Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет239/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   235   236   237   238   239   240   241   242   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

ПРЕДИКАТИВТІЛІК 
-  синтак- 
систің  негізгі  бірлігі  болатын 
сөйлемнің қызметтік ерекшелігін 
білдіретін синтаксистік категория. 
Сөйлемнің негізгі белгісі ретінде 
хабарды  болмыспен  байланыс- 
тырады.  Сөйлемді  айқындайтын 
белгілер  ішінде  П.  абстракция- 
лану  дәрежелерінің  ең  жоғары 
сатысы  болып  табылады.  П. 
жасаудың  негізгі  қүралы  -   рай 
категориясы.  Сонымен қатар,  П. 
деп  кез  келген  айтылған  сөздің 
жалпы логикалық қасиетін және 
ой—қасиетін атайды. Бүл аспек- 
тіде  П.  предикация  үғымымен 
(оның  негізгі  қасиеті  болмыспен 
байланы ста 
болуы) 
ж әне 
пропозиция  үғымымен  (негізгі 
қасиеті -  шындық)  уштасады.
ПРЕДИКАЦИЯ 
(лат.  praedi-
catio -  айтылған  сез) -  сөйлеудің 
үш  негізгі  қызметінің  бірі  (атау,
локациямен  бірге).  Жағдаиды, 
оқиғаны,  істі  бейнелеу  мақса- 
тында  тә уе л сіз  ой  атауын 
біріктіру.  П.  дегеніміз-пропози- 
цияның  жасалуы.  П.  екі  кезеңге 
белінеді:  бірінші  кезең  (П.-ның
тар  мағынасы)  —  пропозиция 
ж асау,  элем ентарлы   т іл д ік 
сөйлел/щердің мағынасын жасау;
екінші  кезең  (П.-ның  кең  мағы- 
насы) -пропозицияны болмысқа 
қатысты  бекіту  (растау  немесе 
теріске шығару).
Теориялық лингвистикада  П. 
туралы екі негізгі көзқарас қалып- 
тасқан:  1)  П.  сөйлемнің  қызметі 
ретінде қарастырылады, ал оның 
көрсеткіштері «септеулік морфе- 
малар» сөйлемге қатысты болады 
(Л .Е льм слев);  2)  П.  « е тіс тік
кеш енінің»  қы зм е ті  р е тін д е 
қарастырылады (И.И. Мещанинов). 
Осы  екі  көзқарасқа біайланысты 
П.-ның екі типологиясы жасалған. 
Оның бірінші түрі мынадай болып 
келеді:  1)  б ір ін ш іл ік  е с ім д ік 
синтагма, екі есімнің бірге келуі, 
мыс.:  «жеңімпаз  -   жауынгер»; 
2)  есілддікті  сөйлем;  3)  мезгілдік 
орны  бар  есімдік  сөйлем:  «бүл 
кешегі  жауынгер  -   жеңімпаз»; 
4)  е т іс т ікт і  сөйлем ,  е т іс т ік - 
сөйлемнің  екінші  мүшесі,  мыс.: 
«жауынгер  жеңімпаз  атанды». 
Екінші  типологияда  П.  етістіктің 
дамуымен  байланысты  болады:
1)  кеп  қүрам д ы   қүр ы л ы м ;
2)  аморфты  (тулғасыз)  қатар;
167




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   235   236   237   238   239   240   241   242   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет