Сабақтың тақырыбы: Құстардың шығу тегі. Құстардың пайда-зияны оларды қорғау. Құс жұмыртқасының құрлысы

Совхоз орта мектебінің биология пәні мұғалімі Байдрахманов Сарыбала Сұлтанбекұлы

Жануартану. 7 сынып

Сабақтың тақырыбы: Құстардың шығу тегі. Құстардың пайда-зияны оларды қорғау.

Құс жұмыртқасының құрлысы.

• 
  Сабақтың мақсаты: Омыртқалы жануарлардың құстар класына шолу
  

• 
  Білімдік: Құстар класы, құстар класына жалпы сипаттама, құс
  

• 
  Дамытушылық: Қазақстанда кездесетін құстардың жинағымен
  

• 
  Тәрбиелік: Елімізде кездесетін құстарды аялау, қызыл кітапқа енген құстарды аялау
  
• 
  Сабақтың түрі: жаңа сабақ
  
• 
  Сабақтың типі: интеграциялық сабақ
  
• 
  Көрнекіліктер: Интерактивті тақта, құс жұмыртқасы, Қазақстанда кездесетін құстар жинағы, құстардың экспонаттары
  
• 
  Сабақтың барысы:
  

Ғалымдар құстардың жорғалаушыларға арғы тегінен ұқсастығын қазба қалдықтар бойынша дәлеледей түсті. Тұңғыш рет 1861 жылы бұдан 150 млн. жыл бұрын тіршілік еткен қанатты жануардың қазбадан қауырсынынының қалдығын тауып, археоптрикс(көнеқұс) деп атады. Кейініректе дене құрлысы айқынырақ көрінетін, көнеқұстың таңбасы табылды. Көне құстың қанаттары мен құйрығындағы қауырсындарының жақсы жетілгендігін көреміз. Дене мөлшері кептердей бұл қанатты жануар құсқа да, жорғалаушыларға ұқсас болып шықты. Олар онша жақсы ұша алмағанымен де орманда тіршілік етіп, ағаштан ағашқа секіргенде біраз қашықтыққа қалықтауға қанатын пайдаланған. Астыңғы және үстіңгі жақ сүйектерінің болуы, 20 омыртқадан тұратын құйрығы-оның кесірткеге ұқсас белгілері еді.

Ал аяғындағы төрт саусақ пен жіліншік нағыз құсқа тән қасиет болатын. Бұл белгілер көне құстардың жорғалаушылармен мен құстар арасындағы аралық жануар екендігін білдіреді.

Американдық палеонтологтар Техас штатының батыс бөлігінде Пост деген шағын қаланың маңынан 225 млн. жыл бұрын тіршілік еткен құс тәрізді жануардың тасқа айналып, жақсы сақталған қаңқасын тапты. Оны ғалымдар протоавис деп атады, оның қазақша баламасы ілкі құс. Ілкі құстың мөлшері-қарғадай.

Тауықтың жұмыртқасы жұмыртқа жолмен, ең соңғы қысқа бөлігі-қынапқа түсіп, онда бұлшықеттердің жиырылуынан клоака арқылы сыртқа шағады.

Халық арасында сарыуыз бен ақуыздың жиынтығын жұмыртқа деп атайды. Сарыуыз бен ақуызды кеуіп кетуден және салқындаудан қорғайтын қатты қабық әкқабық деп аталады.

Әк қабықта өте ұсақ тесіктер-шұрықтар болады, ұрық дамыған кезде сол шұрықтар арқылы газ алмасады. Әкқабықтың сыртында жұқа қабықша болады, ол шұрықтар арқылы жұмыртқаға сұйықтық пен микробтардың өтпеуін қамтамасыз етеді.

өткен сабақты жаңа сабақпен байланыстыру үшін

Тапсырма Сәйкестендіру тесті

Аққу киелі құс құстар біздің досымыз Құстарға қамқор болайық

Осы тор көздердегі әріптерден тақырыпқа байланысты сөзді тауып,

Мағынаасын ашу

О	Р	Н	И	Т	О	Г	И	Я
Қ	А	Ц	И	Я	Р	К	Ғ	Ш
Г	Р	Х	Е	О	П	Т	Р	Ь
И	А	П	О	Г	Д	Ұ	И	У
М	Б	Ы	Б	Т	Ж	А	К	Я
С	А	К	У	С	О	Р	С	О

Аққу құсы әдемі құс болғандықтан, жалпы ақ түсті болып келеді - сұлулыққа теңеген. Қазақтың әдемі қыздарын аққуға теңеген.

Құстардың ішінен жұптасып өмір сүретін бірден-бір құс.

Егер Жұбынан айырылып қалса, не біреуі қаза болса, екіншісі адамша қайғырып,ауырып өлуге барған. Осы жағдайдан кейін екінші аққуға қосылмайтын болған.

IV.Сабақты қортындылау

Ұяшықтар сөйлейді(Берілген сұрақтарға жауап беру)

Құстарды неліктен жылы қандылар деп атайды?

Құс терісінің қосалқы бөлімдерін атаңдар.

Құстары зеттейтін ғылым:

Құстың етті қарыны қандай қызмет атқарады?

Құстардың қандай белгілері жорғалаушыларға ұқсас?

Құсжұмыртқасы тұрады:

Құстардың арғы тегі болып саналады?