Шахмардан есенов
жүктеу/скачать 0,85 Mb.
|
Шахмардан есенов
| «ҚАЗЫНАЛЫ ҚАЗАҚСТАН»
« -Республикадан бұрын жерінің көбі ақ селеулі боз дала болып көрінетін қасиетті қазақ жері талай сырды бойына бүгіп келіпті-ау! Сағымға бөккен сары белдері, тобылғысы мен тораңғысы таралып өскен қазақтың өзі сияқты момақан қоңыр төбелері ғасырлар бойы қыңқ демей талай байлықты бауырына басып жатыпты. Әрі кетсе сұр жебелі сары садақ пен ақ сойылды қару қылған қайран бабам, сөйтіп жүріп-ақ кейінгі ұрпағына алтынға толы ақ сандықтай жерін сары майдай сақтап келіп, аманат етіп кеткен екен... Енді келіп қарасақ, жерімізде не жоқ десеңізші! Тек өндіріске жарамды сынап пен платина демесеңіз, әлгі айтып жүргеніміздей «Менделеев кестесіндегілердің бәрі бар» ғой, бәрі бар. Революциядан кейін қара жердің қойынын ақтарып, талай көмбенің үстінен шықтық. Сөйтіп, қазіргі біздің республикамыз, міне, бірнеше ондаған жылдардан бері қорғасынның , мырыштың, күмістің, вольфрамның, хромның, висмуттың, ванадийдің, бариттің, мыстың, молибденнің, марганецтің, кадмийдің, бокситтің, фосфорит пен аққеріштің қоры жағынан Одақта бірінші орында келеді. Елімізде өндірілетін мыстың , мырыштың, қорғасынның да дені бізде. Қазақстан бұл үшеуін Англия мен Францияны қосқанда өндірілетін өнімнен көп береді. Сөйтіп, бүгінде Одақта өндірілетін қорғасынның -60, мырыштың-40, фосфордың-90, минералды тыңайтқыштардың -80 проценті біздің республиканың еншісінде болып отыр. Қазақстан көмір өндіру жөнінде АҚШ-ты, ГФР-ды және Францияны қуып жетіп, мұнайды Англия, ГФР, Франция мен Жапонияны қоса алғанда көп өндіретін болды. Ал, темір рудасын Болгария, Венгрия,Полша, Румыния мен Чехословакияны қос алғанда 5 есе, Ұлыбритания, ГФР мен Жапонияны қоса алғанда 2 есе артық өндіреді. Бұл жерде біз болашақ алыптар Теңіз мұнай кеніші мен Қарашығанақ газ конденсаты конденсаты жөнінде сөз қозғап отырғанымыз жоқ. Олардың көрсетер қызығы әлі алда. Түсті және сирек кездесетін қасиетті металдармен қатар қара металлургия үлесі де бізде осал емес. Қазақстанның кен-металлургия комплексінің Одақтың халық шаруашылығына қосар үлесі металдардың көптеген түрлері бойынша 10-70 процент аралығында. Бір адамның ғана өмір жасына татырлық тарихтың аз уақыты ішінде-ақ Қазақстан Совет өкіметі жылдары «тұз басқан өмірден» (П.Семенов-Тяньшанскийдің берген бағасы) қойны толған қазына, инддустриалды-аграрлық республикаға айналды. Алғашқы бес жылдықтың аяғында-ақ республика түсті металл қоры жөнінен жетінші орынға, сирек кездесетін металдар жөнінен алғашқы қатарға шықты. Бұрын мұндай кен көздері бұл өңірлерде мүлдем жоқ деп есептеліп келген ғой. Ал соғыс алдындағы және майдан жүріп жатқан жылдары Қазақстанда шикізат көздері бірінен соң бірі ашылып, жау төбесіне от болып құйылып, оқ болып борап жатты. Жауға атылған он оқтың тоғызының Қазақсатанда құйылатын кезі осы тұс. Жезқазған, Қоңырат, Риддер, Зырян, Ащысай, Ақсу, Жолымбет, Бестөбе сияқты қазыналы кеніштер өз қойынын айқара ашты. Орал-Ембі өңірінен табылған мұнай көздері еліміздің энергетикалық күш-қуатын еселеп арттырды. Жалпы, 1940 жылдарға дейін Қазақстан жерінің 70 проценті геологиялық тұрғыдан толық зерттеліп қартаға түсірілді. Қазақ ССР-інің Одақтық көмір өнеркәсібін өркендетуге де қосқан үлесі аса зор. Бұл жағынан ол РСФСР мен Украинадан кейінгі үшінші орында. Қарағанды, Екібастұз, Торғай, Майтөбе бассейіндері сияқты республикада 42 миллиард тоннадан астам көмір қорын қойнына басқан 500 кеніш бар. Мұның сыртында соңғы кездері Шерубай-Нұра, Саран, Шұбаркөл сияқты аса қорлы көмір қабаттары табылып отыр. Қазақстанның темір рудасы көздерінің де бүкіл еліміз экономикасы үшін маңызы зор. Бүкілодақтық қордың 12 проценті біздің жерімізде. Бұл жөнінде де республика РСФСР мен Украинадан кейін үшінші орында. 1949 жылы Торғай ойпатында темір қорының табылуы ірі жаңалық болды. Бүгінде республикамыздың темір рудасы қорының 90 проценті, Одақ қорының 11 проценті осы өңірде жатыр. Ал, қазір Қазақстан алтын мен күміс қоры жөнінен де Одақ бойынша үшінші орында. Негізгі алтын кеніштері Көкшетау мен Целиноград өңірлерінде. Алтын мен күмістің едәуір бөлегін Алтай полиметалл кеніштері береді. Сондай-ақ, бұл бағалы байлықтың барлығы Қолба жотасы мен Шығыс-Тарбағатай өңірлерінде, Оңтүстік Қазақстан мен Шу-Іле тауларында да байқалып отыр. Қазақстанның , сондай-ақ, қара және түсті металлургияны өркендетуде де орны өлшеусіз. Түсті металдан, әсіресе, мыс, қорғасын, мырыш қоры бізде басым. Республикамыз қорғасын мен мырыш қоры жағынан 1941 жылы-ақ Одақта бірінші орынға шыққан. Қазақстанда орасан зор мыс рудасын шикізат базасы жасалынған. Бүгінде, белгілі мұндай 48 кеніштің 19-ы жұмыс істеп тұр. Соның ішінде өте-мөте ірісі—Жезқазған-Балқаш кен көздері. Республикамыздың мыс қорының 46 проценті осы өңірде. Сондай-ақ, соңғы кезде полиметалл және түсті металл руда өндірісі Шығыс Қазақстанда да жедел өркендеп келеді. Бізде рудаға жатпайтын шикізаттар, кенхимиялық және агрономиялық шикізаттар мен құрылыс материалдары да жеткілікті. Бұл салада фосфор қоры жағынан Одақта екінші орындамыз. Бір ғана Қаратау бассейнінде фосфор шикізатының 41-тан астам кеніші бар.Ал, Ақтөбе өңірі ше?! Онда қазіргі геологиялық деректер бойынша 1,0 миллиард тонна фосфор шикізаты бар. жүктеу/скачать 0,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|