Сабақтың тақырыбы: Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы Сабақтың мақсаты: а білімділігі

• 
  III. Картамен жұмыс:
  
• 
  Қазақ хандығының алғашқы территориясы қандай? /Шу- Талас
  
• 
  Орта ғасырларда Қазақ хандығының солтүстіктегі көршілес ел қандай хандық? /Сібір хандығы/
  
• 
  Есім хан тұсындағы қазақ хандығының астанасы/Түркістан/
  
• 
  Тұрсын хан тұсындағы қазақ хандығының астанасы/Ташкент/
  
• 
  Қазақ хандығының құрылуы екі мемлекеттің ішкі саяси жағдайына байланысты болды,қай мемлекеттер/Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан
  

1. 
   Тәуке хан болу қарсаңындағы Қазақ хандығының саяси жағдайы бойынша пирамидалық тізбек құру.
   XVI ғасырдың ортасында Батыр қонтайшының билікке келуіне байланысты Жоңғар мемлекетінің күш - қуаты артты. Батыр қонтайшы тұсында қазақтар мен жоңғарлар арасында 1635, 1643, 1652 жылдары үш рет қарулы шайқастар болды. Осы кезде қазақтардың хан тағына 1628 - 1652 жылдары Есімнің баласы Жәңгір отырды.
   Оның ғұмыры жоңғарларға қарсы күреспен өтті. Қазақ халқы оның жоңғарларға қарсы күрестегі ғажайып ерліктері үшін Салқам Жәңгір атады.
   2. Тәукенің хан тағына отыруы. Тың өзгерістер енгізді.«Хандық кеңестің» және «билік кеңестің» рөлін арттырды. Хан мен билер ғана соттық мансапты атқаруға тиіс болды
   Билер жергілікті атқарушы өкіметке айналды. Феодалдық талас - тартыс пен бытыраңқылықты жойып, бір орталыққа бағынған қуатты Қазақ хандығын құруға күш салды
   3. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы жағдайы.Елдің ішкі жағдайы өте шиеленісіп тұрды. Үстем тап өкілдері арасында ішкі, талас - тартыс пен алауыздық өршей түсті. Қазақ жүздері біртұтас қазақ хандығын мойындағанмен, іс жүзінде олар Ұлы ханға бағынбау үрдісін ұстанды. Сұлтандардың өздері кіші хандарға бағынғысы келмей, өз алдарына жеке - дара билік жүргізуді көздеді
   Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының сыртқы жағдайы. Орыс мемлекетімен экономикалық және саяси - дипломатиялық байланыс орнатуға тырысты
   1573 жылы С. Малцев пен Т. Чебуков бастаған орыс елшілігі келді.1694 жылы Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейту туралы келісім жасады.
   Ресей болса қазақ хандығын Сібір ханы Көшімге қарсы одақтас еткісі келді. 1598 жылы Көшім біржолата жеңіліске ұшырады. Тәуке хан жоңғарларға қарсы күреске көршілес жатқан қырғыздар мен қарақалпақтарды да тартты.
   4. «Жеті жарғы»
   Тәуке хан хандықтың ішкі жағдайына ерекше назар аударып, мемлекеттің күш - қуатын арттыруды мақсат етті. Сол мақсаттың түп қазығы «Жеті жарғы» еді. Ел аузында сақталған «Күлтөбенің басында күнде жиын» деген сөз осыдан қалса керек. «Жеті жарғы» қазақтардың бұрыннан келе жатқан әдеттегі құқық нормалары. Жарғының негізі «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы сияқты» байырғы қазақ хандарының мемлекетті басқару мен халықты билеудегі қалыптасқан үлгі, жобаларының алынды. Зерттеулерге қарағанда «Жеті жарғыны» жасауға Тәуке ханның ұсынысымен қазақ елінің таңдаулы жеті биі қатысқан. Солардың қатарында өз заманының үш данасы, үш кемеңгер деп танылған қазақ халқының үш көсеміне айналған Төле би, Қазыбек және Әйтекелер заң жобаларын сахараның сол замандағы тұрмыс – тіршілігіне сәйкестендіре жаңартып қайта жасаған. Қазақша «жарғы» деген сөз әділдік деген ұғымды білдіреді.
   Қасым ханның қасқа жолы.
   1. Мүлік заңы ( жер дауы, мал - мүлік дауы);
   2. Қылмыс заңы ( кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық істеу);
   3. Әскери заң ( қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат, қара қазан мәселелері);
   4. Елшілік жоралары ( майталман шешендік, халықаралық қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
   5. Жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері жасауыл және т. б.)
   Тәуке ханның «Жеті жарғысы»
   1. Жер дауы. 2. Үй іші мен бала тәрбиелеу. 3. Ұрлық – қарлық, барымта.
   4. Бір халық пен басқа ру арасындағы дау. 5. Ұлтын жаудан қорғау. 6. Құн дауы. 7. Жесір дауы.
   5.Сергіту кезеңі: (асық ойнау)
   

2. Тәуке хан қай жылдары билік құрды?»(1680-1715/1718жж.)

3. «Билер кеңесі» қай жерлерде өтті? (Битөбе, Мартөбе, Күлтөбе)

4. Тәуке ханның басты мақсаты қандай болды? (Бір орталыққа бағынған қутты Қазақ хандығын құру)

5. Тәуке ханның билік құрған жылдары тарихта қандай атпен қалды? («Алтын ғасыр», «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман»)

6. 1694 жылы Тәуке хан І Петрға елшілікке кімді жіберді? (Аталықов)