ПРЕДИКАТИВТІЛІК - синтак-
систің негізгі бірлігі болатын
сөйлемнің қызметтік ерекшелігін
білдіретін синтаксистік категория.
Сөйлемнің негізгі белгісі ретінде
хабарды болмыспен байланыс-
тырады. Сөйлемді айқындайтын
белгілер ішінде П. абстракция-
лану дәрежелерінің ең жоғары
сатысы болып табылады. П.
жасаудың негізгі қүралы - рай
категориясы. Сонымен қатар, П.
деп кез келген айтылған сөздің
жалпы логикалық қасиетін және
ой—қасиетін атайды. Бүл аспек-
тіде П. предикация үғымымен
(оның негізгі қасиеті болмыспен
байланы ста
болуы)
ж әне
пропозиция үғымымен (негізгі
қасиеті - шындық) уштасады.
ПРЕДИКАЦИЯ (лат. praedi-
catio - айтылған сез) - сөйлеудің
үш негізгі қызметінің бірі (атау,
локациямен бірге). Жағдаиды,
оқиғаны, істі бейнелеу мақса-
тында тә уе л сіз ой атауын
біріктіру. П. дегеніміз-пропози-
цияның жасалуы. П. екі кезеңге
белінеді: бірінші кезең (П.-ның
тар мағынасы) — пропозиция
ж асау, элем ентарлы т іл д ік
сөйлел/щердің мағынасын жасау;
екінші кезең (П.-ның кең мағы-
насы) -пропозицияны болмысқа
қатысты бекіту (растау немесе
теріске шығару).
Теориялық лингвистикада П.
туралы екі негізгі көзқарас қалып-
тасқан: 1) П. сөйлемнің қызметі
ретінде қарастырылады, ал оның
көрсеткіштері «септеулік морфе-
малар» сөйлемге қатысты болады
(Л .Е льм слев); 2) П. « е тіс тік
кеш енінің» қы зм е ті р е тін д е
қарастырылады (И.И. Мещанинов).
Осы екі көзқарасқа біайланысты
П.-ның екі типологиясы жасалған.
Оның бірінші түрі мынадай болып
келеді: 1) б ір ін ш іл ік е с ім д ік
синтагма, екі есімнің бірге келуі,
мыс.: «жеңімпаз - жауынгер»;
2) есілддікті сөйлем; 3) мезгілдік
орны бар есімдік сөйлем: «бүл
кешегі жауынгер - жеңімпаз»;
4) е т іс т ікт і сөйлем , е т іс т ік -
сөйлемнің екінші мүшесі, мыс.:
«жауынгер жеңімпаз атанды».
Екінші типологияда П. етістіктің
дамуымен байланысты болады:
1) кеп қүрам д ы қүр ы л ы м ;
2) аморфты (тулғасыз) қатар;
167