дарға  емес, халық өкілдері  -  билерге сүйенді, олардың кейбіреулеріне датка  атағы

емес, халық өкілдері  -  билерге сүйенді, олардың кейбіреулеріне датка 

берілді, бұл оның иесін салықтөлеуден босататын.

Қоқан билеушілері Казақстандағы өз табыстары үшін таулы Тәжікстаннан, 

Памирден ж әне шектес аудандардан  келушілерден іріктеп алынған әскери 

күрамаларға міндетті болғандыктан, олардың ішіндегі атақты адамдар Кдзақ- 

станның оңтүстігі мен Ташкентте әкімшілік орындар алуға артықшылықты 

пайдаланды.  Мәселен,  Түркістанды  жеңген  бадахшандық Раджаб дуанбегі 

1810—1816  жылдарда Ташкенттің  (және тиісінше  Оңтүстік  Қазақстанның) 

хакімі болды. КдратегіндікСамсалыққыстағындатуған Кана'ат шах (1862 жылы 

өлтірілді)  1840  жылдарда  Түркістанды,  ал  одан  соң  1860—1862  жылдарда 

Ташкентті  басқарды.  1862  жылы  пансадбашы  (бесжүздікш і)  Сұлтан  би 

Каратегіни Ж аңақорғанның коканның соңғы коменданты бола жаздады, ал 

Түркістанның қоқандықсоңғы хакімі Мырза Дәулет би Қаратегіни болды.43

Ол кезде О рталы қ А зияда  «тәжік»  этноним ім ен бәрі  бірдей  емес, тек 

таулық төжіктер мен Памирдің, Бадахш анның ж өне т.б. оларға жақы н ха- 

лықтары ғана аталды.  Ш ын мәнінде, Л аш кар кұсбегі де соларды ң арасы - 

нан шыккан-ды.

Жақын арада Түркістаннан табылған кокандық кезендегі мұрағатта тәж ік 

тілінің қаратегін диалектісіндегі кұжаттар камтылады, ал Кокан хандығының 

ресми  (және  элитарлық) тілі  ортаазиялык парсы тілі  (XVI—XIX ғасырлар- 

дағы тәжік әдеби тілі) болған. Тарихи оқиғалардың дамуы барысында Казак- 

стан мен таулы Тәжікстан, Фергана мен Орта Ш ығыс халыктарыныңтағдыр- 

лары осылайша араласып, астасып кетгі.

Казак малшылары өзара тиімді мэдени ж ене сауда-экономикалык байла- 

ныстарғатартылды.  Мысалы, Орталық Азияның Ресеймен керуен саудасын 

ұйымдастыруға жаппас тайпасы белсене қатысты. Онын адамдары жыл сайын 

Ташкентке барып, өз түйелерімен ортаазиялык көпестердіңтауарларын та- 

суға жалданып жүрді. Сол жылдардағы қазактардың ерекше адалдығы олар 

көпестердің түсіп  қалған тауарларын тауып алып, оларды бір күндік жерге 

дейін қуып барып, тауып алған затын тіпті болмашы болса да иелеріне қайта- 

ратыны айтылады.44

Лашкар құсбегі хакімдік еткен бейбіт жылдарда осылай болтан, ал ол Т о­

кай торе мен Тентек төренің көтерілістерінен тағлым алып, ынсапты салы к 

саясатын жүргізген еді (әрбір көктемде салыкжинағанда, ол шариғатпен әдет 

нормаларын сақтады, малшылардыңөз еркін өздеріне беріп, мүлкіне қол сал- 

мады) ж ене дала өңірін сенімді басқарды. Қазақтар мен қырғыздар арасын- 

дағы  қақтығыстар  тыйылды,  бірсыпыра  уакыт  бойы  тыныштық,  біршама 

қауіпсіздік және арзаншылык орнады. Әулиеатада Ташкент таразысы бойын- 

ша  1  ман  (170—172  кг) астык 2 теңге  (күміспен  40 тиын) тұрды.  1823  жылы 

хандыктан  қуылған,  көзқарасы тәуелсіз  адам,  кокан  ханзадасы  Мұхаммед 

Хакім хан Лашқар құсбегі қазақтарды падишах сияқты басқарды ж әне олар 

ұзақ уақыт бойы «оған беріліп кетті» деп жазды. Басқа бір автор, ташкенттік 

Әбу  Убайдаллах Мухаммед, сол  кезді аңсап еске ала  келіп, былай деп  атап 

өткен: ол бір сондай ты ны ш ты қкез еді, егер он екіде бір гүлі ашылмаған қыз

293

орыс иеліктерінен Ташкентке дейін жалғыз барып, кері қайтса, оған еш зиян 

келгірілмес еді!45

Карастырылып отырған кезенде қоқан бекіністері халқының өсуіне және 

олардың кейбіреулерінің — Шымкент пен Әулиеатаның шағын қалаларға, кол- 

онер, сауда ж әне мұсылман мәдениеті орталықтарына айналуына жағдай жа- 

салды. Лашқар кұсбегі Ташкенттіңтөңірегін абатгандырып, Ташкенттен Шым- 

кентке баратын жарты жолда бекіністі рабат салдырды (қазір -- Шарапхана). 

Ол  Ш ымкентте  базар ж әне  керуен  сарай  салғызып,  оны да абаттандырды. 

Ташкентте ол медресе салғызды.46

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: