Салқынбай А., Абақан Е. с

ҚДР-ҚАР
Өзбекстан,  Қазақстан  түрғын- 
дары сөйлейді. Екі диалекгісі бар: 
солтүстік-шығыс және  оңтүстік- 
батыс.  Олардың  фонетикалық 
айырмашылығы  бар.  Қ.т.  ерек- 
шелікгері: жалпы түркі  -ч және  - 
ш, Қ.т.-де -ш және -с-ға ауысады. 
Бұл  жағынан  Қ.т.  қазақ  және 
ноғай тіліне өте жақын тіл.  Қазақ 
тіліндегі тас-тар,  Қ.т.-де тас-лар 
болып  келеді.  Бүл  жағынан  Қ.т. 
оғыз тобына жақын түрады.  Қ.т,- 
де бұлғар тілдерінің, мыс., чуваш 
тілінің  әсері  байқалады.  Ертеде 
қарақалпақтар  көне  өзбек  тілін 
білген.  1924-28 жж.  бастап араб 
тете жазуын, кейін латын, ал 1940
ж.  бастап  орыс  жазуын  пайда- 
ланып  келеді.
КДРАПАЙЫМ СӨЙЛЕУ-үлттық 
тілдің біртүрі. Қ.с. (просторечие) 
диалект,  ж аргон  жэне  халық 
говорларымен  бірге  хапықтың 
а уы зе кі  тіл ін е   жатады .  Қ .с. 
диалект ire  тәуелді  болмайды. 
Қ.с.  тек орыс лингвистикасында 
ғана  бар  уғым,  сондықтан  Қ.с. 
басқа тілдерде болмауы  мүмкін.
КДРАТПА  СӨЗ -   біреуге  ар- 
налып  айтылған  сөйлемде оның 
кімге  арналғанын  білдіретін  сөз 
не сөз тіркесі.  Қ.с. тыңдаушының 
кеңілін  аудару  үшін  жұмсалады. 
Мыс.:  Шырағым,  сен абыржыма. 
Қ.с.-дің  қызметінде,  көбінесе, 
жалқы есімдер, туыстық қатысты 
білдіретін зат есімдер,  эмоцио- 
нальды мәнді есімдер жұмсалады.
121
Қ.с. сейлемнің барлық позиция- 
сы нда  келе  б е р е д і,  б ір а қ 
сөйлеидегі сөздермен байланысқа 
түспей,  ез  позициясының  оңа- 
шалығын  және  грамматикалық 
дербестігін сақтайды да, сейлем 
мүшесі болаалмайды. Қ.с. ерек­
ше  шақыру  интонациясымен 
айтылады.  Қ.с.  кейде  бағытты 
атап  қана  қойм ай,  айтылар 
ойдың  алуан  түрлі  мағыналық 
қы ры н  да  аңғартад ы .  Қ .с. 
диалогта,  ауызекі  сөйлеуде, 
шешендік сөздерде, фольклорлық 
шығармада,  үндеулерде, керкем 
әдебиетте мол  қолданылады.

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: