Салқынбай А., Абақан Е. с


АРХАИЗМ  (грек,  archaios  -   ежелгі) -  қар.  Көнерген сөздер. АРХЕТИП



Pdf көрінісі
бет35/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

АРХАИЗМ 
(грек,  archaios  -  
ежелгі) -  қар.  Көнерген сөздер.
АРХЕТИП 
(грек,  archetypon
-  көне түлға, прототип) -тарихи- 
салыстырмалы  тіл  білім інде 
туысқан  тілдердегі  заңдылық- 
тарға  сәйкес қайта қүрылатын, 
к е й ін гі  д ам ы ған  с ө з д е р д ің  
бастапқы  түбірі  болатын  тіл
түлғасы. А.  теориялық болжам- 
дау нәтижесінде пайда болады, 
оны  айқындау  үш ін  туы сқан 
тілдердегі элементтерді салыс- 
тыру  қажет.  Әр  түрлі  тіл  бөлік- 
тері А.  бола алады: лексемалар, 
түбірлер, негіздер,  морфемалар, 
детерминативтер,  фонемалар, 
сөйлемдер.  Көбінесе А.  морфе­
ма түрінде кездеседі. А.-ті қайта 
қүру  этимологияда  кеңінен  та- 
раған. Түркологияда Э.В.Севор- 
тянның  «Түркі тілдерінің этимо- 
логиялық сөздігі»  А.  іздеп табу- 
дың үлгісі  бола  алады.
АСИНДЕТОН 
(гр е к,  asyn­
deton -  жалғаусыз) -  жалғаулық 
қо л д а н б а й  
и н т о н а ц и я л ы қ 
қүралдар арқылы сөйлемдердің 
байланысуы.
АСПЕКТОЛОГИЯ 
(лат.  as- 
pectus -  сыртқы пішін жэне грек, 
logos -  сөз, ілім) -  аспектуальды- 
лықты,  яғни  етістіктің  тілдегі 
көріністерін  (вид,  аспект)  зерт- 
т е й т ін   гр а м м а т и к а н ы ң   б ір  
саласы.  А.  «вид»  және  «шақ» 
категорияларынан басқа етістік- 
тің аспектуальды топтарын (клас- 
тарын; динамикалық, статикалық, 
шектелген,  шектелмеген етістік 
т ү р л е р і)  не м есе   іс -ә р е к е т  
амалдарын,  контексте кездесе- 
тін  етістікке  қатысы ж оқ лекси- 
каны,  с и н т а к с и с   т ә с іл д е р ін  
зерттеум ен  де  айналысады. 
Антикалық  тіл  білімінен  бастап 
етістіктің аспектуальды ерекше-


АС ПИ-ACC И
ліктері көзге түскен (Аристотель, 
Стоиктер,  Аполлоний  Дискол, 
Варрон).  Бірақ  кейінгі  грам- 
матиктер  етістік  формаларын 
«шақ»  категориясының бөлікте- 
рі деп  қарастырған.  «Вид»  тер­
мин!  (грек,  «eidos»)  Дионисий 
Фракиялықтың  қолданысында 
негізгі  және  туынды  сөздердің 
айырмашылығын ғана білдірген. 
М .Л о м о н о с о в   оры с  тіл ін д е  
етістіктің  10 шағын қарастырған 
болатын.  Славян  е тістігін д е  
«совершенный» және «несовер­
ш енны й  вид»  а р а сы н д а ғы  
қарама-қарсылық туралы XVII ғ. 
чех  гр а м м а т и кт е р і  ж а з ға н . 
Қазіргі орыстілі негізінде  «вид» 
туралы ілім  қалыптаса бастайды 
(И.С.Фагер, А.Болдырев, Н.И.Греч, 
К.С .А ксаков,  Н .П .Некрасов). 
Славян  салыстырмалы  және 
тарихи  А.  негізін  Ф.Миклошич, 
Ф .Ф .Фортунатов,  А.  Потебня, 
Г. К. Улья нов,  С. Ш аф ранов, 
Л.Размусен  қалаған.  Аспекто- 
логиялық проблемалар афразия, 
фин-угор, түркі, монгол,  кавказ, 
баск,  корей,  тунгус-манчжур, 
қытай т. б. тілдерде де қарасты- 
рылуда.
АСПИРАТА 
(көмейлік дауыс- 
сыз дыбыстар) -  мұндай дауыс- 
сыздардың пайда болу кезінде, 
өкпеден  шығатын  ауаның  мол 
болуынан,  соңғы  кезеңде  ұзақ 
салдыр  пайда  болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет