Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет214/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

М О Р-М О Р
мағынасы зерттеледі. Граммати- 
каны  М.-ға  (сөз  грамматикасы) 
және  синтаксиске  (сөз  тіркесі, 
сөйлем  грамматикасы )  бөліп 
қарастыру  дәстүрге  айналған. 
Бірақ Ф. де Соссюр, Л.Ельмслев,
3 .Х аррис,  Ч .Х оккет  м ұндай 
бөлудің  қа ж е ттіл ігі  ж о қ  деп 
есептейді,  өйткөні  кейбір  М.-сы 
дамымаған  тілдерде  (ағылшын, 
қытай,  тибет,  бирма)  М .-ның 
маңыздылығы  төмен  болады. 
Сонымен  қатар,  агглютинативті 
(жалғамалы)  тілдерде  (жапон, 
түркі  т.б.)  аффикс  пен  көмекші 
сөздерді  бөлу  оңай  болмайды. 
Тілдердің жалпы  жэне  жеке  М.- 
сын  бөліп  қарастырады.  Жалпы 
М.-ның  міндеті  морфологиялық 
әдістерді  зерттеу,  морфология- 
лы қ  мағынаны  зерттеу,  белгі 
аралық  формальды-мағыналық 
қатынастарды  зерттеу.  Көмекші 
әлементтердің  мағыналары:  1) 
семантикалық  (атауыш)  және 
синтаксистік («реляциялық») деп 
екіге  бөлінеді;  2)  сөзжасамдық 
(«деривациялы қ»)  ж әне  сөз 
өзгертуш і  («грамматикалық», 
«ф лективті»)  д еп  б ө л ін е д і. 
Екіншісінде,  М. екі негізгі салаға: 
сөз  жасамға  (лексикалық  М.) 
және  сөзөзгертуге  (парадигма- 
тикаға,  грамматикалық  М .-ға) 
бөлінеді.  Бірақ кей жағдайда М.- 
ны  тек  қана  сөзд ің  түрленуі 
(сөзтүлға  жасау)  деп  түсінеді, 
яғни  л ексем аны ң  әр  түрл і
грам м атикал ы қ  тул ға  жасау 
қабілеті  ғана  қарастырылады. 
С онды қтан  да  ке з  ке л ге н  
лексеманың тұрақты бөлігі (негізі) 
және түрақсыз бөлігі (флексиялар)
болады.
Грамматикалық мағыналарды 
зерттеу, граммемалардың негізгі 
және екіншілік қызметін айқындау 
(Е.Курилович),  олардың  қолда-
нылуы, мағыналарыныңжойылуы, 
транспозициясы,  компоненттік 
талдауға  тү с у і,  б е л гіл е р ін ің  
басқаша  түрлерін  зерттеу  М. 
шеңберінде  шын  көрінісін  таба 
алмайды.  Сондықтан  олардың 
барлығы жеке пәнде,  граммати - 
калық  семантикада  қарасты - 
рылады. В.В.Виноградов,  В.Г.Гак 
бүл  пәнді  М.-ның  жеке  саласы* 
функциональды  (қызметтік)  М. 
ретінде қарастырады.
Тарихи М. (тарихи-салыстыр- 
малы) 
ж е ке  
м орф ем алар 
мағынасы  мен  тұл ғал ард ы ң 
ө зге р у ін ,  сө з  құры л ы сы ны ң 
тарихи  дамуын,  морфемалар 
арасындағы  дыбыс  пен  мағы- 
наның  ауы суы н,  көне  гр а м - 
м атикалы қ  категорияларды ң 
жоғалуы  мен  жаңа  категория- 
лардың  пайда  болуын  зерттеу- 
мен  айналысады.  М.-лық  зерт- 
теулерде әр түрлі әдістер пайда- 
ланылады,  мыс.,  дистрибутивті 
талдау  әдісі,  экспериментальны 
әдістер («субституция»,  «комму­
тация»),  компоненттік  талдау,
149


трансформациялық әдіс.  М.-ның 
пайда  болуын  антикалы қ  тіл 
б іл ім ін ің   д ә с тү р ім е н   байла- 
ны сты рады . 
Қ а й та  
Ө рлеу 
(Возрождение) дәуірінде «түбір», 
«аффикс», «суффикс» ұғымдары 
пайда болса керек. « М ». терминін 
биология  саласында  алғаш  рет 
И .В .Г е те   қо л д а н ға н .  XIX  ғ. 
биология ғылымының әсері күшті 
б о л ға н д ы қта н ,  бүл  терм ин 
лингвистикада  өз  орнын  алды. 
Қазақ  тілі  білімінде  М.  негізін
салушы А. Байтүрсыное, ІСЖүбанов. 
А .Ы сқақов  -   М.  оқулы ғы ны ң
авторы.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет