Шығарма Педагогикалық іс-әрекет
«үйлесімді тұлға», «адам-коммунист»
жүктеу/скачать 29,8 Kb.
|
1 2
Байланысты:Шығарма. БТ18-03
| «үйлесімді тұлға», «адам-коммунист», және т. с. с. тәрбие мақсаттарының аморфты анықтамаларына қарсы шыққан.
В. П. Беспалько ПЖ-де (педагогикалық жүйеде – В. М.) жүйе құрушы болатын мақсат құрушылық пен тәрбиелілік элементі оны анықтау әдісіне байланысты барлық ПЖ-ның бүтінділік немесе борпылдақтық дәрежесіне әсер етеді деп санады. ПЖ дұрыс жұмыс істеу мақсаттарын құруға қажетті және жетерлік талап – олардың диагностикалығы, яғни білім беру мен тәрбиелеу мақсаттарына жету дәрежелерін анықтау үшін объективті қамтамасыздандырылуы. Педагогтың кәсіби іс-әрекетінің мақсаты: қазіргі кезде «Адамға лайық өмір құра алатын тұлға» мақсат жолындағы саты, мақсатты бағытталған іс-әрекеттің аралық нәтижесі ретінде келтірілетін тәрбие мақсаты болып табылады. Мақсаттың жалпы сипаттамасы педагогика жағдайлардың әркелкі келулерінде жүзеге асырып, одан аса жоғары кәсіпқойлық пен асқан педагогикалық шеберлікті талап етеді. Мақсатқа жету біз бен мақсаттың бір бөлігі ретінде түсінетін пайда болған есептерді шешуге бағытталған іс-әрекетте жүзеге асырылады. Педагогикалық іс-әрекеттің жүзеге асырылуы тәрбие беру ортасын құру, тәрбиеленушілер іс-әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелеу ұжымын құру, жеке тұлға дамуы секілді әлеуметтік мәселелерді шешумен байланысты. Педагогикалық іс-әрекеттің мақсаты – тек тарихи емес, динамикалық құбылыс деп санаймыз. Қоғам дамуының объективті тенденцияларының шағылуы ретінде пайда болып педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны, формалары мен әдістерін қоғам қажеттілііктеріне келтіре отырып, ол жоғары мақсат – тұлғаның өзімен және қоршаған ортамен үйлесімді дамуына сатылы жылжу программасына келтіріледі. 3. Педагогикалық іс-әрекет – мақсатты бағытталған адам іс-әрекетінің ерекше түрі, себебі педагог өзінің алдына белгілі бір мақсат қоймауы мүмкін емес: мысалы, географиялық картаны оқуды үйрету, патриотизм сияқты тұлға қасиетін тәрбиелеу. Кең мағынада педагогикалық іс-әрекет жинақталған адамзат тәжірибесін болашақ ересектерге беру мәңгі әлеуметтік функциясын орындауға бағытталған. Осыдан шығатыны педагогикалық іс-әрекет адам баласын қоғамдық өмірге кірістіру бойынша ерекше, әлеуметтік және тұлғалық детерминацияланған іс-әрекет. Берілген контекстте педагогикалық іс-әрекет оқытушы, тәрбиеленушінің оқушы немесе оқушыларға оның тұлғалық, парасатты және іс-әрекеттік дамуына бағытталған, әрі өзін өзі дамыту мен жетілдіру негізі ретінде шығатын тәрбиелейтін және оқытатын әсер. Ол үшін педагогикалық мақсат қоюшылық пен педагогикалық басқарушылық тән. Іс-әрекеттің бұл түрі В.В. Давыдов белгілеген өсіп келе жатқан ұрпаққа әлеуметтік қимыл іс-әрекет нормалары мен өнеркәсіптік іскерлік үлгілерін (эталондарын) құру, сақтау мен беру сияқты қоғамдық маңызы бар есептерді шешу барысында өркениет таңының атуында пайда болды. Өзінің дамуы барысында қоғам «бір бірімен тығыз байланысты үйренуден», яғни балалар үлкендерден оларға еліктеуден класс, мектеп, гимназияларды құруға дейін қадам басты. Әртүрлі елдерде әртүрлі тарихи сатыларда білім беру мақсаты, мазмұны мен формаларында елеулі