Сабақтың тақырыбы: ет кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының

• 
  Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  
• 
  DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  
• 
  Программа қандай оператормен басталады?
  
• 
  Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  
• 
  Идентификатор дегеніміз не?
  
• 
  Жиым дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Мәліметтердің қандай типтері бар?
  
• 
  Атаулардың типтері қалай сипатталады?
  
• 
  Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  
• 
  Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?
  

Паскаль – программалау тілі бойынша өткенді қайталау.

Бақылау жұмысы

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың алгоритмдеу негіздері және алгоритм құру технологиясы, Паскаль – программалау тілі бойынша алған білімдерін тексеру;

Дамытушылығы: Сынақ жұмысын алу барысында оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке патриоттыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сынақ жұмысы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Бақылау жұмысын тапсыру

3. Бақылау жұмысын талдау

4. Үйге тапсырмасын беру
Бақылау жұмысы

1. «Алгоритм» атауы қайдан шыққан?

А) Мұхаммед әл-Хорезми атының латынша айтылуынан Б) Латынның algoritm сөзінен

Ә)Мұхаммед әл-Хорезми атының арабша айтылуынан В)әл-Фараби атының латынша

айтылуынан

А) Орындаушының белгілі бір мақсатқа жету барысында орындалатын әрекеттері

Ә) Қоршаған ортада болып жатқан түрлі құбылыстар

Б) Орындаушының белгілі бір мақсатқа жету барысындағы ретімен орындалатын түсінікті дәл ұйғарым

В) Алғашқы берілген мәліметтерді пайдаланып жұмыс жасау

3. Алгоритмнің негізгі қасиеттерін көрсет

А) алгоритмнің айқындылығы, түсініктілігі, тиістілігі

Ә) алгоритмнің айқындылығы, үздіктілігі, жалпыға бірдейлігі, нәтижелігі, формальді орындалуы

Б) алгоритмнің үздіктілігі, түсініктілігі, тиістілігі, мақсаттылығы

В) алгоритмнің айқындығы, мақсатталығы, тиістілігі, жалпыға бірдейлігі

1. 
   Алгоритмнің жазылу түрлерін көрсет
   

Ә) алгоритмдік тілде, программалау тілінде, Паскаль тілінде, математикалық тілде

Б) блок-схема түрінде, графикалық түрде, программалау тілінде

В) программалау тілінде, математика тілінде, графикалық түрде, блок-схема түрінде

2. 
   Блок-схемада қандай геометириялық фигураларды қолданбайды?
   

Б) ромб, параллелограм В) шеңбер, үшбұрыш

А) сызықтық, тармақталу, көрсеткіштік Ә) тармақталу, қайталану, шарттық

Б) сызықтық, тармақталу, циклдік В) циклдік, қайтьалану, шарттық, сызықтық
7. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А)Блез Паскаль Ә)Никлаус Вирт

Б) Н. Верджино В) Чарльз Беббидж
8. Паскаль тілі қай жылдары жасалды?

А) 1970 жылы пайда болып, 1979 жылы өзгерістерімен жарыққа шықты

Ә) 1968-1971 жылдары

Б) 1980 жылдардың ортасында

В) 1963 жылы пайда болып, 1966 жылы өзгерістерімен жарыққа шықты
9. Паскаль тілінде Х санның бүтін бөлігін алу үшін қандай функция қолданылады?

A) INT (X) Ә) ABS (X) Б) ABC (X) В) TRUNC (X)

А) ** Ә) ^ Б) & В) дұрыс жауабы жоқ

А) 2,8 Ә) 2 Б) 5 В) 11

А) SQR (X) Ә) SQRT (X) Б) ABS (X) В) MOD (X)

А) PRINT Ә) WRITE Б) OUTPUT B) READ

А) PRINT Ә) WRITE Б) OUTPUT B) READ

А) VAR Ә) WRITE Б) CONST B) READ

А) 1/(2+1/4) - Ә) x+5

Б) 1/(2*sqrt(x+1)) В) sqrt(x)+sqr(y)-
17. Қай өрнекте қате бар?

А) (х1/х2)*у Ә) b+(a-c/3) Б) (sqrt (p)*q)/r В) (a(b/(c*(d/(ef)))))

А) Санның квадраты Ә) Санның квадрат түбірі

Б) Х-тің 5 дәрежесі В) Санның абсолют шамасы
19. Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторын көрсет.

А) VAR Ә) WRITE Б) CONST В) READ

А) теңдік Ә) айнымалыларды салыстыру Б) меншіктеу В) бөлу.

Паскаль тілінің қарапайым операторлары.

Паскаль тілінің программасы блоктардан құрылады. Қандай да бір блок ішінде кішігірім блоктар орналасуы мүмкін. Блоктар екі бөлімнен тұрады, олардың алғшқысы мәліметтерді сипаттау бөлімі, ал екіншісі – сол мәліметтерді пайдаланып, әр түрлі әрекеттерді (операцияларды, амалдарды) атқару бөлімі.

Міндеттерді сипаттау бөлімінің болуы міндетті емес, ал екінші негізгі бөлімі болуы міндетті. Басқа блокқа кірмейтін блок негізгі (глобальді) блок болып саналады блок ішіндегі блок – жергілікті (локальді) блок деп аталады.

Программа тақырыбы

Программа құрылымның диаграммасы

Паскаль тілінде кез келген программаның тақырыбы, одан кейін ипаттау бөлімі және begin және end сөздерімен қоршалған операторлар бөлімі болуы керек. Сипаттау бөлімі толық жағдайда, 7 бөліктен тұрады, олар:

1. программамен байланысатын кітапханалық модульдер атауларының тізімі (ол түйінді сөзімен басталады);

2. белгілерді (label) сипаттау:

3. тұрақтыларды (const) сипаттау;

4. мәліметтер типтерін (type) анықтау;

5. айнымалыларды (var) сипаттау;

6. процедураларды (procedure) сипаттау;

7. функцияларды (function) сипаттау;

Пішімі: const атау 1=мәні; атау 2 =мәні;...., атау n =мәні;

Пішімі: var айнымалы атауларының

тізімі: тип:

Мысалы: var af, m, n: integer;

h, sg: real;

d, ch: char;

kd, b: boolean;

Операторлар бөлімі

Программаға енетін айнымалылар мен тұрақтыларды, сандарды пайдаланып түрлі әрекеттер (нұсқау, жарлық) орындай алатын сөйлемдерді Паскаль тілінде операторлар, ал алгоритмдік тілде командалар деп атайды. Операторлар қарапайым және күрделі (құрама командалар) деп екі топқа бөлінеді. Вegin және end түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады. Оператор дегеніміз – алгоритмді жүзеге асыру барысында орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын тілдің қарапайым сөйлемі. Олар жазылу ретіне біртіндеп бірінен кейін бірі тізбектей орвндалады.

Операторлардың жалпы жазылу түрі:

Вegin

2-оператор;

n-1- оператор;

n-оператор

end.

Қарапайым операторлар деп құрамына басқа операторлар енбейтін (меншікте шартсыз көшу, процедура шақыру) операторларды айтады.

Құрама операторлар біренше операторлардан құралады, оларға: Шартты операторларды таңдау операторы, қайталау операторлары жатады.

Операторлар

Меншіктеу операторы

Енгізу-шығару операторы

Басқару операторы

Функция мен процедураларды анықтау операторлары

Операторлардың жіктелуі

Меншіктеу операторы жазылан өрнектердің мәнін есептеп, оны айнымалы меншіктеу үшін қолданады. Өрнек мәнінің типі айнымалының типіне міндетті түрі сәйкес келуі тиіс. Оператордың жазылу ережесі: <айнымалы атауы>: = <өрнек>;

Мұндағы <айнымалы атауы> - айнымалы идентификаторы, : = - меншіктеу белгісі, <өрнек> арифметикалық өрнек немесе сан.

Бұл оператор екі міндет атқарады:

1. Айнымалылардың белгілі мәндері бойынша арифметикалық өрнектін сандар

мәнін есептейді.

2. Табылған мән айнымалы атауына меншіктеледі, яғни анықталған мән санды

Айнымалыға сәйкес компьютер жады ұяшығыа орналасады.

Көшу операторы. Көу немесе шартсызкөшу операторы операторлардың рет-ретімен орналасуын бұзып, келесі атқарылуды, яғни белгісі бар операторға көшуді орындайды. Бұл оператор GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады да, одан кейін LABEL бөліміне сипатталған белгі атауы жазылады. Көшу операторының форматы:

GOTO <белгі >;

мұндағы <белгі > - LABEL бөлімінде сипатталған белгінің біреуі.

Мәліметтерді енгізу операторы READ (ағылшынша оқу). Оператордың жалпы

түрі.

READLN(al, a2,……,an);

READLN;

Шығару операторы. Паскаль тілінде нәтижені экранға шығару үшін WRITE

операторы қолданылады.

WRITE (al, a2,…,an);

WRITELN(al, a2,……,an)

Program kosindi;

Var a, b, x integer;

Begin

Readln(a, b);

X:=a+b;

Writeln(‘x =’,x);

Program bolindi;

Var a, b, x:real;

Begin

Readln(a, b);

X:=a/b;

Writeln(‘x=’,x);

• 
  Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  
• 
  Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Көшу операторы не үшін қажет?
  
• 
  Меншіктеу операторының форматы.
  
• 
  Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  
• 
  Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  
• 
  Шығару операторының жалпы форматы қандай?
  

• 
  Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  
• 
  Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Көшу операторы не үшін қажет?
  
• 
  Меншіктеу операторының форматы.
  
• 
  Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  
• 
  Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  
• 
  Шығару операторының жалпы форматы қандай?
  

Var a, b, x, y:integer;

Begin Write (‘a. b- сандарын енгіз’);

Readln (a, b);

X:=sqr (a+b);

Y:= a*b;

Writeln (‘y=’, y);

) * x+y, мұндағы функциясының

Program esep 2 ;

Var k:real;

Const x = 5, y = 2.8;

Begin

K: = srq (x) + sqr(y)* sqrt (x+y);

End.
№ 3. Бірінші оқушы бір сағатта М себет, 2 оқушы К себет , 3оқушы L себет алма жинаса, олар t сағатта қанша алма жинайды? (74 бет1-тапсырма).

• 
  Программа әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады?
  
• 
  Программа қандай оператормен басталады?
  
• 
  Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  
• 
  Var операторының қызметі қандай?
  
• 
  Const операторының қызметі қандай?
  
• 
  Writeln операторының қызметі қандай?
  

операторлары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль тілінің шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып, программа құруға үйрету.

Дамытушылығы: Паскаль тілінің шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын қалыптастырып, алған білімдерін дамыту. Өз беттерімен программа құруға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілдікке

тәрбиелеу.

• 
  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  
• 
  DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  
• 
  Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің қандай типтері бар?
  
• 
  Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  
• 
  Var операторының қызметі қандай?
  
• 
  Const операторының қызметі қандай?
  
• 
  Readln операторының қызметі қандай?
  
• 
  Writeln операторының қызметі қандай?
  

Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу, цикл (қайталау) ұйымдастыру операторлары жатады.

Құрылымдық операторлар. Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже бойынша біріктіру жолымен құрылады. Олар үш топқа – құрама , шартты және қайталану операторларына жіктеледі.

Құрама оператор. Құрама оператор бір–бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектей отырып, оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.


оператор

Құрама оператордың синтаксистік диаграммасы

Мұндағы операторды шектеп тұрған begin (БАСЫ), end (СОҢЫ) түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады.

Шартты операторлар. Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар, олар if және case.

Шартсыз көшу операторы. Шартсыз көшу операторы операторлардың рет – ретімен орналасуын бұзып, келесі атқарылуды белгісі бар операторға көшу ісін орындайды. Ол GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады, одан кейін LABEL бөлімінде сипатталған белгі атауы саны көрсетіледі.

Таңдау операторы (case) бірнеше операторлардың ішінен таңдау жолымен тармақталуды ұйымдастырады.

Мысалы:
Апта күндерінің реттік нөмірі бойынша олардың аттарын анықтайтын

Var kyn: integer ;

Begin

Write (‘ kynnin aptadagi rettik nomirin engizinder: ‘ );

Case kyn of

1: writeln ( ‘ duisenbi’);

2: writeln ( ‘seisenbi’);

3: writeln ( ‘ sarsenbi’);

4: writeln ( ‘ beisenbi’);

5: writeln ( ‘ juma’);

6: writeln ( ‘senbi’);

7: writeln ( ‘ jeksenbi’);

Else writeln ( ‘ 1… 7 araligindagi sandardi engizinder’);

End

End.
Сабақты бекіту сұрақтары:

• 
  Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?
  
• 
  Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?
  
• 
  Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?
  
• 
  Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?