Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

Ж о к ш ы л ы к   зар д аб ы н

музыкасындағы аса үлкен құбы лы сЖ аяу 

 

Байжанүлының 

(1835—1929) ш ығармаш ылығы 

болды.  Ауыл  молдасы нан  оқы п ж үрген Ж аяу 

М ұса оны місе тұтпай,  үй-іш інен ж асы ры ны п 

Омбыға  кетіп  қалады .  Ол  п р и к азч и к   болы п 

жұмыс  істеп жүргенде орыс тілін үйреніп, хат 

таны ған соң , оры сты ң  газеттері  мен ж у р н ал - 

дары н  оки  бастайды ,  сы рнай  мен  ск р и п к аға 

қ о с ы п ,  к а з а к ,  о р ы с,  т ата р   ә н д е р ін   ай ты п  

үйренеді.  Ж алған ж ала кесірінен ол «кырдағы 

қауіпті адам»  ретінде сотталып, әскерге алы н- 

ды.  Ж аяу  М ұса әскери  бөліммен бірге П етер- 

бургте,  Қ азан д а,  С евастоп ольде,  П ольш ада,

Л итвада  болы п,  еліне  келгенде  ізіне  түскен  

дүшпандары оның астындағы атына дейін тар- 

тып  алады   («Ж аяу»  деген   ат  содан  қ алған ). 

ш еккен Ж аяу  М ұса ән ш і-к о м п о зи то р л ы қ  өнерді  кәсіп   етті.

Ж аяу   М үсан ы ң   ән д ер і  (60-тан  астам   ән і  с а қ тал ған )  м у зы к а л ы к  

көркем дігі мен  м азмұны  ж ағы нан  әр алуан:  ф еодалдар мен  бай ларды ң  

д үн и еқ орлы ғы   мен  сараң ды ғы н   к е л е к ел е у ге  ке л ге н д е уы тты  да  зіл ді, 

сүйген  адам ы н ан   ай ы ры лған   кай ғы сы н   ай тк а н д а  ш ерлі,  сұ л улы кты  

ж ы рлағанда әсем сазды, туған ж ерінің көркін е сүйсінгенде ас к ақ  әуенді 

болы п  келсе,  ө зін ің  өм ірі  туралы  то л ған ған д а сы рлы  да  мұңды   болы п 

келеді.  Ж а я у   М ұса  ш ы ғарған   ән д ер ін д е  ө зін ің   к а з а қ   х ал қ ы н ы ң   ән 

әу ен д ер ін  ған а  ем ес,  оры с,  у к р а и н ,  татар ,  п о л я к   ә н д е р ін ің   н ақ ы ш та - 

рын да шығармашылықпен пайдаланып отырған.  Осындай қайнар бүлак- 

тарды үйлесімді қолданы п,  ш еберлікпен ұш тасты ра білген  Ж аяу   М үса- 

н ы ң  м у зы калы к тілі  өзгеш е  бір үлгідегі түрім ен   ер екш елен еді.

Ол  б олаш ақ тағы   куаны ш ты   күн д ер ту р ал ы ,  өз  О тан ы н ы ң  ж а р к ы н  

келеш егі  туралы   ж а ң а  ән д ер   ш ы ғарды .  Ж а я у   М ұса  х ал ы қ ты ң   есін д е 

аса  көрн ек ті  ак ы н ,  ко м п о зи то р  ж ә н е  ән ш і  ретін д е,  әд іл д ік   пен  хал ы к 

бақы ты   ж олы ндағы   күр ескер  адам  ретінде сақталы п   қалды .

Қ а за к  халқы н ы ң  X V III-X IX  ғасы рлардағы   м у зы кал ы қ өм ірін зерт- 

теуде, со н д ай -ақ қ а зақ  м узы касы ны ң  м азмұны  мен ерекш елік терін   ай- 

кы н дауда  о р ы сты ң   ғалы м дары   мен  саях атш ы л а р ы н ы ң   с ің ір ге н   ең - 

б ек те р ін ің  м аңы зы   зор.

Қ а за қ  ән д ерін  ж азы п  алуда  С .Г .Р ы баков көп  ең б ек  сің ірді.  Ол  100- 

ден  астам   ән   ж и н ад ы ;  х ал ы қ  м у зы к а сы н ы ң   ө тк ен   д ө у ір ге т ә н   н егізгі 

си п аттар ы   са қ т а л ға н   бұл  ө н дер  к а з а к   хал қы   т а р и х ы н ы ң   өр  тү р л і 

кезең дерін д егі  м узы ка тіл ін ің  дам уы н түсін у үш ін  ай қ ы н   н егіз болы п 

табылады.  С .Г .Ры баков қазақтарда сұл улы қ пен ғаш ы қты қты  ж ы рлай - 

тын л и р и к ал ы қ  өндердің  неғүрлы м   көп тараған ды ғы н  атап к өрсетті.

Э тн ограф   А. А .И в ан о вски й   «Қ ы рғы зды ң х ал ы қ ақы н ы   Н о ғай б ай » 14 

деген  м ақаласы нда қ а зақ ты ң  ко м п о зи то р -ә н ш іл е р і  ш ы ғарм аш ы лы ғы - 

ны ң әлеум еттік м азм ұны  өткір болаты нды ғы н  ж азған .

Ғалы мдар мен саяхатш ы ларды ң қ а за к  халқы н ы ң  м узы касы  

жайын- 

айқын 

тарды ң  рухани қазы н алары н а әрқаш ан  ы қы ласпен, сергектікпен қарап, 

өділ  бағалап   оты рды .

О ры с  м узы касы м ен  байланы сы   н әти ж есін де казақты ң  халы қ музы- 

касы   байи  түсті,  сон ы м ен   катар он ы ң  өзі де  баска халы қтарды ң  ф оль- 

к л о р ы м ен   б ірге  к е й б ір   оры с  к о м п о зи то р л ар ы   ш ы ғарм аш ы лы ғы ны ң  

қ а й н а р   к ө зін е   ай н алд ы .  П .И .П а н ш и н о   ж азы п   алған  қ а з а қ   ән д ер ін ің  

әуен ін   М .П .М усоргски й   (1839—1881)  А .С .П уш к и н н ің  «К апитан қызы» 

деген романы  бойы нш а өзі ж азбак болған «Пугачевшина» операсы үшін 

таң дап   алған.  (Бұл  опера ұлы ком п ози тор  кайты с болғанды ктан ж азы - 

лып  бітпей калды ).  А.ГТ.Бородин  «К нязь Игорьді» ж азған  кезде қолы н- 

да  к а з а қ   ә н д е р ін ің   ж а зб а л а р ы   б о лған   б олу  к е р е к ,  м ұны   п о ло в ец  

ә с к е р л е р і  хор ы н ы ң   (ек ін ш і  б өлім ін д е)  «Ой,  айнам»  мен  «Ғ ази за-ай » 

ән д ер ін е  ұқсасты ғы нан   б ай кауға болады.

Қ азақты ң ән әуендері оркестрлік шығармаларда да пайдаланылды. Олар 

капельмейстр В.В.ЛейсектіңТашкенттегі Түркістан ауыл шаруашылығы көр- 

месіне арнап (1890)15 жазған «Сарт, кырғыз ж әне татар әндерінен кұралған 

азиялы қ попурри» деген белгілі шығармасына енген болатын.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: