Сабақтың тақырыбы: Сөздің тура және ауыспалы мағынасы Мақсаты

Шалқар ауданы

Сарысай негізгі мектебі

Аймағамбетова Кәмшат Әбдірқызы

Мақсаты:

ә) Дамытушылық: Сөз байлығын молайту, сөздік қорын байыту, ойлау қабілетін дамыту, ережеге қорытынды жасауға үйрету;

Әдісі: Сұрақ-жауап, ұжымдық оқыту, оқулықпен жұмыс, шығармашылық жұмыс, талдау, баяндау, зерттеу, т.б.

Сабақтың көрнекілігі: слайд-шоу, интерактивті тақта, компьютер, гр.диктант, кесте.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, биология, тарих, т.б.

Сабақтың жүру барысы:

І. Ұйымдастыру:

1. Сыныптың сабаққа қатысы.

2. Үй тапсырмасын тексеру.

(44-жаттығу. Тақырыпты сұрақ-жауап арқылы қорытындылау.)

«Білекті бірді жығады,

Білімді мыңды жығады.»

Сөздің затты я құбылысты атап білдіретін мағынасы тура мағына деп аталады.

Сөздің ауыспалы мағынасы бір заттың негізгі атауыш мағынасын екінші бір затқа атау етіп ауыстырып қолдануды ауыспалы мағына немесе туынды мағына деп атайды.

«Әрекет» (Жаңа тақырыпты бекіту жұмыстары.)

- Балалар, әдебиет сабағынан жақсы білеміз, ауыз әдебиеті дегеніміз не? Түрлері қандай?

- Ауыз әдебиеті дегеніміз – халқымыздың ауыздан-ауызға тарап, ұрпақтан - ұрпаққа жеткен халық туындысы. Түрлері: Тұрмыс-салт жырлары, батырлар жыры, ғашықтық жырлар, мақал-мәтелдер, ертегілер т.б.

- Ендеше, біз бүгінгі сабағымызды «Бауырсақ» ертегісінің желісі бойынша жүргіземіз. «Бауырсақ» ертегісін жақсы білеміз ғой.ендеше есімізге түсіріп жіберейікші. Кім айтып бере алады?

(Қысқаша мазмұны айтылып өтеді. 3оқушы)

-Оқушылар, біздің сыныптағы электрондық поштамызға жаңа хат түсіпті. Хат мәтіні мынадай:

----------- --------------- ----------------------.

-Кәне, оқушылар атай мен әжейге көмек берейік. Ертегідегі бауырсақты түлкі жеп қойса, бүгінгі бауырсаққа көмек беріп, атай мен әжейді қуантайық. Ол үшін бүгін бізге үлкен білім керек болып тұр. Бауырсақ орман жаққа кетіпті. Түрлі аңдарға кездесіпті. Олардың көп тапсырмасы бар екен. Алдымен қасқырға жолықса керек.

Қасқырдың тапсырмасы:

1. 41-жаттығу. Бет, құлақ, кілт, терең, ақ сөздерінің тура және ауыспалы мағынасын тауып, басқа сөздермен байланысқа түсіріп , тіркес құра.

• 
  Анамның тілі – аяулы үні.
  
• 
  Ата – асқар тау,
  

Бала – жағасындағы құрақ.

• 
  Тіл – көңілдің кілті.
  
• 
  Еңбектің наны тәтті,
  

-Балалар, бауырсақ енді аюға кездесіпті.

1. 
   Мәтінді оқып,құрамында ауыспалы мағынадағы сөздері бар сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.
   
2. 
   Кезекті жаңылтпаштарға берейік. Жаңылтпаш ішінен тура және ауыспалы мағынадағы сөздерді табайық.
   

1. 
   Ағаны бала ағаламағаны, 2. Жасыл көктем,
   

Ағаны бала бағаламағаны, Жақсы тіккен.

Әдепті бала бола алмағаны. Жібек көрпе жамылдырды.

Жасыл өңге малындырды.

-Бауырсақ үшін аюдың да тапсырмасын орындадық. Енді қоян не айтар екен?

Қоянның тапсырмасы:

А) Шығармашылық диктант. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді тауып, ұйқастырып қойыңдар.

1. 
   Ой маржанын тере білген,
   

Әр сөзіңді емемін мен,

Ана сүті – .................(ана тілім)

2. 
   Тіл – ырысың, өрісің де,
   

Ғажап күнсің мен үшін де –

Бабам тілі - .................(қазақ тілі)

3. 
   Мекендеген портфелімді
   

Қызаратын қатем үшін

Кірлетпеймін ............(дәптерімді)

Ә) Мына сөйлемді дәптерлеріңізге жазып, ішінде ауыспалы мағынада тұрған сөздің астын сызыңыз.

