың жасалуы, айтылуы, естілуі және буын, екпін, интонация мәселелерін қарастырады. Адамның тілі - дыбыстық тіл. Тіл дыбыстары болмаса, тіл өмір сүре салмайды. Егер сөз дыбыстардың тіркесі түрінде айтылмаса, тіл қатынас құралы да, пікір алысу құралы да болмас еді. Тіл дыбыстары сөз ішінде ай тылады. Бір дыбыс әлденеше сөздің құрамында қолданыла береді. Ол үш түрлі сипатта болады. Мысалы: мал,тал, қал. Бұл сөздердегі дыбыстардың саны бірдей, бірақ бір дыбыс өзгеше болғандықтан, мұндағы сөздердің мағынасы да әр түрлі болып тұр. Екіншісі – сөздердегі дыбыс санының әр түрлі болып келуі (бала, ала, ал). Үшіншісі:сөздегі дыбыстардың орын тәртібі (тас – сат, қас – сақ) Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады. Сөйлеу мүшелеріне өкпе, дауыс шымылдығы, ауыз қуысы, мұрын қуысы, таңдай, тіл, ерін жатады. әр дыбыстың жасалуына сөйлеу мүшелерінің қатысы да әр түрлі. Соған орай тілдегі дыбыстар да әр түрлі болады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: І топ Ең аз және ең көп дыбыстан тұратын малдың, шөптіңатын жазу ІІ топ Ең аз және ең көп дыбыстан тұратын қаланың, республика аттарын жазу ІІІ топ 1. Ең аз және ең көп дыбыстан тұратын адам аттарын жазу. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 133 -жаттығу * Төмендегі сөздердің дыбыстарын мүмкіндігінше өзгерте отырып,олардың сөз мағынасына тигізетін әсері туралы айтыңдар. 134 – жаттығу * Төмендегі сөздердің дыбыс санын көбейту арқылы мағынасы басқа – басқа сөздер жасаңдар 135 –жаттығу * Метаграммаларды шешу. 2. Үлестірме қағаздармен жұмыс. І деңгей 1.Төмендегі әрбір сөзде қанша әріп, қанша дыбыс бар? Астана, тәртіп,жазушы, алтыбақан, кітап, оныншы, нан, кесек, нәресте. ІІ деңгей 1.Төмендегі дыбыстардан антоним сөздер құра А,л,ж,т,с,қ,н,б,ы,,і,е,к,и,ө,о,р,ү,з,м,д,г. Үлгі: бар – жоқ. ІІІ деңгей 1.Төмендегі сөздерге тиісті дыбыстарды қой да, сол сөздерге синоним сөздер жаз. Үл...ілі, е...еу ,қай...р, пә...ер, қор...ақ, жо...ары, мейірі...сіз, м...йдан. VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Фонетика туралы түсінік. Тіл туралы түсінік 2. 236 -жаттығуды орындау Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: IІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Қазақ әліпбиі Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларға қазақ әліпбиі түрлері туралы лингвистикалық білім беру және жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілетін арттыру, дүниетанымдарын кеңейту, фонетикалық талдау жасау дағдыларын дамыту. Сабақтың типі: аралас Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1. Фонетика туралы түсінік. Тіл туралы түсінік 2. 236 -жаттығуды орындау ІІІ Білім тексеру: Шығармашылық диктант Төмендегі сөздерді қатыстырып,сөйлем құрап жазыңдар. Астық, айлық, айдын, Әйгілі, әдемі, әңгіме. Күләш,Кәрім. ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Әліпби сөзі араб алфабитінің алғашқы екі әрпі – алиф пен би атауларының бірігуінен жасалған.Әліпби жазуда қолданылатын әріптердің рет тәртібі дегенді білдіреді. Қазақ халқының жазу – сызуына Қазақстанға мұсылман дінінің, ислам мәдениетінің таралуына қатысты араб әліпбиі негіз болды. Алайда, қоғамдағы әр түрлі саяси – әлеуметтік өзгерістерге байланысты қазақ халқы араб әліпбиінен 1929 жылы латынға, ал 1940 жылдан бастап орыс әліпбиіне көшті. Әліпбиде көрсетілген таңбалар – әріптер.Әріп – дыбыстың жазудағы таңбасы. Әліпбидегі әріптер белгілі бір тәртіппен орналасады. Түрлі сөздіктерді пайдалану үшін ,әліпбидегі әріптердің орын тәртібін жақсы білу керек, сонда сөздіктен керек сөзді тез тауып алуға болады. Орыс әліпбиіне негізделген қазақ әліпбиінде қазақ тіліне тән дыбыстарды белгілейтін 9 әріп бар(ә, ғ, қ, ң, ө, ұ, ү, һ, і). Қалғандары – орыс тілі мен қазақ тіліне ортақ әріптер. Әліпбидегі әріптердің баспахана ісіне бейімделген баспа түрі және қолмен жазу құралдарына бейімделген жазба түрі бар. Әліпбидегі әріптердің бас әріптері және кіші әріптері бар. Қазақ жазуында бас әріппен жазу латын әліпбиіне көшкеннен бастап пайда болды. Бас әріпті қолдану кісі аттары мен жер – су атауларын, газет – журнал, кітап аттарын басқа сөздерден тез ажыратуға, сөйлем мағынасын тез түсінуге және қысқарған сөздерді (АҚШ, ҚазҰУ) белгілеуге өте қолайлы болды. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: Сұрақ жауап Дыбыс дегеніміз не? Әріп пен дыбыстың айырмасы қандай? Фонема деген не? Фонетика нені зерттейді? Қазақ тіліне тән дыбыстарды жаз. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 237-жаттығу Төмендегі сөздерді әліпби тәртібімен теріп жазыңдар. 238 – жаттығу Мәтіндегі бас әріппен жазылуға тиісті сөздерді бас әріппен жазып, көшіріңдер. VІІІ. Сабақты бекіту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1 Қазақ әліпбиі туралы түсінік 2.Қазақ әліпбиінің авторы туралы мәлімет жинау. 3.239 – жаттығу. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: IІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Дауысты дыбыстар, жуан, жіңішке дауыстылар Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: тіліміздегі дыбыстардың, соның ішіндегі дауысты дыбыстардың жіктелуін оқушылардың өздерін қатыстыра отырып түсіндіру. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ел тарихы мен дәстүрін қастерлеуге, сөз өнерін ардақтауға тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың жалпы сауаттылықтары мен логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, грамматикалық талдау жасау дағдыларын дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру. Сабақтың типі: аралас Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1 Қазақ әліпбиі туралы түсінік 2.Қазақ әліпбиінің авторы туралы мәлімет жинау. 3.239 – жаттығу. ІІІ Білім тексеру: Сұрақ жауап Фонетика қандай ғылым, ол нелерді зерттейді? Дыбыс жасауда біздің қандай мүшелеріміз қатысады? Қазақ әліпбиі туралы не білеміз? Қазақ әліпбиіндегі төл дыбыстарымыздың рөлі, жазылуы қандай екен? ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Ауа – өкпеден кедергісіз шығып, үннен ғана тұратын дыбыстарды дауысты дыбыстар дейміз. Қазақ тілінің төл дауысты дыбыстары – 9: а, ә, о, ө, е, ы, і, ұ, ү. Орыс тілінен енген және халықаралық терминдерде и, у, э, дауыстылары кездеседі:кино, уран, электр, Қазақтың төл сөздерінде и, у жазылғанымен, олар дербес дауыстылар емес. И әрпі ы+й, і+й дыбыстарының, у әрпі ұ+у, ү+у дыбыстарының тіркесі( жазылуы – қи, ит, су, сурет, айтылуы – қый, іит, сұу, сүурет). Енді осы дауыстыларды тілдің қатысына қарай жуан және жіңішке дауыстылар деп, жақтың қатысына қарай ашық және қысаң дауыстылар деп, еріннің қатысына қарай еріндік және езулік деп үш топқа бөлеміз. Тіл кейін шегініп, үсті дөңестену арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жуан дауыстылар дейміз. Олар: а,о,ұ,ы,у. Тіл ілгері қарай созылу арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жіңішке дауыстылар дейміз. Олар: ә,ө,ү,і,е,э,и,у. У дыбысы айтылуына қарай әрі жуан,әрі жіңішен дауыстылар тобына жатады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: Өздік жұмысы Әліпбиді жазып шық. Тіл дыбыстары қалай жасалады? Дыбыс дегеніміз не? Әріп дегеніміз не? төмендегі сөздерде қанша әріп бар? Балалар, мектеп,баспасөз, шығарма, сусындар, мекеме, мәжіліс. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 240 -жаттығу (жазбаша) Мына жұмбақтарды көшіріп жазып, жуан дауысты сөздердің астын бір, жіңішке дауысты сөздердің астын екі сызыңдар. 241 -жаттығу (жазбаша) Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді бір бағанға,жіңішке у дыбысы бар сөздерді бір бағанға теріп жазыңдар. 242-жаттығу (жазбаша) Көп нүктенің орнына тиісті дыбыстарды қойып көшіріңдер. 2. Үлестірме қағаздармен жұмыс. VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Дауысты дыбыстар, жуан, жіңішке дауыстылар туралы түсінік. 2. 104- беттегі тапсырмаларды орындау. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: IІІ 5.Мұғалім: . Сабақтың тақырыбы: Ашық және қысаң дауыстылар Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларға ашық және қысаң дауыстылар туралы түсінік беру, олардың жасалу жолдарын меңгерту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды табиғатты, қоршаған ортаны сүюге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың дауысты дыбыстардың түрлерін ажырата алу дағдыларын арттыру, ойлауы мен тілін, зейінін дамыту. Сабақтың типі: аралас Сабақтың түрі: баяндау, талдау сабағы Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару жүктеу/скачать 1,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|