Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет250/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   246   247   248   249   250   251   252   253   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

РИТОРИКА 
(грек,  rhetorike -  
шешендік өнер) -  прозалық қара 
сөз және  ауызекі  көркем  сөздің 
жасалуын  зерттейтін  филоло- 
гиялық пән. Поэтикамен, стилис- 
ти ка м е н   ты ғы з  байл аны сты  
болады.  Р.  тарихи  екі  кезеңге 
бөлінеді:  б .э.д .  V  ғ.  С иракуз 
қаласында  Р.  оқулығы  ж ары қ 
көрген. Р.-ныңдамуы Аттика, Кіші 
А зия  қа л а л а р ы н д а , 
Р одос 
аралы нда  д а м ы ға н .  А ф ина 
қаласында  Горгий деген  софист 
(б.э.д.  V-IV  ғғ.)  жэне  Трасимах, 
Протагор  Р.  негізін  қалаушылар 
болып есептеледі. Р.-ның дамыған 
т ү р ін   С о кр а т,  А р и с то те л ь , 
Феопомп, Дионисий Галикарнас 
қо/щанған. Б.э.д. II ғ.  Римдаәйгілі 
шешендер-ораторлар:  Цицерон 
мен  Квинтилиан  өмір  сүр ге н і 
белгілі. Қайтаөркендеудәуірінде 
Еуропада  Р.-ны ң  м^ңызы  зор 
болған.  Романтизм  д ә уір ін е н  
бастап,  Р.-ның  жаңаруы  баста- 
лады, бүл кезеңді «неориторика» 
(жаңа риторика) деп атайды.  Р.- 
ның  жаңа  түрі  лингвистикалық 
ф а кто р л а р ға  
б ай л аны сты  
болғанды қтан,  ол  сем иотика 
пәндеріне  және  мәдениеттану 
мәселелерімен үштасады. Тілдің 
поэзиялық  қызметі  жэне  текст 
лингвистикасының дамуы Р.-ның 
дамуына өз әсерін тигізді.  Қазақ 
тілінде  Р.  өте  көне замандардан
174


РУН-САБ
бастау  алып  дамыған,  дамудың 
нағыз шыңынажеткен. Шешендік 
өнердің ірі иелері мол: Майқы би, 
Қаздауысты  Қазыбек,  Төле  би, 
Әйтеке  би,  Байдалы,  Бөлтірік, 
Досбол,  Едіге,  Байзақ,  Шорман, 
Құнанбай  т.б.
РУНА ЖАЗУЫ -  II—III ғғ. герман- 
ды қтар  қол д анған  алфавит. 
Руналар  (белгілер)  металға, 
тасқа, ағашқажазылған. Алфавит 
пен руналардың жазылуы өзгеріп 
отырған.  Р.ж.  -   кене  немесе 
жалпы  герман  руналары  (IX  ғ. 
д е й ін гі  24  руна)  ж әне  одан 
тараған  скандинав  руналары. 
150-дей  ге рм ан  ж эне  3500 
скандинав руналары табылған, ал 
рунаның ерекше түрі Англияда да 
болған  (V II—X  ғ ғ . ).  Көбінесе 
руналар қару-жараққа жазылған. 
Р.ж.  герман  тілдерінен  ерекше 
болтан.  Гот тілінде  «руна» деген 
сез  «құпия»  дегенді  білдіреді. 
Р .ж .-н ы ң  
ш ы ққа н  
ортасы  
беймәлім.  Бірақ  оның  Жерорта 
теңізі  және  оңтүстік  еуропалық 
жазулармен байланысы бар екені 
даусыз.  Ежелгі  варяг  тайпала- 
рымен  орыстардың  байланыс 
жасағаны  белгілі,  олардың  ең 
алғашқы  билеушілері  (Рюрик, 
Трувор,  С инеус)  скандинав 
елдерінен келген. Бірақ руналық 
ж азу  оры старды ң  арасында 
тарамаған.  «Р.ж.». деген атау дат 
ғалымы  Томсеннің  арқасында 
көне  түр кі  жазуына  қатысты
175
пайдаланы лы п  ж ү р .  Толы қ 
зерттелмегендіктен  көне  түркі 
жазуы өзінің тарихының тереңдігі, 
тұрақтылығы мен байлығы тәрізді 
қырларынан  лайықты  бағасын 
ала алмай  келеді.
с
САБАКТЫ  ЕПСТ1К —  сейлеу 
тілінде  табыс  септіктегі  сөзді 
меңгеретін,  яғни  тура  толық- 
тауышты  қажет  ететін  семан- 
тикасы  бар сөздер.  Мыс.:  «аш», 
«айт»,  «бақ»,  «ек»,  «жаз»,  «ем», 
«жаз»  т.б.
САБАҚГАС СӨЙЛЕМ -  құра- 
мындағы сыңарлардың бір-біріне 
бағына  немесе  бірін-бірі  бағын- 
дыра,  сабақтаса  байланысқан 
құрмаластың  бір  түрі.  С.с.-нің 
бағы ны ңқы   ж әне  басы ңқы  
сы ңарлары ны ң  қатынасынан 
туатын  мазмұн-мағына  негізгі 
ш арты 
болып 
табылады . 
Б ағы ны ңқы  
сы ңарлары ны ң 
баяндауыш  орнындағы  сөздің 
түл ғал ы қ  е р е кш е л ікте р і  мен 
мағыналық  қатысына  сәйкес 
мынадай  түрлері  айқындалган: 
ш артты   бағы ны ңқы лы   С .с.; 
қарсылықты  бағыныңқылы  С.с.; 
салыстырмалы  бағыныңқылы 
С.с.;  мезгіл  бағыныңқылы  С.с.; 
себеп бағыныңқылы С.с.; мақсат 
бағыныңқылы  С .с.;  ыңғайлас




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   246   247   248   249   250   251   252   253   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет