Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

121 
тигізуге; өтірік; 
өсекке; суық жүріс; сумаң 
қылыққа; кісіге 
қарай 
керіліп есінеуге; түске 
дейін 
ұйықтауға; кісі 
алдында 
киім 
ауыстыруға; салт-
дәстүрден 
аттауға; елді 
ғайбаттауға; үлкендердің 
жолын 
кесіп; 
атын 
атауға; әдепсіз сөзге т.б.
«Бұйдасын мойнына салып жібердіңдер» деген тұрақты тіркес 
қазақтардың көшпенді өмір салтын бейнелейді.
«Бұйда» лексемасы – түйе немесе бұқаға арналған мойын жіп ( бір 
ұшымен жануардың мұрын шеміршегіне байланған); жез бұйда фольк. мыспен 
әшекейленген мойын бау;
Негізі «бұйдалау» сөзінің мағынасы – мойынға жіп байлау деген 
мағынаны білдірсе, ауыспалы мағынасы – «біреуді ауыздықтау, ұстап отыру» 
дегенді білдіреді. 
- бұйдасын іліп қоя беру (немесе салып жіберу) біреуді еркелету 
мағынасында жұмсалады. 
Қазақ мәдениетінде тұрмыс құрған әйел мәртебесіне, оның тәрбиесіне, 
жүріс-тұрысына үлкен мән беріледі. Ә.Нұрпейісовте бұл ерекшелік 
«Баланы – 
жастан, қатынды - бастан»
атты қазақтың мақалы арқылы беріледі. 
Федоровты өлтіргені үшін Сібірге айдалған Еламан әйелі Ақбаланы тым еркіне 
жіберіп, еркелетіп жібергенін еске алады. Дос атты балықшының кезінде әйелге 
тым жұмсақ қарайсың деп ескерткені бар болатын. 
- Келінді тым өбектеп кеттің. Басыңа шығарып алма. ерекшелік 
«Баланы 
– жастан, қатынды – бастан...»
[2, 191-б.].
 
Романда сондай-ақ қазақ этномәдени ерекшелігін танытатын қызықты 
кейіпкер, образдар бар. Дана, әділ Сүйеу қарт халықтың салт-дәстүрлеріне 
берік болуымен бірге мұсылманның бес парызының бірі – бес уақыт намазын 
қаза қылмайтын, ораза ұстайтын ерекше кейіпкер. Бір ай бойы ас пен біраз 
әдеттерден тыйылатын оразаның талаптарын қатты ұстанады. Кеш бата ауыз 
ашу рәсімі өтеді. 
Кеше де қатынаған біреуден «балықшыға сәлем айт», 
ауыз ашқасын
барам», - деп хабар жіберіпті [2, 191-б.]. 
Шайға дейін 
бесін намаз
оқып алайық. - Не дейді?.. Болып та қалғаны ма? 
[2, 114-б.]. 
Сүйеу қарт өзі қазақ дәстүрі мен адами құндылықтардың қатаң 
ұстаушысы бола отырып, олардың мүлтіксіз орындалуын талап етіп, ар-
намысты жоғары қоятын кейіпкер. Ол бұл қағидаттың сақталуын өзінен ғана 
емес, қызы Ақбаладан да талап етті. 

122 
Сүйеу қарттың қызы халық дәстүрінен аттап, отбасын тастап, Еламанның 
ата жауы Тәңірбергенге кеткен кезде, әкесі одан бас тартып, барлық 
байланыстарын үзеді. 
2-кесте: Этномәдени бірліктің метафора арқылы берілуі 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: