Сабақтың тақырыбы. Туған жер. Ө. Қанахин

1. 
   Осы төрт сөзді пайдаланып, 5-6 минутта қысқаша мәтін құрастырып
   

2. Жазылған мәтінді оқушылар өз топтарында оқып талдайды да, әр топтан бір оқушының жазғанын сыныпта оқу ұсынылады.

«Туған жер» мәтінінің бірінші, екінші абзацын оқу. Оқығанын өзінің жазған мәтінімен салыстыру.

Бұл салыстыру кезінде баланың туған жер туралы, оның даласы, байлығы туралы жазғаны және оны қалай қорғау керектігі туралы ойы, идеясы автормен қалай ұштасқаны талданады. Әр оқушының жазған мәтіндерінің біреуінде бір ерекшелігі болмауы мүмкін емес, сондықтан салыстыру кезінде «Иә, Асан автор сияқты туған жердің кеңдігіне көбірек көңіл бөлсе, Айнаш туған жердің өсімдіктері мен байлығы туралы жазған екен. Ал автор ары қарай туған жер туралы тағы не жазғанын оқығымыз келе ме?» деп, мәтінді ары қарай оқуға мүмкіндік беру.

Оқушыларға оқып отырғанда пейзаж, яғни табиғат суреттеуін тауып оқу тапсырылады.

- Балалар, туған жерге қызмет ету дегенді қалай түсінесіңдер? Осы сұраққа мәтіндегі қай сөйлеммен жауап беруге болады. (Іздеу, оқып беру).

Оқулықтағы сұрақтар мен тапсырмалар топтамасы бойынша да қызықты жұмыстар жүргізуге болады.

Мысалы, туған жер сөзіне синонимдік қатар құрастыру немесе сол сөздерді мәтіннен іздеу.

3. Ойтолғау.

а) Туған жерге 5 жолды өлең құрастырылса, өте мағыналы (жұмыс болар еді.

ә) - Балалар, жазушы өзінің туған жеріне қандай сезімдерін білдірген?

- Иә, ақындар өлең арнап, композиторлар ән шығарып, туған жерін әркім еске алын отырған. Ендеше, барлығымыз бірігіп туған жер туралы ән орындайық деп, сабақты көңілді әнмен де аяқтауға болады.

Үйге тапсырма беру кезінде балаға қара сөздерден де шамасы келетін үзінділерді жаттауға беруге болады.
Сабақтың тақырыбы: Көкшенің кеудесінде.

Сабақтың мақсаты:

Білімдік: мәтіннің мазмұнын түсіне отырып, Көкше табиғаты туралы түсінік алуларына жағдай жасау.

Дамытушылық: ойлау, есте сақтау, байланыстырып жазу, сөйлеу қабілеттерінің дамуына ықпал ету.

Тәрбиелік: табиғатты сүюге, көркейтуге, демалысты дұрыс ұйымдастыра білуге баулу.

Сабақтың көрнекілігі: Көкше көріністері, Жұмбақтас, Оқ-жетпес суреттері.

Сабақтың барысы:

I. Қызығушылықты ояту.

Жұмбақтас, Оқжетпес суреттері, олар туралы аңызды айтып беру.

1. Мәтінді түсініп, зерттеп оқу.

2. Тапсырмалар орындау.

- Көкше табиғатын суреттеп айт.

- Көкше табиғатын асқақтатып тұрған көркемдеуші теңеу сөздерді жаз.

- Көкше табиғаты авторға не дегендей болды?

«Кербез Көкше», т.б. мұғалімнің қалаған тақырыбы бойынша шығарма жаз.

Көкше табиғатына өлең жазып көр.

IV.Үй тапсырмасы.

1. 
   «Көкше көрінісінің» суретін сал.
   
2. 
   Көкшенің біз білмейтін құпияларын оқып, біліп кел.
   

1. 
   Қызығушылықты ояту.
   

1. Әр топ өлеңді оқып шығады.

2. Әр топқа тапсырмалар беріледі:

а) Алтайдың табиғаты туралы жаз.

ә) Жануарларын жаз.

б) Кен аттарын жаз, соңғы шумақты түсіндір.

в) Мәнерлеп оқы. Картадан Алтай тауын көрсет.

3. Әр топқа мына мәтін таратылын беріледі:

4.Жоғарыда берілген тапсырмалар осы мәтін оқылғаннан кейін толықтырылын жазылады.

5. Әр топ жұмбақты, мақал-мәтелді, жаңылтпашты түсіндіреді.

III. Ой толғаныс. 5 жолды өлең жазу.

IV. Үйге тапсырма.

1. 
   Өлеңге әуен таңдап оқы.
   
2. 
   Өлең бойынша сурет салып көр.
   

