Шайхиева райхан Маликовна БҚО, Казталов ауданы, Талдыапан ауылы

Құрметті ұстаздар мен оқушылар!

«Сиқырлы ғылым ғажаптары» атты 9-10- сыныптар арасында химия пәнінен өткізілетін танымдық сайысымызға қош келіпсіздер!

«Менделеев» тобы

Кештің барысында әрбір команда өздерін таныстырып, капитандарын сайлайды. Кеш негізінен, эстафеталық бағытта жүргізіледі. Ол 6 турдан тұрады:

1тур: Еркін сұрақтар

2 тур: «Жарқыраған шың»

3 тур: Ғажайып жетілік

4 тур: «Нағыз химик – ол нағыз философ» Басқатырғылар шешу

5 тур: «Біз - химия ғасырының тұрғындарымыз » атты оқушылардың өз ойларын сурет салу арқылы жеткізуі.

1 тур: Еркін сұрақтар

Бұл турдың негізгі ережесі мынадай: әрбір командадан бір-бір оқушыдан шығып, қойылған 10 сұраққа тез жауап беруі қажет. Әрбір сұрақ 2 ұпаймен бағаланады. Уақыты – 1 минут.

1. 
   Қандай сүтті ішуге болмайды? Әк сүті
   
2. 
   Химия өнеркәсібінің наны? Күкірт қышқылы
   
3. 
   Қандай химиялық элементтер ғалымдарының құрметіне қойылған? Кюри, Эйнштейний, Фермий, Курчатовий, Нобелий, Резерфордий, Борий, Менделевий.
   
4. 
   Қандай химиялық элемент грекше «тас» деп аталады. Литий
   
5. 
   Қандай металдар суға батпайды? Li, Na, K, Rb, Cs, Fr
   
6. 
   Қандай элементтің арқасында далап жылтырайды? Висмут
   
7. 
   Араб тілінен аударғанда «хош иісті ароматты шырын»- дегенді білдіретін қандай зат? Бензин
   
8. 
   Дене қызуын төмендететін кең таралған дәрі қалай аталады?
   

9. 
   1915 жылы 1-ші Дүниежүзілік соғыс кезінде британ әскерлеріне қарсы қолданған газ? Хлор
   

1. 
   Қай элементтің таңбасы айдаһар белгісіне ұқсайды? S
   
2. 
   Заттардың ең ұсақ бөлшегі? Атом
   
3. 
   Металдардың бұзылуы? Коррозия
   
4. 
   Алғашқы көмекке пайдаланылатын бейметалл? Йод
   
5. 
   Қай элементтің аты үш түрлі мағына береді? Бор
   
6. 
   Қандай элементті қытайлар «Ням - ням» деп атайды? Алтын
   
7. 
   Домбыраның ішегін аңыз бойынша үзген металл? Қорғасын
   
8. 
   Аммиактың судағы ерітіндісін медицинада не үшін қолданады? Нашатыр спирті
   
9. 
   «Егер тіпті өлім қаупі төнседе мен алтын жасаймын» - деп айтқан ғалым кім? Исаак Ньютон
   
10. 
    Соққысының күшін күшейту үшін бейсбол сақасының ішінде қандай элемент? Скандий
    

1. 
   Жердегі қандай элемент күнде бар? Гелий
   
2. 
   Алюминийдің хлориді ерітіндісінде лакмус түсін қалай өзгертеді? Қыздырады
   
3. 
   Елдердің құрметіне қойылған қандай элементтерді білесің? Галлий, Германий, франций, рутений, полоний, америций, индий.
   
4. 
   Вольфрам элементінің қазақша қандай мағына береді? Вольфрам – wolph-қасқыр, ram-көбік
   
5. 
   Периодтық жүйеде элементтердің атом радиустары период бойынша қалай өзгереді? Солдан оңға қарай кемиді.
   
6. 
   Кино түсіргенде жасанды қар жасауда қандай элемент қолданылады? Бор
   
7. 
   Соққысының күшін күшейту үшін бейсбол сақасының ішінде қандай элемент? Скандий
   
8. 
   1915 жылы 1-ші Дүниежүзілік соғыс кезінде британ әскерлеріне қарсы қолданған газ? Хлор
   
9. 
   «Егер тіпті өлім қаупі төнседе мен алтын жасаймын» - деп айтқан ғалым кім? Исаак Ньютон
   
10. 
    Қандай металдар суға батпайды? Li, Na, K, Rb, Cs, Fr
    

Бұл турда ойынға қатысушы оқушылар химия ғылымына қатысты арасында жасырын сөзі бар мақал-мәтелдерді айтып, жасырылған сөзді тапқан соң, ол туралы бар білетіндерін айтып шығу керек. Толық және дұрыс жауабын тауып айтқан оқушы 3-ұпай жинайды. Бұл тур екі кезеңнен тұрады.

1.Ел іші ... бесік (алтын)

2....қайнауда шынығады.

Батыр майданда шынығады. (болат)

3.Сыйлап берген .... да тәтті (су)

4.Өшпейтін өмір жоқ.

Сынбайтын ... жоқ (темір)

5....тас екен, арпа-бидай ас екен (алтын, күміс)

6.....қызған кезде соқ. (темір)

7...кессең қысқа кес, ұзарту оңай,

Ағаш кессең ұзын кес, қысқарту оңай. (темір)

Жұмбақтарды шешу сайысы.

1. 
   Алғаш болды белгілі
   

Одан кейін біз оны,

Жерден тауып зерттеп ек.

(гелий)

2. 
   Табылса бұрын там-тұмнан.
   

Қымбат болды алтыннан,

Қандай металл ертеде?

(алюминий)

3. 
   Бір элемент инертті газдар текті,
   

Басқалары пысық па? Соны ғана,

Неліктен еріншек деп атап кетті?

(аргон)

4. 
   Ақ металл айналады тыным таппай.
   

Аздан соң суға сіңіп жоқ болады

Оқушым, ал ойланғын, қойма таппай

(сілтілік металдар)

5. 
   Күмісті, алтынменен кім білмейді,
   

Химиктерге жақпайтын не сыры бар

Әрқашан: «Жаман металл,құрғыр»,-дейді

(тұрақтылығы мен инерттілігіне байланысты лезде қосылысқа түседі)

6. 
   Тоң май деп қолмен ұстап жүрме кетіп,
   

Ерітіндісі мөп-мөлдір, судан тұнық,

Алатын майға қосып, сабын етіп.

(натрий, калий, кремний ерітінділері)

7. 
   Түсі де жоқ, көрінетін тұманды,
   

«Көңілдеткіш» қандай газды білесің,

Қасиетін осының кім ұға алды?

(NO₂)

8. 
   Табылған соң жерден көп элемент,
   

Бірақ бөлсек әрқайсысына еншісін

Екеуіне төрттен үші келер еді.

Атаңдаршы осы элементтерді,

Құрып тұрған небір кереметті

(оттек пен кремний)

9. 
   Бірі жанып, бірі қолдап жанылды
   

Өрт болып ед, сөндіруге көп адам,

Қосылысын алып соған ағылды.

(су)

10. 
    Өзіңде болмаса да дәмі тәтті.
    

Өсімдік өспес бірақ, ол болмаса,

Қандай зат, мұның атын кім айтады?

(көмірқышқыл газы)

11. 
    Иісі де, дәмі де жоқ ұсталмайды,
    

Ақыры жанған отың тұтанбайды,

Қалады қарауытып, көмір боп шоқ

(оттегі)

12. 
    Су бетінде қалықтап,
    

Айтшы ойланып, денеңде

Жетпейтін қандай тұз еді?

(ас тұзы)

13. 
    Кұмістей түсі жылтыр, өзі сұйық
    

Бұл турда командадан бір- бір оқушыдан шығып, интерактивті тақтадағы ұяшықтардың біреуін таңдайды. Әрбір дұрыс жауапқа 5 ұпай беріледі.

Химия тарихы 20 30 40 50

Металдар әлемі 20 30 40 50

Қызықты тәжірибелер 20 30 40 50

Еркін сұрақтар 20 30 40 50

20. біздің заманымыздың басында небәрі 7 металл белгілі болған және олар сәйкес 7 ғаламшарға теңестірілген. Осы металдарды және оған сәйкес 7 ғаламшарды атаңыз.

30. Азот қышқылының тұздары нитраттар деп аталатыны белгілі ал осы тұздардыалхимиктер қалай атаған? Селитра

40.Флогистон сөзі қандай мағынаны береді және бұл теорияның авторы кім? Жанғыш деген мағына береді. Авторы – Шталь

50. Д.И.Менделеев қашан және қандай мақсатта әуе шарымен аспанға көтерілген ? 1887 жылы ауаның жоғарғы қабатын зерттеу үшін.

20. Адам қолының қызуынан балқитын және суға батпайтын қандай металдарды білесің? (Li, Na, K, Rb, Cs, Fr)

30. Қазіргі кезде техникада және тұрмыста қолданылатын металл ғасырдың соңында күмістен 300 есе қымбат болған. Бұл қай металл? Неліктен бұл металл қымбат болған?

Жауабы: Алюминий ол кезде күміске қарғанда аз өндірілген, сондықтан қымбат болған.

40. Тірі ағзаларда жүретін көптеген маңызды биохимиялық процестердің жүзеге асуына қатысатын қандай микроэлементтерді білесің? Темір, марганец, мыс, мырыш, молибден.

50. Александр Македонскийдің Үндістан сапары кезінде оның әскерлері іш ауруымен ауырған, ол офицерлері ауырмаған. Сусыны мен тамағының бәрі бірдей, бірақ ыдыстыры әр түрлі металдан жасалған. Әскерлері неліктен іш ауруымен ауырған?

Жауабы: офицерлердің ыдыстары күмістен жасалған, ал күмістің бактерицидтік қасиеті бар.

3. Қызықты тәжірибелер.

20. Жұмыртқаның қабығын сындырмай қалай аршуға болады?

30. Қызыл қағазды қызыл жалынмен, жасыл қағазды жасыл жалынмен қалай жағуға болады?

40. жұмырытқаны отсыз және электр қуатын пайдаланбай пісіруге бола ма?

50. «Халық отсыз түтін болмайды, бұлтсыз жауын болмайды», - дейді. Міне, біз осы мақалды химия тұрғысынан жоққа шығарамыз. Оны қалай іске асырар едіңіз?

20. Патша сұйықтығы дегеніміз қандай ерітінді? Жауабы: 1 көлем азот қышқылымен 3 көлем тұз қышқылы

30. Қандай химиялық элементті миллионер деп атайды? Неліктен? Жауабы: көміртегі, себебі көмірқышқыл газының құрамына кіреді.

40. 19 ғ.ортасында көшелерді жарықтандыру үшін қандай газ пайдаланылды?

50. 20ғ. 30- шы жылдарында американдық ғалым В.Карозерс «полиамид» талшығын алған. Оны америкада «найлон» деп атайды. Осы талшықты елімізде қалай атайды?

Бұл тур басқатырғыларды шешуге арналған. Оқушылар әңгіме түрінде қисынға берілетін викториналық сұрақтарды шешіп, әрбір сұрақтан 3 ұпай жинайды.

А) Жұмбақ түрінде викториналар.

1. «А» деген элемент қараңғыда су астында нұр жайнап тұрды да, оны жарық дүниеге алып шыққанда ызаға шыдай алмай лап беріп жанып, көп кешікпей жалп етіп сөнді. Бұл қандай элемент еді? Жауабы: ақ фосфор, ол су астында сақталады, себебі ауада өздігінен тұтанып жанады.

2. «Б» деген элемент жұмысты отты жігермен істеу керек деп лепірді, бірақ өзі бірудің отын үрлегені болмаса, өзі ешқашан жанып көрген емес. Сонда бұл қай элемент?

Жауабы: оттегі

3. «В» деген элементтің мінезі тіптен өткір, салған жерінен тіліп түседі. Сонша өткірлік неге керек екен деп басқа бір зат шырт етіп сынып кетті. Сынған заттың формуласы қандай? Жауабы: мінезі өткір көміртектің түрөзгерісі – алмаз, оны көтере алмайтын шыны, оның формуласы – Na₂O * CaO* 6SiO₂

4. «Г» деген элемент «Д» деген элементпен дос еді, көп кешікпей олардың достықтарын тот басады. Бұл қай элементтер еді?

Жауабы: ауадағы оттегі мен азоттың электр мен найзағай ұшқынынан NO азот (ІІ) оксидіне айналуы.

5. «Е» деген элемент қай меьталдың болсын орнын басуға құмар – ақ, бірақ қанша буынқанса да, одан металл шығып көрген емес. Бұл қай металл болғаны?

6. Бұл викториналар ғалымдардың өмірі мен ғылыми еңбектерін білуге негізделген.