өзгерістерді басынан өткеріп, мектеп негізгі тағайындалуы – тиімді педагогикалық іс-әрекет ұйымдастыру болып келетін басты әлеуметтік институт болып қалыптасты. Ескере кететіні, бұл іс-әрекетті маманды түрде тек оқытушылар жүзеге асырады, ата-аналар, өнеркәсіптік ұжымдар, қоғамдық ұйымдар, көпшілік ақпарат құралдары білім-тәрбиелілік үрдістің ерікті немесе еріксіз қатысушылары болды. Мамандандырылған педагогикалық іс-әрекет қоғаммен арнайы ұйымдастырылған білім беру орындарында: мектепке дейінгі мекемелер, маманды-техникалық училищелерде, орта арнайы және жоғарғы оқу орындары, қосымша білім беру, квалификацияны жоғарылату мен қайта дайындау мекемелері. Педагогикалық іс-әрекет адам іс-әрекетінің кез келген түріне тән сипаттамаларға ие: мақсатқоюшылық, мотивтендіру, пәнділік. Педагогикалық іс-әрекеттің мәнін А.Н. Леонтьев белгілеген мақсат, мотивтер, әрекеттер (операциялар), нәтиженің бірлігі ретінде оның құрылымын талдау арқылы ашуға болады, сондай-ақ оның жүйе құрылымдық сипаттамасы ретінде ол мақсатты санады. Осылайша, педагогикалық іс-әрекет дегенде адамзат жинаған мәдениет пен тәжірибенің үлкеннен кішіге беруге олардың жеке дамуы үшін шарттарды құру мен қоғамдағы белгілі бір әлеуметтік рөлдерді орындауға бағытталған әлеуметтік іс-әрекеттің ерекше түрін түсінеміз. 4. Педагогикалық іс-әрекеттіңнегізгі түрлері оқыту және тәрбие жұмысы болып табылады. Оқыту – бұл мұғалімнің ерекше іс-әрекетінің түрі, ол оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға бағытталған. Оқыту–оқу процесінің негізгі мағыналық құраушы компоненттерінің бірі. Оқыту құрылымында оқыту дегеніміз-оқытушымен тікелей және жанама түрде тығыз қарым-қатынас нәтижесінде ғана жұмыс істей алатын оқытушының (мұғалімнің) қызмет процесі. Бірақ бұл өзара әрекеттесу қандай формада болмасын, оқыту процесі міндетті түрде белсенді оқу процесінің болуын болжайды.Ол сонымен қатар оқушылардың іс-әрекеті мұғалім қамтамасыз еткен, ұйымдастырған және бақылаған кезде, оқу процесінің тұтастығы оқыту мен оқу мақсаттарының ортақтығымен қамтамасыз етілген кезде әрекет етеді. Оқыту процесін дайындау және жүзеге асыру барысында мұғалім келесі іс-әрекеттерді орындайды: бір жағынан, оқу ақпаратын іріктеуді, жүйелеуді жүзеге асырады, оны студенттерге ұсынады, екінші жағынан, білім беру жүйесінің ұтымды, тиімді, оқыту міндеттеріне сәйкес келетін және оларды оқу және практикалық жұмыста қолдану әдістерін ұйымдастырады. Оқыту қызметінің мәні оқушылардың оқу-танымдық қызметін басқару болып табылады. Тәрбие жұмысы – бұл тәрбиеленушілердің үйлесімді даму міндеттерін шешу мақсатында тәрбие ортасын ұйымдастыруға және әртүрлі қызмет түрлерін (оның ішінде танымдық) басқаруға бағытталған педагогикалық қызмет. Оқыту және тәрбие жұмысы – бұл бір процестің екі жағы: білім беру әсерін тигізбестен оқыту мүмкін емес, оның тиімділігі дәрежесі ойластырылған сайын байланысты болады. Сол сияқты, білім беру процесі оқу элементтерінсіз мүмкін емес. Оқыту, оның мәні мен мазмұнын ашу үшін көптеген зерттеулер тек шар.тты түрде, ыңғайлылық пен терең білім алу үшін тәрбиеден оқшауланған деп саналады. 5. Педагогтің, білімді маманның педагогикалық іс-әрекеттерді сауатты орындау және оларды өз өмірінде, кәсіби қызметінде және педагогикалық жұмысында пайдалану дағдылары оның практикалық педагогикалық шеберлігінің негізін құрайтын техникалық арсеналдың маңызды бөлігін құрайды. Әр әрекеттің өзіндік драматургиясы бар және режиссураны қажет етеді. Мұғалімнің іс-әрекет техникасында көп нәрсе театрлық әрекетке ұқсас, өйткені олар әрқашан аудиторияның назарын аудара білуіміз керек, оны тыңдауға және түсінуге, назар аударуға, эмоцияларды ынталандыруға және аудиторияға пайдалы қорытынды жасауға көмектесуіміз керек. Сондықтан педагогикалық техникада театр педагогикасының элементтерін қолдану пайдалы. Сонымен бірге, педагогикалық техника — бұл педагогикалық түйсікті дамытатын үздіксіз шығармашылық ізденіс. Педагогикалық іс-әрекеттерді орындау кезінде көрнекілік құралдары, оқу құралдары, оқу құрылғылары, оқу жабдықтары қосымша пайдаланылады. Көбінесе іс-әрекеттерді жүзеге асырудың педагогикалық техникасы алгоритмделген түрде ұсынылады. Қолданылатын құралдардың, әдістер мен операциялардың өзара байланысты сериясы ретінде, бұл оның дамуы мен қолданылуын жеңілдетеді. Педагогикалық техника қажетті педагогикалық нәтижеге жету, олардың дұрыс орындалуының егжей-тегжейін ашу үшін әрекеттерді қалай орындау керек деген сұраққа жауап беруге арналған. Педагогикалық техникасыз, мамандар атап өткендей, педагогикалық технологиялардың мағынасы жоқ. 6. Педагогкалық іс-әрекеттің маңызды құраушыларының бірі болып оның мотивациясы саналады. Бұл термин «мотив» сөзінің туындысы болып есептелінеді. Л.И. Божовичке сәйкес мотивке сыртқы орта заттары, көріністер, идеялар, сезімдер мен толғаныстар – бір сөзбен айтқанда қажеттілік көрініс тапқан барлық нәрселерді жатқызуға болады. Мотивация түснігін бір ғалымдар «тұлғаның мінез-құлқы, іс-әрекетінің сипаты мен бағыттылығын, мазмұнын анықтайтын мотивтер, түрткі болған нәрселердің жиынтығы» ретінде тапшылайды. Басқалары, біз де олардың көзқарасына қосыламыз, мотивацияны мотивтердің әрекетінің үрдісі, басымдығы бар тұрақты тұлғаның бағыттылығын, құндылықты бағыттылықтар анықтайтын және тәрбиелеу үрдісінде пайда болатын мотивтер жиынтығы деп санайды. Б. Н. Додонов 4 құрылымды құраушыны бөліп шығарған, мотивация құрылымы қызығушылық туғызады: іс-әрекеттің өзінен ләззат алу, тікелей нәтижесінің тұлға үшін мәнділігі, іс-әрекет үшін марапаттылықтың мотивациялайтын күші, тұлғаға күштеу қысымы. Мотивацияның жалпы аспектілері жайлы әңгімені аяқтай отырып, А. Маслоудың «қажеттілік үшбұрышын» келтірейік. Онда, бір жағынан, адамның әлеуметтік, интербелсенді тәуелділігі, ал басқа жағынан – оның өздік бекіту мен байланысқан танымдық, когнитивті табиғаты. Жоғарыда аталғандай, педагогикалық мотивацияны, бір жағынан іс-әрекеттің мотивтер әрекетінің үрдісі ретінде, басқа жағынан, басымдығы бар тұрақты тұлғаның бағыттылығын, құндылықты бағыттылықтар анықтайтын және тәрбиелеу үрдісінде пайда болатын мотивтер жиынтығы деп санайды. Мотивациондық бағыттар ретінде мұнда сыртқы мотивтер (мысалы, жету мотиві) және ішкі мотивтер (мысалы, үрдіске бағытталу мен іс-әрекеттің нәтижесі) шығуы мүмкін болады. Сыртқы мотивтер: · белгілі бір оқу мекемесінде жұмыстың қадірлігі; · жеке және маманды өсу мотивтерімен сәйкестендірілген еңбек ақысынң дұрыстығы; · өзін-өзі бекіту. Сонымен қатар, мазмұны үлкен мен баланың өзара әрекеттесуі болып келетін педагогикалық іс-әрекетте доминанттау немесе билік мотиві сияқты бағыттылық пайда болады. Педагогикалық қабілеттерді зерттеушілердің біреуі билік мотивін доминанттылық қажеттілік ретінде анықтаған Г. А. Мюррейдің көзқарасына сүйене отырып, билік мотивінің педагогикалық іс-әрекетке қандай қатысы бар екенін шығарды. Ол доминанттылықты қажет етудің және оған сәйкес әрекеттердің негізгі қасиеттерін белгіледі. Доминанттылық қасиеттері немесе қажеттілік эффектілерін келесілерді қалаудан тұрады: өзінің әлеуметтік айналасын бақылауды; кеңес, қызықтыру, пікір немесе бұйыру арқылы басқа адамдарды; басқа адамдарды өзіңнің қажеттіліктерің мен сезімдеріңе сай еліктіру; олармен серіктестікке қол жеткізуді; басқаларды өзіңнің ойларыңның дұрыс екендігіне нандыру. Әрине, педагогикалық іс-әрекет мотивациясын талдау үшін билік мотивінің дамуының соңғы деңгейі әсіресе қызығушылық туғызады. Н. А. Аминов педагогикалық іс-әрекетті таңдаудың мотивациондық негізінде билік мотиві әрқашан басқаларға бағытталғанын (білім арқылы көмек) арнайы ескертеді. Бұл педагогикалық іс-әрекеттің табыстылығын болжау үшін де маңызды. Көмек көрсету ретінде альтруистік немесе әлеуметтік мінез-құлық Н. А. Аминов бойынша басқа адамдардың әл-ауқатына мақсатты бағытталған кез келген әрекеттер түсіндіріледі. Бұл позиция басқа негізде және басқа терминдерде болса да, мотивацияның гуманистикалық берілуімен ұйқасып келеді. Алайда, Н. А. Аминовтың бұл көзқарасы жалғаз емес. П. И. Пидкасистый редакциясы басшылығымен «Педагогика» оқу әдістемесінің авторлары педагогикалық іс-әрекеттің басыңқы мотиві болып қарама қайшылыққа толы бұл өмірге кіруші баланың бақытын аялау, балалық шақтың бақытты өтуіне көмектесуге ыстық ықылас білдіру және адамға гуманистік қатынас білдіру табылатынына кәміл сенімді. Бұл мотив жоғары дәрежеде тәрбие мақсатын қолдайды, Адамға сәйкес өмірді құра алатын тұлғаны тәрбиелеуге үлкен жекелік мән береді. Осы авторлар ескертетіндей «мұндай сипаттағы мотивация педагогқа маманды және әлеуметтік сипаттағы кедергілерді жеңуге көмектеседі: әлеуметтік ахуалдың өзгеруі; педагогтың қоғамдағы материалдық және рухани жағдайының нашарлауы; жеке отбасылық жағдайдың күрделенуі және психологиялық ширығуының артуы; мектепке әкімшілік жаңартулар мен педагогикалық ұжымда психологиялық климаттың нашарлауы; қиын мінез-құлықты балалар тобының пайда болу және кейбір педагогикалық сәтсіздіктер баланы қоршаған әлеуметтік орта адамгершілігінің төмендеуі мен рухани мәдениеті деңгейінің түсуі». Педагогикалық іс-әркеттің көптеген басқа да мотивтері бар (ғылыми-педагогикалық қызығушылық, «тіршілік үшін жұмыс істеп күн көру, балалармен қарым-қатынас арқылы рухтың белсенділігі мен жастығын сақтап қалу»). Педагог іс-әрекетінің мотивациондық-тұтынушық аумағы А. Б. Орлов бойынша оның ценрациясының терминдерінде интерпретациялануы мүмкін. Центрацияда гуманистикалық психология мен педагогикада «оқушы мен оқытушының қарапайым ерекше құрылған эмпатияда, басқа адамды бағалаусыз қабылдау мен конгруэнттілікте, толғаныстар мен мінез-құлықтың біркелкілігіне негізделген өзара әрекеттесуі. Центрация әрі оқушы мен оқытушының жекелік өсуінің, олардың қарым-қатынасының, шығармашылығының жалпы субъективті (жекелік) өсуінің, дамуының нәтижесі» ретінде беріледі. А. Б. Орловқа сәйкес мұғалімнің жекелік орталықтандырылуы педагог іс-әрекетінің интегралды және жүйеқұрушы сипаттамасы болып табылады. Мұнда дәл айтқанда мұғалімнің центрацияларды бұл іс-әрекеттің стиль, қатынас және т.