1. Кіріспе әңгіме жүргізу. Суретпен жұмыс. Қ.И. Сәтбаев кім? Кестенің бірінші бөлігін толтыр.

3. Мәтін бойынша сұрақтар мен тапсырмаларды орындау:

а) Британ музейін қалай суреттеген?
Қосымша мәлімет:

Музей - Лондонда орналасқан әлемдегі ірі музейлердің бірі. 1753 жылы негізі қаланған. Ежелгі Мысыр, Месопотамия, Ежелгі Грекия мен Көне Рим, Еуропа, Азия, Африка елдері мен халықтарының өнер және мәдениет ескерткіштері, гравюра, сурет, металл ақша, медальдардың бай қоры бар. 7 млн-нан астам кітап, 105 мыңдай қолжазба және ежелгі Мысыр папирустары сақтаулы.

ә) Гидпен пікірталасын тауып оқы, пікірталастың себебін түсіндір.

б) Сәтбаевқа келген хатта не туралы жазылды?

в) Қ.И. Сәтбаевтың туған жердің сұр тасы туралы ойын жазып ал.

4. Картадан аталған жерлерді, яғни Лондон мен Жезқазғанды көрсету.

Жезқазған - Қазақстандағы түсті металлургия орталығы. Жезқазғанның тарихы ұлы ғалым, академик Қ.И. Сәтбаевтың есімімен тығыз байланысты. Қалада Сәтбаевқа (1999 ж.) ескерткіш орнатылған. Іргесі дүние жүзіндегі аса ірі Жезқазған мыс кенін игеруге байланысты 1907 жылы қаланған.

2. «Білдім» деген жоғарыдағы кестенің екінші бөлігін толтыру.

1. 
   Мәтіннің бұлай аталуы неліктен?
   

Мәтінді оқып, мазмұнын айту.

Топтастыру жаса:

1. 
   Мәтіннің бірінші бөлімі оқылады, бөлімде не туралы айтылғандығы
   

2. 
   Мәтіннің екінші бөлімі оқылып, талқыланылады, топтастыру
   

3. 
   Мәтіннің үшінші бөлімі оқылып, талқыланылады, топтастыру
   

4. Мәтін бойынша келесі тапсырмалар орындалады.

а) Әр бөлімге ат қой.
ә) Көмір туралы айт.

б) Шахта туралы айт.

г) «Қарағанды» мәтінін оқы.

Қарағанды 1932 жылы құрылған. Ақмола, Павлодар, Семей, Жезқазған облыстарымен көршілес жатыр. Жер көлемі 117,9 мың шаршы шақырым. Қарағанды мен Алматының арасы - 1096 шақырым. Облыс минералды шикізат қорына аса бай. Бірінші орында - тас көмір. Қарағандыда республика бассейнінің тас көмірінің 30%-ы, ал кокс көмірінің 100%-ы орналасқан. Облыстың шығысында темір рудасының кен орындары бар. Облыс 9 ауданға, 6 қалаға, 15 қалалық ыңғайдағы поселкелерге бөлінген. Қысы суық, жазы ыстық. Үлкен өзені -Нұра өзені. Облыс экономикасы үшін Ертіс - Қарағанды каналының рөлі зор. Облыс қалалары Абай, Қарқаралы, Теміртау, Шахтипск. Облыс жеріп Павлодар - Қарағанды -Шымкент мұнай құбыры басып өтеді.

1. 
   Қазақстанның өндіріс орындары туралы сұрастырып немесе оқып біл.
   
2. 
   Мақалды жаз, жұмбақты шеш.
   

Жұмбақтарды шешу.

Құстан аумайды,

Көкте заулайды.

(Ұшақ)

Қатар жатқан қос білек,

(Теміржол)

2. 
   Мағынаны тану.
   

1. 
   Өлеңді оқып, түсіну, талдау.
   
2. 
   Өлеңде аталған өзендер туралы қосымша мәлімет.
   

Жем, Ембі - Каспий алабындағы өзен. Ақтөбе және Атырау облыстары жерімен ағып етеді. Ұзындығы 712 км.

Тобыл — Қостанай облысындағы басты өзен.

Нұра - Қарағанды облысындағы басты өзен.

3. 
   Тоқсан жолдың торабы деген сөзді түсіндір.
   
4. 
   Қазақстан теміржолы туралы айт.
   
5. 
   Әуе жолы туралы мәлімет. Әуемен жолаушылар, пошта, жүк тасиды. «Эйр
   

3. 
   Жеке-жеке сипаттап айт.
   

1. 
   Өлеңді түсініп, мәнерлеп оқу.
   
2. 
   Жолдар, өзен-көлдер туралы жұмбақ жина.
   

- Ырыс деген не?

- Құт, береке, байлық.

- Осы ырыс қайда деп ойлайсыңдар?

Сұраққа жауап тыңдалғаннан кейін:

- Ырыстың қайда екенін білгілерің келсе, «Ырыс-Сыр» атты аңызды оқыңдар деген тапсырма беріледі. Мәтін бойынша тапсырмаларды таңдаңыз.

1. Мәтіндегі өз басының еркіндігі жоқ адамдар кімдер?

2. Жас ұрпаққа ақылшы бейнесіндегі кейіпкер кім?

3. Ақылшы қарияның олар үшін ең маңызды сөзін (сөйлем) тауып оқу.

4. Ағайынды жігіттер өмір сүрген жерлермен карта бойынша жүріп өту. Масштаб арқылы жеріміздің кең-байтақ екенін анықтап (3-сынып оқушыларының шамасы жетеді), ойша саяхат жасау, олардың жолдарын сызу... (Осы арқылы мәтіндегі жер-су аттарымен жұмыс жүргізіледі).

5. Сөздік жұмысы.

- Аңыздағы жағымсыз кейіпкерлер қайсысы? Олардың әділетсіздігінен қалай құтылу керек деп ойлайсың?

«Ағыбай мен Арнабайды қинаған айдаһардан басқаларды құтқару жолын ойлап тап» деген тапсырма беру арқылы ертегіні жалғастыруды тапсыруға болады.

Мысалы: «Ел қатарлы өмір сүріп, Ағыбай меп Арнабай да есейді. Бірақ оларды «Қатыгез айдаһардан халықты қалай құтқару керек?» деген ой мазалай берді» деп бастап, «Айдаһармен айқас» немесе басқаша тақырыппен аңызды әрі қарай жалғастырып, аяқтау. Балалардың шешімінен әртүрлі ойларды байқауға болады. Дегенмен міндетті түрде айдаһарды өлтіру керек емес екенін есіңізге ұстаңыз да, баланың кез келген шешімімен келісіп, ойына құрметпен қараңыз.

- Балалар, біз неліктен айдаһарды бағындырдық?

Бұл сұрақ арқылы адамның еркіндікке ұмтылуы - өмірдегі басты мұраты екенін аңғарту. Осы сұрақ арқылы сабақ қорытындыланады. Себебі жері бар болса да, ағайынды жігіттер еркін өмір сүре алмады. Ал бүгінгі егемен еліміздің тіршілігі мен бақыты еркіндікте екенін меңзеу.

1. Кіріспе әңгіме.

- Батырлар жыры туралы естігенің бар ма?

Ауыз әдебиетінің халыққа ең көп тараған түрі батырлар жыры. Бұл жырды ерте кезде ақындар шығарса, жазу болмағандықтан айтқан адамның аты ұмытылып, ауызша тараған. Сондықтан да ол ауыз әдебиетінің мұрасы саналады.

Жырдағы басты тақырып - ерлік, батырлық, тарихи оқиға. Батырлар жырында бейнелі сөз кестелері мол. Жырдағы көркем тәсіл - әсірелеу.

Мысалы «Қобыланды батыр» жырындағы Тайбурылдың шабысын былай суреттейді. Жырды оқыту.

1. 
   Сөздік жұмыс.
   
2. 
   Сұрақтарға жауап беріледі.
   
3. 
   Жырды мәнерлеп, интонациямен оқыту.
   
4. 
   Тайбурылды сипаттап айт.
   
5. 
   «Алпамыс батыр» жырынан үзінді оқы.
   
6. 
   Алпамыстың батырлығын жырға сүйеніп сипаттап айт.
   
7. 
   Ертедегі батырлардың қандай қаруы болғандығын айт, қазіргі қарумен
   

1. 
   Ертедегі батырларды ата.
   
2. 
   Батырлар жырындағы ерлік, батырлық, ел қорғау тақырыптары
   

3. 
   Батырлар жырында тұлпарлар бейнесі қалай суреттелген?
   

Жырға сәйкес мақал - мәтелдер айт.

1. 
   Батырлар туралы әңгіме жүргізу.
   

Батыр болып бір кезде.

Батырлары баспапты,

Қарсыласқан дұшпанды

Қайратымен жасқапты.

Батырлар ғой, батырлар!

Жауға қарсы шапқанда

Халқын оңға бастапты.

- Бұл өлеңде кімдер туралы айтылған?

- Қандай батырларды білесіңдер?

2. 
   Мақалды толықтыру.
   

Қарудың аттарын атату (қылыш, найза, садақ, шоқпар, қалқан, мылтық).

Жұмбақтар шешкізу.

Қуыс қурайдың басынан,

Құтырған торғай ұшты.

(Мылтықтың оғы)

Қос құбыр,

Аузына іліккен

Тез құрыр.

(Мылтық)

3. 
   Өлең мазмұнымен жұмыс.
   

