Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- КЬІРҒЫЗ ТІЛІ
| КУРМАЛАС СӨЙЛЕМ
- Екі не одан да көп п р е д и ка т и в т ік бөдіктен құралған мағыналық, құрыл ымдық және интонациялық тұтастық. Қ.с. негізгі ерекшелігі полипредикативті болуы, күрделі ойды б іл д ір у і. М ағы налы қ түта сты қ пен б ір л ік Қ. с .-д і қүрайтын предикативті бөлікгер- дің мағыналық мазмүндарынан ж әне сол ард ы ң б ір ігу ін е н туындайтын қосымша мазмұннан кө р ін е д і, сол п р е д и ка ти в тік бөліктердің өзара қатынаста- рынан байқалады. Предикативті бөлікгердің қүрылымдық түтас- тығы Қ. с. негізгі элемерттерінің бір-бірімен байланысына қатысты болады. Қ.с.-нің қрдданыс аясының кеңдігі оның параллельдік, сино- ницдік, варианттық қасиеттері- нен аңғарылады. Сөйтіп, Қ.с.-нің стилистикалық қырлары айқын- далады. Қ.с. -күрделі конструкция, оның мазмүны жай сөйлем маз- мүнынан кең. Қ.с. жай сөйлем- д е рд ің ке зд е й с о қ тір ке сін е н ж асалм айды . С ем антикалы қ заңдылықтарға бағына отырып, мағыналық байланыс болғанда ғана пайда болады. Қазақ тілінде Қ.с. компонентерін байланыс- ты руш ы тұл ға л а р м ы над ай: етістіктің көсемше, есімше түрі, шартты рай түлғасы, шылаулар, интонация. Дәстүрлі грамматикада Қ .с. былайша топтасты рады : салалас құрм алас, са б а қта с қүрм алас, аралас қүрм ал а с. Мүнда сөйлемде қамтылған ой ескерілмейді, тек морфология- л ы қ түл ға мен с и н т а к с и с т ік қүры л ы м е с ке алы нады . Қ ү р ы л ы м д ы қ-с е м а н т и ка л ы қ ж а ғы н а н Қ .с . ж а л ға у л ы қты , жалғаулықсыз болып жіктеледі. Қ а з а қ тіл б іл ім ін д е Қ .с .- д і АБайтұрсынов негіздеп, Н.Сауран- баев, С.Аманжолов, М.Балақаев, Қ.Есенов, О.Құлкенова және т.б. ғалыіидар зерттеді. КЬІРҒЫЗ ТІЛІ -т ү р к і тілдері- нің бірі. Қырғызстанда, Қазақ- станда, Өзбекстанда, Тәжікстанда тараған. Сонымен бірге Қытайдың Ш ы н ж а н -Ұ й ғы р ауд а ны нд а , Монгол елінің батъюыңца, Ауғанстан мен Пәкістанда тараған. Қырғыз елінде Қ.т.-нің екі диалектісі бар: солтүстік және оңтүстік. Негізгі ерекш ел іктері ф онетика мен лексикасында. Қ.т.-ніңфонетика- сының ерекшеліктері: сегіз қысқа дауы сты ф онем а мен с е гіз созылыңқы дауысты фонемалар- дың болуы; сингармонизм жақсы сақталған; анлаутқа үнді ж (дж) 124 ҚЫС-ҚЫТ аффрикаты тән; ауслаутта тек фрикативті г (ғ) дауьюсызы болуы мүмкін. Қ.т. морфологиясы түркі тілдеріне уқсас. Ұлттық жазу 1924 ж. араб жазуы негізінде жасалған, 1926 ж. кейінлатын, ал 1940 ж. кейін орыс графикасын қолданады. Қ.т. Қырғызстанда мемлекеттік тіл. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|