Сабақтың тақырыбы: Құрсақ және бесік тәрбиесі Жоспар Халықтық педагогикада балаға ықпал етудің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 25,43 Kb.
|
1. 10.11.20 ж. Этнопедагогика
|
Күн: 10.11.2021 ж Топ: 4 УМ-1 Пән:Этнопедагогика Сабақтың тақырыбы: Құрсақ және бесік тәрбиесі Жоспар Халықтық педагогикада балаға ықпал етудің ерекшеліктері Құрсақ және бесік тәрбисін берудің маңыздылығы Құрсақ және бесік тәрбиесі аясында атқарылатын ырым-жорылғылар, олардың тәрбиелік мәні Бала тәрбиесіне, жалпы адам тәрбиесіне терең мән беріп, оның сәтті қағидалары мен ережелерін жасағандардың бірі – өзіміздің қазақ халқы. Біздің халқымыздың тәрбие тәсілдері мен тәжірибелері туралы зерделеу барысында мен ең біріншіден халқымыздың ғасырлар бойы жазған зор еңбектері–салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілері мен өнегелеріне жүгінуім қажет. Өйткені, Қазақ – көне дәуірден бастау алатын күрделі де бай тарихы, сан қырлы мәдениеті, өзіндік игі ғұрып – дәстүрі бар, этнографиялық ахуалы әр қилы, пейілі өзінің байтақ даласындай кең де қонақжай халық. Халқымыздың бітім болмысын зерттеген этнограф ғалымдар атап өткеніндей, қазақ – жайшылықта тәубешіл, жаугершілікте тәуекешіл, зерделі де ойшыл, сабырлы да төзімді, шыдамды да жомарт, елгезек те еліктегіш, кеңпейіл де кішіпейіл, ерегескенмен ерегесетін, доспен дос бола алатын, әділдікті бағалай білетін халық. Қазақ халқының рухани тіршілігінде, қарттарды құрметтеу, үлкендерді сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата – ананы ардақтау ізгі дәстүрге айналған. Қасқа қатал, досқа адал болу – қазақ халқының негізгі мінез – құлқы. Қазақ халқында тым ертеден келе жатқан көптеген әдет – ғұрыптар бар. Олардың жасөспірімдер тәрбиесінде алатын орны ерекше, сондықтан осы ұғымдарды оқушылардың бойына сіңіруді жан-жақтылы жүргізу қажет деп ойлаймын. Қазақ халқы ұрпағын ерекше қадыр тұтқан. Бала-бауыр ет, балалы үй базар, баласыз үй мазар-деген баламалар ұлтымыздың өмір тәжірибесінен туған ой қорытындысының жауһары. Балаларға жақсы салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар қалыптастыру жайлы ұлы Абай «Ғылым-білімді, әуелі, бала өзі іздеп таппайды, басында зорлықпен әки алдаумен үйір қылу керек, үйрене келе өзі іздегендей болғанша, бір бала ғылым-білімді қашан махаббатпен көксерлік болса, сонда ғана оның аты адам болады» , деген ұлағатты пікір айтқан. Ұлтымыз салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын өз ұрпақтарына «бесік жыры» арқылы айтып сіңдіріп отырған. Бұдан көшпенді халықтың қоғамдық өмірінен туындаған халық педагогикасының қайнар көзі халықтың салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарымен тамырласып жатқандығын аңғаруға болады».[3] Жерік ас немесе Құрсақ шашу. Ана аяғы ауыр болып, 2 — 3 ай өткен соң бірер нәрсеге жерік болғанда беріліп тұратын дәм-тұз жерік ас деп аталады. Жүкті болған келіннің енесі ауыл әйелдерін шақырып қонақ етеді. Олар өз үйлерінен бір-бір дәм пісіріп әкеледі. Оның себебі – келінің жерік болып жүрген асын тауып беру. Жерік ас туралы әңгіме қазақ ертегілерінде кездесіп отырады. Мысалы, «Ер Төстік» деген ертегіде оның шешесі керегеде ілулі тұрған төске жерік болыпты, бала туылған күні ата-анасы баланың атын Төстік қойыпты, кейін Ер Төстік атаныпты. Құрсақ той. Бұл салт — бала құрсақтағы кезінде өткізілетін той салты. Ата-ана баланың дүниеге аман-есен келгеніне арнап тілек ретінде өткізілетін тілеу. Бұрынғы заманда перзент көре алмаған ата-аналар Алладан тілек тілеу негізінде көрші-қолаң, туыс-туғандарын шақырып, бірер малын сойып өткізетін шағын тойды құрсақ той деп атаған. «Жарыс қазан. Ананың толғағы басталғанда, толғағы жеңілдеп, аман-есен босану үшін тәжірибелі қарт әйелдер ырым-жырым, ем-дом жасап, «ел көшті, жау жетті» деп атаның етегін толғап, мұны жарыс қазан деп атаған. Толғата бастаған келіннің енесі қыстай сақтаған жылы- жұмсағын қазанға салып, «жарыс қазан» асу қамына кіріседі. Бұл келін тез босансын деген ниеттен туған ырым».[4] Нәрестені жерден көтеріп алу. Нәресте шыр етіп дүниеге келгенде ауыл әйелдері ескі дәстүр бойынша Тәңірге сиынып жерден көтеріп алып, қойшы немесе жылқышы деп жар салып жолын алуды жерден көтеріп алу деп атаған. Нәрестені жерден көтеріп алған әйел босанған ананың жақын туыс-туғандарынан сүйінші сұрайтын болған. Кіндік кесу. Нәресте шыр етіп дүниеге келгеннен кейін нәрестені жерден көтеріп алатын әйел немесе ауылдың тәжірибелі әйелдерінің бірі ырымын жасап, нәрестенің кіндігін кескен әйелді кіндік шеше деп атайды. Ол қазақ салты бойынша екінші анасы есептеліп құрметтеледі. Кіндік шешеге көйлек-көншегін сыйлап, жолдық береді. Баланың кіндігі түскеннен кейін «елдің қорғаны болсын» деп ер баланың кіндігін ат шаптырым жерге апарып көмеді. Қыз «Отбасының тірегі болсын» деп от орнына немесе табалдырыққа көмеді. Бала ананың жанында жатса,ана жүрегінің дүрсілін естіп тыныш ұйықтайды әрі болашақта мейірлі,ізгі ниетті болып өседі. Қазақ халқы баланың кіндігін өнегелі, үлгі-тағылымды кісілер мен қулық-сұмдықтан пәк жас балаларға: үлгі-тағылымды болсын, адал, арлы болсын деген ниетпен кестірді де, кескен жерін мықтап байлап, кіндік түбіне қойдың құйрық майын жағып, таза дәкемен кіндікті ақырын бастырып орап танып тастайды. Қойдың құйрық майы баланы түрлі жел құздан сақтап, кіндікті ораған дәкені кіндікке жабыстырмайды. Ал кіндікті сыртынын бастырып танып қойса, бала жылағанда кіндігі сыртына шықпай тез түсіп, тез жазылады. Қазақ салтында ”Кіндік шеше”, ”кіндік әке” болу аса абыройлы іс саналады. Сондықтан ”Кіндік шеше”, ”кіндік әке” болғысы келген кісілер нәресте дүниеге келмей тұрып–ақ оның ата-анасына баланыздың кіндігін өзім кесемін” деп күні бұрын айтып қояды. Әрі сол күннен бастап сол отбасымен жиі қарым қатынас жасап, түрлі жұмыстарына қарасып-қарайласа бастайды. Ана босанғанда басы-қасында болып, үй шаруашылығына көмектеседі әрі баласының кіндігін кесіп,ресми “кіндік шеше’’ немесе “кіндік әке”болады. Бұл салт адамдар арасында береке-бірдік пен достық нығайтады. Туысты көбейтіп,өрісті кеңейтеді. Шілдехана күзету. Халқымыз ұрпақ көруді ерекше бақыт санаған, ол жалғыз ата-ананың қуанышы ғана емес, бүкіл ауыл-аймақтың қуанышы есептелген, баланы өмірдің жалғасы деп түсінген. Нәресте дүниеге келген күні «баланың бауы берік болсын» айтып бір түн күзетіп, жиылған ел-жұрт ән салып, өлең айтып, домбыра шертіп, үлкен мереке өткізіп, «Шілдехана» күзететін болған. Түрлі ойын-сауық өткізіліп, әркім әл-ауқатына қарай «шілдехана» күзету ырымын 2 -3 күнге жалғастыратын. Шілдехана-жаңа туылған бала мен жаңа босанған ананың құрметіне жасалатын ойын-сауық. Шілдехана күзетуге, негізінен,босанған ананың жақын маңдағы туыс-туғандары мен көрші-қоландарының жігіт-желең ,қыз-қырқындары, сондай-ақ, өнер сүйер ұлкен-кіші ауыл адамдары келеді. Онда әр күні кеште ел орынға отырып, малды қоралап, ас-су ішіп, ат-көлікткрді отқа қойған соң ,босанған ананың үйіне жиналып ән салып, күй тартып ,өзара айтысып, жаңа босанған ана мен нәресте әсем әнмен әлдилеп ,тәтті күймен тебетеді. Шілдехана әдетте бір апта ,тіпті 40 күнге дейін шам өшірмей жалғастырылады. Шілдехана күзетудің өзіндік ғылыми мәні бар. Жас босанған ана мен нәрестенің шошынып , түрлі жүйке ауруларына шалдығуының алдын алады. Жаңа туған нәрестені тұншығып қалуын немесе зиянды жәндіетердің шағып зақымдап кетуінің алдын алады. Жас босанған ана мен нәресте ән–күй, өлен-жырды тыңдап,тез сергиді. Бала болашақта ізгі ниетті, өнер сүйгіш, ақ көңіл, ашық-жарқын болады. «Қалжа. Қазақ салты бойынша бала туылған күні сол отбасында той жасалып, ауыл ақсақалдарының батасын алып, маңайдағы абысын-ажын тағы басқа әйелдер сол үйге жиылып босанған анаға арнап қой сою кәдесі «қалжа» деп аталған. Қалжа сойылып малдың етін жеп болған соң, мойнын қырық күнге дейін керегенің басына іліп қояды, бұл баланың мойны берік боп қатсын деп ырымдаудан болған. Ер баланың «мені де әкем ұл туды деп, қалжа сойған» деген сөз содан қалған».[5] Қалжа–босанған анаға арнаулы мал сойып бертін ет пен сорпа. Әйелдерді құриеттеп, қадірлейтін халқымыз аналар жүкті болғаннан бастап ерекше күтімдеп, оған «қалжа» деп күні ілгері еркек қой әзірлеп қояды. Жаңа босанған анаға «қалжа» берудің үлкен маңызы бар. Яғни, қалжаға сойған малдың бауыздау қанның сәл ағызып ,қалған қаның таза ыдысқа құйып алып, оны шарбы маймен араластырып қуырады, жаңа босанған анаға , дәрі ретінде береді. Піскен мойынды бөлмей мұжып , «баланың мойны тез бекісін «деп биік бір жерге ілдіріп қояды. Асықты жілікті де мұжып ,сорпаға қандырады. Міне, бұл «қалжа жеу» деп аталады. Қалжа жеген әйелдер белін тез бекітіп, қол аяғын бауырына алады. Түрлі ауру-сырқауларға қарсылық қуаты артады. Омырау сүті молайып , нәресте тез ширайлы. Омырау сүтіне қанған бала есейгенде мықты болады. Сондықтан үлкен кісілер әлжуас жігіттерді көргенде : «Әй , сен туғанда шешең қалжа жемеп пе еді»-деп кейістік білдіреді. «Бәсіре. Бәсіре — қазақ шаңырағында дүниеге ұл бала келгенде, сол күндері туған құлынды немесе ботаны нәрестенің бәсіресі деп атау салты. Қазақ халқының ұғымы бойынша, дүниеге келген баланың болашағы өзіне атаған бәсіремен тығыз байланысты. Сондықтан оны мінбейді, сатпайды. Бәсіре мүмкіндігінше жүйрік, жорға әрі біреу болғаны дұрыс. Бәсірені баламен бірге қадағалайды, бұла қып өсіреді. Есейе келе бәсіресі бар баланың да малға деген ықыласы, пейілі түзу болады».[6] Балаға ат қою. Халқымыз жаңа туылған нәрестеге ауылдағы қадірменді, сыйлы, беделді ақсақалдарды шақырып азан шақырып ат қойғызады. Ат қойылатын баланың оң құлағына үш рет, сол құлағына үш рет «сенің атың пәлен» деп айғайлайды. Ат қоюда белгілі ғылымилық бар, ат қою қоғамдық ортаға, заман райына, өндіріс кәсібіне тығыз байланысып жатады. Кейбіреулері әйгілі адамдардың атын ырымдап қою арқылы сол адамға тартсын деп тілек тілейді. Ат қоюда туыс-туғандардың атын қайталамауды түйін етеді, егер қайталанса, сол адамға үлкен құрметсіздік есептеледі. Адам атын әркімнің өз өміріндегі жеке орнын білдіретін ұғым деп түсіну керек, ат қою өзіндік даралығы бар халықтық дәулет. Жаңа туылған балаға ат қою-өмірлік мән- маңызы бар, аса игілікті іс саналғандықтан,қазақ халқы балаға ат қоюға ерекше көңіл бөліп, өмір есігін ашқан әрбір перзенттің атвн жалпақ жұрт сыйлап- қадірлейтін білікті, қадірлі кісілерге қойдыруға тырысады. Әдетте баланың атын ел-жұрт көп жиналған шілдехана үстінде қояды. Онда атын қоятың баланы: «мына балаға ат қойып берініз» деп көп ортасында білікті кісілердің біріне ұстатқанда, әжейлер оған «бай –бақытты болсын» деп шашу шашады. Қазақ халқының ат қою дағдысының ерекшке өзіндік мән-мағынасы және ғылыми негізі бар , яғни қазақ халқының ат қоюына қарап оның таным-түсінігі, салт –санасы, арман-тілегі, сондай-ақ, этиклық талғамы мен ұлттық болмысы өте анық байқалады. «Бесік той. Жаңа туылған баланы бесікке бөлеу жорасы «бесік той» деп аталады. Кіндігі түскен баланы бес күннен кейін бесікке салады. Үй иесі бір малын сойып ауыл әйелдерін және баланың кіндік шешесін шақырады, келген әйелдер балаға арнап шашу, жейде, тана-моншақ, үкі, тағы басқаларды әкеледі».[7] Бесікке бөлеу (салу). Баланы бесікке бөлеуді халқымыз өнер деп таныған, бұл «бесік тойдың» артынан іле-шала болатын қимыл. Бесік тойға келген әйелдердің арасынан жолы үлкен тәжірибелі бір әйел баланы бесікке бөлейді, бесікке бөлеудің өзіндік ырымдары болады. Бұл тұста түбектің тесігінен балаларға тәтті, бауырсақ, құрт-ірімшік (тыштыма) үлестіреді. Осыдан кейін бесікті отпен аластап, баланы бөлейді. Бесікке салған әйелдерге көйлек, жаулық сияқты сый тартылады. Бала бөленген бесіктің үстінде жеті нәрсе (шапан, кебенек, тон, жабу, жүген, қамшы және бесік көрпе) жабады. Кебенек пен қамшы – ел қорғайтын ер болсын деген тілекті білдіреді. Үлкендер батасын беріп, баланың ер жетуіне, ананың үбірлі-шүбірлі болуына тілектестік білдіреді. Және Бесік жыры айтылады: «Айыр қалпақ киісіп, Ақырып жауға тиісіп, Батыр болар ма екенсің? Бармақтарың майысып, Түрлі ою ойысып, Шебер болар ма екенсің? Таңдайларың тақылдап, Сөзіңді жұрт мақұлдап, Шешен болар ма екенсің?»[8] Бесік аластау. Ана бөбегін қауіп-қатерден аулақ болу үшін үнемі бесікті аршамен аластап тұрады. «Қазақтың «бесік аластау»жырында; Алас, алас, баладан алас, Иесі келді, пәлесі көш! Көзі жаманның көзінен алас! Тілі жаманның тілінен алас!»[9] — деп айтылады. Баланы майлап сылау. Жаңа туылған баланы майлап сылаған кезде, өзіндік ырым жасап қауіп-қатерден аулақ болу үшін тілек тілейді. Қазақтың байырғы балалар туралы айтылған салттық жырларында баланы майлап сылағанда деген өлеңінде: «Тәу, тәу, тәу, Сыламақ менен, Қатып қалмақ сенен. Менің қолым емес, Бибі Фатима, бибі Зухра қолы, Ұмай ана, Қамбарлы ана қолы! Тастай қыл, Темірдей қыл, Сүттей ақ қыл, Дерт үйге кірмесін, Балаға тимесін»[10] — деп айтылады. Баланы қырқынан шығару. Қазақ халқы нәресте дүниеге келген қырық күнді қауіп-қатерлі деп санаған. Осы күнге аман-есен жеткен баланы сау-саламат болады деген. Қырық күнге дейін үйден шырақ өшірмеуді әдетке айналдырған. Нәресте туылып қырық күнге толғанда жақын туыс-туғандардың, көршілердің әйелдері қырық қасық шілде суын тамызып, нәрестені шомылдырып, нәрестенің қолын ұнға матырып, қарын шашын алып шүберекке түйіп, тұмарша етіп баланың оң иығына тағып, тырнағын алып көміп тастайды. Ұл баланы қырық күнге жеткізбей, отыз жеті-отыз тоғыз күнде, ал қыз баланы қырық күннен асырып, қырық екі-қырық төрт күнде қырқынан шығарады. Бұл – ұл баланың қалыңдығына төлейтін мал аз болсын, ал қыздың қалың малы көп болсын деген ырым. «Ит жейде кигізу (ит көйлек). Балаға қырқынан шыққанға дейін кигізетін жейдені «ит жейде» дейді. Қырқынан шыққан күні ит жейдесін шешіп алып оған тәтті, құрт-ірімшік түйіп, бір иттің мойнына байлап қоя береді. Ауыл балалары итті қуып ұстап, тәтті, құрт-ірімшіктерді таласа-тармаса жейді. Ит жейдені көбінесе баланың кіндік шешесі тігіп әкеліп жолын алады. Итжейде –дүние есігін ашқан нәрестенің алғаш киетін (қырқынан шыққанға дейін ) көйлегі. Әдетте итжидені «кіндік шеше» немесе «кіндік әке» болған адам нәрестеге жұмсақ кездемеден мол етіп, тігісін сыртына қаратып тігіп әкеледі . Нәрестенің ата –анасы оған көйлек ,шапан кигізіп ,қалжаға сойған малдың терісі мен төстігін беріп қайтарады. Бала қырқынан шыққан соң, кіндік шеше, кіндік әкелер , адал көйлек деп ресми бағалы кездемеден көйлек тіктіріп әкеліп кигіздіреді» .[11] Тұсау кесу. Бала бір жасқа толып, ақ босағадан енді ғана қаз-қаз тұрып, тәй-тәй басқан, жүруге талпынған сәбиге арнап, ата-ана қадамың құтты болсын деп тілек тілеп тұсау кесу тойын жасайды. Оған ауыл адамдары, туыс-туған, көрші-қолаңдар шақырылып сыйлы сыбаға тартылады. Оның ішінде жолы жақсы ақ көңіл адамның біреуі тұсау кеседі, тұсау кесуші адамды баланың ата-анасы ел-жұртқа өнеге болатын адамдардан таңдап, сәбиіне соның жолын, жасын берсін деп тілек тілейді. Баланың аяғын ала жіппен немесе қойдың майлы ішегімен, иә болмаса қаулап өскен көк шөппен байлайды. Оны өткір кездікпен кесу керек. Ала жіппен байлап кесудің мәнісі ешкімнің ала жібін аттамай, адал өссін деген тілектен туған. Ал майлы ішекпен байлап кесу ешкімді жатсынбай майлы ішектей араласу, елгезек, бауырмал өссін дегенді білдіреді. Көк шөппен байлап кесу баланы көктей қаулап тез жетілсін, көбейіп-көктесін дегенді білдіреді. Тұсау кескен балаға ақ жол тілеп: Қаз-қаз балам, қаз балам, Тақымыңды жаз балам, — деп тілеу тілеген. Атқа мінгізу. Баланың буыны бекіп, төрт-бес жасқа келгенде немесе ат үстінде өзін ұстай алатын болғанда атқа мінгізу салты өткізіледі. Себебі ұлтымыз ат — ер қанаты деп түсінген ұрпақты ат үстінде ойнайтын етіп жетілдіру, жауынгер етіп тәрбиелеу, еңбекке баулу мақсатынан туған. Балаларға арналып алдын ала ат дайындап ер-тұрман әзірлейді. Баланы атқа мінгізген күні арнайы атқа мінгізу тойы жасалады. Бұл қазақтың көшпенді тіршілігіне байланысты туылған салты. Сүндет той. Бұл той қазақ халқы арасында ислам діні тарағаннан кейін қалыптасқан. Ислам дінінің жол-жосыны бойынша ұл баланы бес жас немесе жеті жаста сүндетке отырғызады. Сүндетке отырғызу мұсылман болудың бірінші шарты ретінде қаралады. Той қарсаңында сүндеттелген баланың басына немесе иығына үкі тағып, атқа мінгізіп, жақын туыс-туғандары мен жекжат-жұраттарын аралатады, барған жердегі адамдар шашу шашып құттықтайды. Балаға үкі тағылған кепеш кигізіп, ауыл-аймақтағылар тегіс шақырылып, мал сойылып, қазақтың ат бәйге, балуан, қыз қуу, теңге алу, жамбы ату, т.