А) Интертақтада үш сурет берілген. Сол суреттерді қатыстырып тілге байланысты сөз тіркесін немесе сөйлем құра.

Қазақ тілі – жүрек үні.

Қазақ тілі – жұлдыздай мәңгі жарқыра!

Қазақ тілі – алтын күнсің шуақ шашқан биіктен!

• 
  Осындай сіздердің сөздеріңізді мен М.Жұмабаев атамыздың мыны өлең жолдарымен тиянақтап, қорытындылай кетейін.
  

Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ-ардың,

Жауыз тағдыр жойды бәрін не бардың.

Алтын күннен бағасыз бір белгі боп,

Нұрлы жұлдыз, бабам тілі сен қалдың,-

деп айтқандай, тіл –тарих, тіл – күретамыр, тіл –тәуелсіздік.

Ә) «Тапқыр болсаң, тауып көр». (Қайсысы қай мағынада?)

1. 
   Тәтті ұйқы, тәтті қиял, тәтті алма.
   
2. 
   Ашық аспан, ашық әңгіме, ашық мінез.
   
3. 
   Иненің көзі, байлықтың көзі, адамның көзі.
   
4. 
   Өткір ой, өткір мінез, өткір пышақ.
   
5. 
   Алыс арман, алыс туыс, алыс жер.
   
6. 
   Қара көйлек, қара жер, қара ниет.
   

(Графикалық диктант)

тура

ауыспалы

–Ал, жақсы, балалар, бәріміз аңдар тапсырмасын орындап, бауырсақты құтқарып алдық. Әрине, оған біз білімімізбен қол жеткіздік. Ендеше, «Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар» деген осы болса керек. Біз бүгін қуаныштымыз, атай мен әжейге үлкен көмек жасадық. Енді қарияларға жеткенше әңгімелесіп барайық.

1. 
   Сөздің затты я құбылысты атап білдіретін мағынасы тура мағына ма?
   

2. 
   Сөздің ауыспалы мағынасы бір заттың негізгі атауыш мағынасын екінші бір затқа атау етіп ауыстырып қолдану ма?
   

3. 
   «Терең білім» тура мағынада ма? ИӘ немесе ЖОҚ
   
4. 
   «Ыстық су» ауыспалы мағынада ма? ИӘ немесе ЖОҚ
   

Тақырыбы: Сөздің тура және ауыспалы мағынасы

Мақсаты: 1. Оқушыларға сөздің тура және ауыспалы мағыналарының ерекшеліктерін түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын жүргізу;

2. Оқушылардың ойлау, сөйлеу тілін, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы есте сақтау, шығармашылық қабілеттерін дамыту;

3. Оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, ұқыптылыққа, байқағыштыққа, жылдамдыққа, ойын ашық, еркін жеткізуге, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу;

Әдіс - тәсілдер: түсіндіру, жаттығу, ой жинақтау, сұрақ - жауап

Көрнекіліктер: тірек сызба

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа сабақ

Сабақ барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сабақ үдерісіне дайындау

ә) Үй тапсырмасын тексеру. 40 - жаттығу. Мәтінді көшіріп жазып келу.

Сөздікті пайдаланып, қарамен берілген сөздердің мағынасын анықтау.

Жыршы -

Жібек жіп -

Шешен -

Ой шақыру. Венн диаграммасы арқылы мәтін мен сөздің ұқсастықтары мен ерекшеліктерін ажырату.

Мәтін ------------ ұқсастықтары --------------- Сөз

б) Жаңа сабақ

(Балалар тақтадағы мысалдарды оқып, өздерінше қайталанып тұрған сөздің қайсысы тура мағынада тұрғандығын тауып көреді).

Көздің жасы, жас адам, жасы үлкен

Көздің жасы - тура мағына

Жас адам - ауыспалы мағына

Жасы үлкен - ауыспалы мағына

в) Жаттығу жұмыстары

41 - жаттығу. ІІ тапсырма. Берілген сөздердің тура және ауыспалы мағыналарын тауып жазыңдар.

Сөздер ----------- Тура мағына ---------- Ауыспалы мағына

Бет ----------- Адамның беті ---------- Бетімен кету

Құлақ

Дүние

Ақ

Өту

Терең

Үлгі:

Қымыз, құрт,... Сұра, турашыл,...

42 - жаттығу. Өлеңді көшіріп жазып, ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөз бен сөз тіркестерін тауып, астын сызыңдар.

Үлгі: сөздің патшасы,...

Графикалық диктант

тура

қисық мінез, жақсы бала, ақ көңіл, терең су, қара ниет

г) Бекіту. Венн диаграммасы

Тура мағына ----------------- Ауыспалы

Графикалық диктант

тура

палы

тура

палы

қисық мінез жақсы бала ақ көңіл терең су қара ниет
Графикалық диктант

тура

палы