Кара­ ганда 1916 жылы едәуір қымбаттады,  1 пүт ет 1914 жылы — 3 сом, ал  1916  жылы

сом 20тиынға дейін, ет — 2 сом 50тиыннан, бсомғадейін қымбатгады.88 Әсіресе 

Ресейден өкелінген өнеркәсіп тауарлары қымбаттұрды:  кант — 8 сомнан 20 

сомға дсйін, киім-кешек — 200-300% -ға, аяқ киім -  300—400%-ға кымбатта- 

ды.89  Көсіпорындардағы  ауыр  еңбек  жағдайларына  байланысты  аурудың 

мендеуі мен жарақаттану етек алды, медициналық қызмет көрсетілмеді деуге 

болады.

Соғыс кезеңінде Қазақстанда әкімшілік-полициялық езгі жыл өткен сай- 

ын күшейтілді.  1916жылғы 9 кыркүйекте Министрлер кеңесі Сібір мен Дала 

және Түркістан өлкелерінің облыстарында полициялық күзет енгізу туралы 

мәселе  карады.  Уезд бастықтары  мен  учаскелік  приставтардың «бұратана- 

ларды» болмашы теріс кылықтары үшін «Түркістан өлкесін басқару туралы 

ереженің» 64-бабында көзделген жаза қолдануға құқығы болды.90 Зандарда 

уездік полицияға қоғамдык «өзін-өзі басқару орындарынан» іріктеп алынған 

адамдар тарапынан көмек берілді, олардың өздері де тәртіпті қорғау жөніндегі 

алғашкы шаралар қолданатын еді.  Петропавл, Семей, Верный, Орал қалала- 

рында қалалық полиция баскармалары құрылды. Орынбор, Орал, Семей кала- 

ларында бастығымен бірге 8 адамнан тұратын селолықбөлімшелер үйымдас- 

тырылды.91 Полиция билігінетергеу ісін жүргізу үшін кеңөкілеттіктерберілді. 

Қазақстанда әскери-дала соттарының желісі ұлғайтылды. Жергілікті  казак 

бөлімдерінен әскери-жазалау күштері ұйымдастырылды.

Селолар, калалар мен ауылдар еңбекшілері жағдайының нашарлауы  1914 

жылдың өзінде-ақ Караганды, Екібастұз шахталарында, Орынбор, Ташкент 

ж әне Транссібір темір жолдары теміржолшылары  арасында  бас  көтерулер 

мен  ереуілдерге  алыц келді.  Сонымен  бірге  қалалар  мен  селоларда  еңбек- 

шілердің кымбатшылықка, салыктар мен міндеткерліктерге карсы бой көр- 

сетулері болып өтті. Тап күресінің әртүрлі нысандары: кашып кету, наразы- 

лыктар, катаңталап қоюлар, бас көтерулер, экономикалық сипаттағы ереуіл- 

дер орын алды. Сонымен бірге қоныс аударушылар деревнясыныңдәулетті 

топтары мен казак шаруалары арасындағы күрес күшейеді.

Соғыс жылдарында Қазакстанда халык бой көрсетулерінің кең таралған 

нысаны  «әйелдер  бүліктері»  дейтіндер  болды,  оларды  өкімет  орындары 

үкіметке карсы бой корсету деп карады. Жетісу облысының әскери губерна­

торы  Фольбаум өзінің Түркістан генерал-губернаторына телеграммасында 

былай деп жазған: «...Лепсі уезінің Андреев, О синовж әне Николаев селола- 

рындағы, Верный уезінің Михайлов селосындағы кактығыстар мануфактура- 

лык тауарлардың кымбатшылығы негізінде болды.  Көпшілігі мұсылман сау- 

дагерлерден зардап шеккендер, әскери қызметген босатылған олардыңайуан- 

дығы тобырды ерекше ызаландырды».92

Ш аруалар көтерілістері Қазакстанның солтүстік аудандарын да камтыды. 

Мәселен,  1916 жылғы 21  наурызда Торғай облысы Ақтөбе уезінің Ақбұлак 

селосында 30 адам болатын солдат әйелдерінің тобыры көпестер Незванов- 

тың,  П рияткиннің  дүкендерін  қиратты.  1916  жылғы  23  наурызда  Сазды 

поселкесінде нак осындай тәртіпсіздік туды.93 Тәртіпсіздіктердің себебі эко- 

номикалы қжәне әлеуметтік жайсыздықтар деп саналды.

Халық бұқарасы бой көрсетулерініңтолқыны Қазакстанның баска облы- 

старына да жайылды. Солдат әйелдерінің ең ірі бой көрсетулері Семейде бо­

лып, оны таяудағы Семенов, Г рачев, Маловладимировск, Большевладимировск, 

Г еоргиевск селоларының, Долинская станицасыныңтұрғындары колдады. Бұл 

селолардыңбәрінде көпестердіңдүкендері қиратылды.94

6 3 4

Соғыс жылдарында солдаттар бүкарасы арасындағы көтеріліс Казақстан- 

дағы  шаруалар  толқуларымен  тікелей  үпдесіп  жатты.  Соғыстың  алғашқы 

күндерініңөзінде-ақ 1914 жылы  Кокшетауда, Верныйда, Ақмола және Семей 

облыстарында солдаттардың бой корсетулері болды. Солдаттар арасындағы 

толкулар  мен  кобалжулар салдарынан Түркістан округінің барлык әскери 

бөлімдері майданға жіберілді.95

Солдаттар бүкарасының бой  көрсетулері 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: