Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих


отарлау   үшін алғыш арттар ж асаған Т ранссібір магистралы ны ң зор маңы зы   бол­



Pdf көрінісі
бет413/667
Дата29.01.2022
өлшемі47,68 Mb.
#115926
1   ...   409   410   411   412   413   414   415   416   ...   667
Байланысты:
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge

отарлау

 

үшін алғыш арттар ж асаған Т ранссібір магистралы ны ң зор маңы зы  



бол­

ды;  1896 жылы О ры н бортем ір ж олы н Т аш кен тке дейін ұлғайту ж өнінде 

өтініш жасалды, ол К азакстанны ң оңтүстігін еуропалы қ Ресеймен 

жалга-

 

стыратын еді.206



Сібір магистралыны ң темірж ол тармағы тасылатын тауарлар көлемін 

тез ұлғайтты. XX ғасырдың басында П етропавл, Омбы, Есілкөл станция- 

ларынан 37 215 бас мал жөнелтілді, соны ң ішінде 37 071  бас мал Петербур- 

гке ж әне  144 бас мал  М әскеуге ж іберілді.207

Темірж ол құры лысы   негізінен қазақтар арасы нан ж үмысш ы   кадрла- 

ры ны ң қалы птасуы н тездетті, ал  казақтар бұл салада тұрақты  табы с тау- 

ып  (орташ а айлы к ақысы — 4 сом 50 тиы ннан 7 сом 50 тиынға дейін), ж аз 

айларында темір жол ж елілеріне ж ақы ны рақ, ал қыстыгүні станцияларға 

ж ақы н орналасты .208 Ж үмы сш ы лар саны әр  жылдары экон ом и к ал ы қ ко- 

нью нктураға, өндіріс көлем іне, техникамен ж арақтану дәреж есін е, ауыл 

қауымындағы  мүліктік  саралану  үрдісіне  ж ән е  т.б.  өзара  байланысты  

өзгеріп отырды.

Ж а л п ы   а л ғ а н д а ,  з е р т т е у ш і  С .И г іб а е в   ш а м а м е н   а л ы н ғ а н   ө су  

серпінділігіне сәйкес ж үм ы сш ы лар саны н бы лайш а аны қтайды :  1892 ж. 

олардың саны — 3 396 адамға,  1895 ж.  — 3  902,  1898 ж.  — 4 576 адамға ж ет- 

кен,209 егер көптеген калалық ж әне баска кәсіпорындардың өндірістік цик- 

лының маусымдылығын, сол кездегі статистиканың дөл еместігін ескерер 

болсақ, мұнын өзі бірш ама төмендетіліп көрсетілген сияқты.

7. 

У РБА Н И ЗА Ц И Я  ҮРДІСТЕРІ. ҚАЛАЛАРДЫ Ң 



ӘЛЕУ М ЕТТІК-М Ә Д ЕН И  БЕЙ Н ЕС І. БАН К-АҚШ А ҚАТЫ НАСТАРЫ

Тұтас алғанда, Қазакстан өнеркәсібіне кәсіпорындар жағдайының әлсізді гі, 

шығарылатын  өнім  сапасының  төмендігі,  жұмысш ылардың  техникалы к 

біліктілігінің жеткіліксіздігі,  білімді  инженер-техник  мамандардың  мүлде 

дерлік болмауы тән еді.  Бұл оның  1887 жылы  Екатеринбургте өткен  Сібір- 

Урал ғылыми-техникалық көрмеге катысуына кедергі жасады.210

Бірақ өнеркәсіптің сол бір болмашы көрінетін деңгейі, оны ң техн и ка­

мен біршама томен жарақтанды ры луы ны ң өзі дегенмен де өлкен ің  



поли-

 

этн и калы қхалқы н ы ң  экон ом икалы к әл-аукаты н да өте маңы зды  жағдай 



болып шықты, оны ш аруаш ы лы қж үргізудің капиталистік жүйесіне 

тарт-

 

ты. Ж әрм еңкелер, олардың көш пелі ж ән е оты рықш ы  халы қ арасындағы 



делдалдық қызметтері гасырлар бойы орын тепкен рулық-патриархаттык,

5 0 9


дәстүрлерді  бірте-бірте  ж ойы п,  каулап  өскен  Ресей  эконом икасы ны ң 

мүдделері  үшін өлкедегі отарш ылдык саясаттың қарқынын тездетті ж әне 

әдістерін жеңілдетті, нысандарын бұрынғыдан да терең саралай түсті, бұл 

орайда отарш ыл  билік  кең -бай тақ ө лкен ің таб и ғи   байлы қтарын ж ы ртқ- 

ыш тыкпен игерудің әскери-ф еодалды қ құралдарынан да жиіркенбеді.

К апитализм кезеңіндегі Қ азақстанны ң қалалары көптеген ғылыми ба- 

ғыттардағы зерттеушілердің мұқият назарын аударады, өйткені өнеркәсіп, 

сауда, материалды қ өндіріс,  қоғам ды к-саяси өмір,  этникалы к жағынан 

ала-кұла  адамдарды ң  қоны стану  орталы қтары   бола  отырып,  сондай-ақ 

әлеум еттік-саяси   нормаларды ң тұрақты   сақталуы   жағдайларында  ж еке 

к әсіп к ер л ік  пен өзіндік ерекш елігі  бар ры нокты қ қатынастардың ош ақ- 

тары ретінде олар өзара ықпал ж асауды ң күрделі үрдісінде жандандыру- 

шы рөл атқарды.

Реформадан кейінгі  кезендегі  қалалар тарихы әлеуметтік-демографи- 

ялы к үрдістерге салы сты рмалы  талдау жасау негізінде өте қайш ылықты 

ж ән е өте маңызды кұбылыстарды қазіргі кездегі ой елегінен өткізу тұрғы- 

сы нан да тағлымды.  Бұл орайда  Қ азакстан калалары ны ң ерекш еліктерін 

анықтауды ескеру керек, олардың аймақты қ сипаттамасында ортақ ж әне 

ерекш е  күбы лы стар  ж еткілікті.  М ысалы,  О ңтүстік  Қ азакстанда аймак- 

тьщ  Ресейге қосылуы аяқталғанға дейін де осы үрдістен көп бұрын пайда 

болтан  калалар  бар  еді,  оларды ң  этни калы қ құрылымында  түркі  тілдес 

қүрам басым болды.

Ал С олтүстік-баты с,  Ш ығыс ж ән е О рталы қ К азақстан н ы ң  қалалары 

бірш ама  өзгеш е  ж ағдайларда,  өлкені  отарлау  барысында  пайда  болды, 

әлбетте, мұның өзі қазіргі  К азакстанны ң кейбір тұрғындарын кейде олар- 

ды ң ежелгі  қ а зақ  жерінде қүры лғаны н ж әне өз атауларын ж ергілікті то- 

поном икадан алғанын ұмытып, олардың негізі калануы ны ңж ағдайлары  

мен себептері туралы  қате ж ән е сы ң ар ж ақо й лар ға жетелейді.  М әселен, 

Алматы  қаласы  тағы да  бір атаумен  — Верный деген атаумен мәлім.  Бұл 

қы стақ А лмалы қ деген «ежелгі  калашыктың» орнында пайда болды. Бірде 

П .П .С ем ен ов-Т ян -Ш ан ски й  былай деп жазған:  «Өзім К өксуға бара жат- 

кан ж олы м да  11  тамызда  (1886 ж.  — 



Ред.)

 мен Іле аркылы жүріп отырып,





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   409   410   411   412   413   414   415   416   ...   667




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет