Салқынбай А., Абақан Е. с
ол сема әр түрлі семантикалық деңгейде қалыптасады. С Ө ЙЛЕМ
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| 206
ол сема әр түрлі семантикалық деңгейде қалыптасады. С Ө ЙЛЕМ - с и н т а к с и с т ің негізгі фамматикалық категория- ларының бірі. С. мағына, қызмет, т ү л ға ж а ғы н а н с ө з ге (*және сөзтұлғаға) және сөз тіркесіне қарам а-қарсы қойылады. Кең мағынасында кез келген сөйлеу (фраза) С. болады. С. - күрделі не ж а й С .- г е б ө л ін е д і. Тар м ағы на д а: ж ай С. - арнайы грамматикалық үлгімен жасалған предикативтілік мағынасы бар және өзіндік мағыналық қүры - лысы бар б е л гіл і б а й л а н ы с қы зм ет атқаратын, интонация мен сөз тәртібі бар хабар бірлігі. Жай С .-нің н е гізгі сипаттары: с и н т а к с и с т ік , с е м а н т и ка л ы қ қүрылысы, интонация мен сөз т ә р т іб і, с ө й л е м м ү ш е л е р і. Х абарлау м а қс а ты н а қа р а й : хабарлы С., сүраулы С., лепті және бүйрықты С. болуы мүмкін. Э л е м е н та р л ы с и н т а к с и с т ік қүрылыс ретінде жай С. екі не одан көп с ө з д ің түл ға сы н а н түрады. С .-нің жайылма түрі - қиысу, меңгеру, матасу ереже- л е р ін е с ә й к е с ж а с а л а д ы . Үндіеуропа тілдерінде жай С. көбіне екі компоненттен (бөлік- тен) (баяндауышжәне бастауыш) түрады. Баяндауыш әрқашанда предикативті белгіні (іс-әрекет, жағдай, қасиет, сапа) көрсетеді, ал бастауыш - субъектіні, я ж и сөй-сөй осы б е л гін ің и е сін не оны жасаушыны белгілейді. XX ғ. 60- 80 жж. зерттеулер көрсеткендей, грамматикалық бірлік ретіндегі С .-ді лексикалы қ маңызынан бөліп қарастыруға болмайды. С.- нің прагм атикал ы қ қа б іл е ті, ко м м уни ка ц и я л ы қ м үм кін - шіліктері зор болады. Күрделі С. - екі не одан кеп жәй С.-нің жаңа синтаксистік құрылымға бірігуі- нен пайда болады. Қазақ тілі білімінде А. Байтұр- сынов, К.Аханов, С.Аманжолов, Н .С ауранбаев, М .Б ал ақаев, Р.Әміров, Т.Сайрамбаев, Ә.Абла- қов, Қ.Есенов, Т.Қордабаев т.б. С.-нің синтаксистік құрылымы мен мағыналық сипатын зерт- теген. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|