б ойын тамашалары мен салтанатты салттары өткізіледі. Сүндет той әр адамның әл-ауқатына қарай өткізіледі. «Тіл ашар. Баланың жаңадан балдыр-бұлдыр тілі шыға бастағанда ауыл ақсақалдары тілінен май тамған шешен, шежіреші, көш басы көсем болсын деп батасын беріп, баланың тілін шытпен созып аузына түкіріп жолын алу салты «тіл ашар» деп аталады».[12] Танабау тағу. Бала әкесіне немесе шешесіне ілесіп жұмыс басында қолқабысын тигізіп жүргенін көргенде, ел-жұрт жігіт болыпты, қажетке жарапты деп құттықтап танабау тағады. Танабауға тана, шыт, парша-парат ақша, т.б нәрселер беріледі. Танабау тағушыларды баланың ата-анасы шақырып қонақ етеді, мұны танабау тағу деп атайды. Айдар тағу. Қазақта ұл баланы зарығып жүріп көрген ата-ана ұлына кішкене күнінде төбе шашын ұзартып өсіріп, моншақ араластырып өріп қояды. Мұны ертеде қазақта көп қолданған. Тарихи деректерге қарағанда, Кенесары мен оның немересі атақты Наурызбай батырда айдар болған екен. Бала он жасқа келіп айдарынан намыстанған кезде оның айдарын алып тастау барысында бірер мал сойып тойлайтын әдет болған. Тана тағар. Қыз балаға тұлым өріп, құлағын тесіп, тана тағу ырымы ертеден жалғасып келе жатқан салт. Тана тағарда туыс-туған, көрші-қолаңдарының әйелдерін шақырып шағын тамаша өткізіп береді, мұны қазақта тана тағар деп атаған. Тоқым қағу. Жеті- сегіз жасар бала нағашы жұрты бәсіреге мінгізген құнанына ашамай ерін ерттеп мініп, бірінші рет үйінен алысқа жолаушылап шығып, нағашы жұртына барады. Сонда әке-шешесі бір малын сойып, ауыл аймағын жинап, тоқым қағар тойын жасайды. Қазақ халқы дүниеге бәр перзент келсе,тек сол перзент келген отбасы ғана емес,бүкіл ауыл, ел-жұрт, туыс туған түгел мәре сәре қуанып, шашу апару. Бауы берік болсын айтуды кісілік парыз деп санайды. Перзент дүниеге келіп, оны құндақтап орап ,анасының қасына жатқызған соң, жолы, жасы үлкен бір әйел шашу шашады. Онда дүниеге келген перзент ұл болса: «Айдарынан жел есіп, Ат ойнатар ер болсын. Мандайынан күн сүйіп, Ақыл ойы мол болсын! – деп жақсы мінез,жарасымды қасиеттер даруын тілейді. Ал дүниеге келген перзент қыз болса,онда: Жүзі айдай жарқырап, Ауылға болсын өнеге. Болып елге шам щырақ, Жетік болсын өнерге!»[13] -деп оны білімді ,көрікті , өнерлі болуын тілейді. Бұл өмірге жаңа ұрпақ әкелген ана мен өмір есігін алғаш ашқан перзентке деген құрметпен игі тілек. Сондай-ақ адамдар арасында достық пен береке-бірлікті арттыратын өнеге. Отбасы – бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің негізгі құралы болып келеді. Сондықтан ол – адам үшін ең үлкен орта «Отбасы – белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралардың сақтаушысы. Онда бала алғашқы рет өмір жолымен танысады, моральдық нормаларды игереді. Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның азамат болып өсуінің кепілі. Отбасы – оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы».[14] жүктеу/скачать 25,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|