- Мазмұнын талдау.

- Оқушыларға тізбектей оқыту.

- Сөздік жұмысын жүргізу.

- Батырдың бойында қандай қасиеттер болу керек?

- Сендер батыр болуға дайынсыңдар ма?

III. Сабақты бекіту.

Мақал-мәтелдер

Ел барда, ер қор болмас,

Ер барда, ел қор болмас.

Ел үмітін ер ақтар,

Ер атағын ел сақтар.

Болат қайнауда шынығады,

Батыр майданда шынығады.

Елі үшін өледі.

Өлеңдерді мәнерлеп оқып келу.

«Ойды жинақтау» тапсырмасы.

Тақтада немесе интерактивті тақтада әр жолдары ауыстырылып қойылған мақал-мәтелдер жазылған. Оқи отырып, сол мақалдарды мағынасы ашылатындай жинақтап жазып шығу керек. Ескерту. Мұғалім міндетті түрде осы мақалдармен шектеліп қалмай, сынып оқушыларының мүмкіндігіне сай басқа мақал-мәтелдер де іздеп жазуға болады. Үлгі үшін бірер мақал-мәтелдер берейік.

Мысалы:

Ел даусыз болмас,

Сайының тасы болайын.

Ел үмітін ел ақтар,

Жер жаусыз болмас.

Батырлардың бары игі.

Ер атағын ел сақтар.

Ел шетіне жау келсе.

Балалар бұл мақалдардың ортақ тақырыбын ашқаннан кейін, осы тақырыппен байланыстыра отырып, мұғалім бүгінгі сабақтың тақырыбымен таныстырады. Оқушылар топтарға бөлініп отырғандықтан, әр топқа тапсырмалар беріледі:

1-топ. «...Осы ауылда...» деген жерге дейін мазмұнын түсініп оқу.

2-топ. «...Осы ауылда...» деген жерден бастап, «Содан былай халық бұл жерді «Қалмақ қырған» ден атап кеткен» деген сөйлемге дейін оқу.

3-топ. «Біздің ауыл жайлауға Шідерті өзеніне...» деген сөйлемнен бастап, «Сол жеңістен кейін бұл жер «Шүршіт қырған» аталып кеткен» деген сөйлемге дейін оқу.

4-топ. «Әлкейдің Олжабай батыр туралы әңгімені ести бергісі келеді» деген сөйлемнен бастап, «...Кейін Омбы музейіне бердік» деген сөйлемге дейін оқу.

5-топ. Қалғанын аяғына дейін түсініп оқу.

Оқушылар тапсырманы орындап болғаннан кейін бір-біріне сұрақ қояды. Егер сұрақ қоя алмаса, мұғалім сұрақ қоюды үйрету мақсатында өзі сұрақ қояды. Мысалы,

1-топқа:

Егер сен де белгілі батырдың ұрпағы болсаң, қандай сезімде болар едің?

2-топқа:

Егер сен «Қалмақ қырған» жеріне зерттеуші (археолог) болып бара қалсаң, сол жерден не іздер едің? (Қиялдау).

3-топқа:

Батыр Олжабай халыққа қандай ұран тастады?

4-топқа:

Сары ала ту, жылтыр қара тас, қайқы қылыш, жалпақ белдік туралы бір сөйлеммен не айтуға болар еді?

5-топқа:

Олжабай батырдың Шойынкөлдің атын өзгертуіне қалай қарайсыңдар?

3. Ойтолғау.

Берілетін тапсырмалар:

- оқыған мәтін бөліктеріне ат қою;

- түснбеген сөздерді түртіп алу.

- Сонымен, бүгін біз қандай батырлармен таныстық?

- Олжабай батырдың бойындағы өздеріңе ұнаған жақсы қасиеттерін атап жазыңдар.

халқын сыйлайды

ақылды

Отанын сүйеді

Мәтіндегі соңғы екі сөйлемді оқытып, мағынасын ашуға әрекет жасау, сол арқылы сабақ басындағы мақалдармен байланыстыра мәтін мазмұнындағы идеяны шығару.

- Балалар, батырлардың атымен аталатын қандай жер-су аттарын білесіңдер?

Немесе:

Берілген тапсырмаларды мұғалім оқушылардың мүмкіндігіне, уақытты пайдалана алу дәрежесіне қарай таңдап, екшеп алуы тиіс.

Сабақ мазмұны оқылып жатқан тарау тақырыбын ашатынын үнемі ұмытпау керек.

Сабаққа қолданылуға арналған суретті альбом, портреттер баланың жерді тануына, бейнесі (визуальды) көз алдында қалуына көмегі тиеді. Ал картаны пайдалану аты аталған жерлер Қазақстанның қай аймағында екенін анықтауға, елді, жерді танып білуге қызмет етеді.