б. көптеген формаларын анықтайды. А. Б. Орлов педагогикалық іс-әрекетте жалпы, әрі нақты педагогикалық жағдайларында басыңқы бола алатын жеті негізгі центрацияларды көрсетті: эгоистік (өзінің «Мен» қызығушылықтарындағы центрация), бюрократтық (әкімшілік, жетекшілер қызығушылықтарына центрация), конфликттік (әріптестер қызығушылықтарына центрация), авторитеттік (оқушылар ата-аналарының сұраулары, қызығушылықтарына центрация), танымдық (оқыту мен тәрбиелеу құралдарының талаптарына центрация), альтруистік (оқушылар қызығушылықтарына (қажеттіліктеріне) центрация), гуманистік (мұғалімнің өзінің мағынасының қызығушылықтарына және басқа адамдардың (администратор, әріптестер, ата-аналар, оқушылар) мағынасына центрация) Гуманистік центрация дәстүрлі оқытуды көрсететін центрациялардың алғашқы 6 түріне қарсы қойылады. Осылайша, қарама-қайшылыққа және әртүрлі тенденциялар күресіне толы күрделі де қазіргі заманғы өмірге қадам басқан келер ұрпақ бақытты келешегіне қамқорлық мотиві педагогтың кәсіпқойлығын жоғарылату, өзінің педагогикалық аспаптар қоймасына жаңа әдістер мен технологияларды қосып меңгерудің үнемі талпынысын қамтамасыздандыруға шақырады, мұғалім іс-әрекетіне гуманистік бағыттылық беріп, оның кәсіби өмір ұзақтығына жағдай жасайды. Бұл жайлы «ақыл, жақсылық, мәңгілік еккендер» іс-әрекеті мен қалыпты тіршілігі үшін қажетті жағдайларды қамтамасыздандыратындарға ұмытпау керек. 7. Педагогикалык іс-әрекеттің негізгі ерекшеліктері: Біріншіден, мақсаты қоғам мақсатымен анықталады. Екіншіден, басқа іс-әрекеттерді басқаруға бағытталған іс-әрекет. Үшіншіден, іс-әрекет субъект-субъектілік және субьект-объектілік сипатта болады. Төртіншіден, тұлғаның дамуы мен қалыптасуы бойынша жүргізілген педагогикалық қарым-қатынастың нәтижелері болашақта ғана айқындалады. Тәуелсіз ел атанып, әлемге атымызды танытуға бетбұрып отырған кезеңде ұлтымыздың бәсекеге қабілетті болашағын тәрбиелеудегі басты тұлға — мұғалім. Сондықтан тәрбие деген аталы ұғымның пайда болғанынан бері бұл қызмет ең беделді, әрі ең білгір адамдарға тапсырылады. Осы ойдың өзі педагогикалык іс-әрекеттің әлеумеггік маңыздылығының айқын дәлелі. Педагогикалық іс-әрекет қызығы да, қиындығы да мол кызмет. Себебі мұғалім ата-аналар сияқты бір-екі баланы ғана тәрбиелемейді, ондаған әр түрлі қабілеттері мен бейімділігі, қызығушылығы, мінез- қүұқы мен әдет- ғұрыптары, түсінігі мен көзкарастары әр деңгейдегі жасөспірімдерді тәрбиелейді. Олардың әрқайсысының өзіндік жекеленген ерекшелігін дамытады, ынтымақты, тату, жарасымды ұжымға топтастыра отырып әр балаға жеке адам ретінде шынайы қамқорлық жасауға тырысады. Қазіргі заман мұғалімі қызметіндегі ең басты ерекшеліктердің бірі -жастарға рухани тұрғыдан ықпал жасауды нығайту, сол арқылы еліміздің нағыз белсенді азаматтарын, еңбеккерлерін, отан қорғаушыларын тәрбиелеп шығару. Бұл үшін мұғалім табиғат, қоғам, саясат, өнер, адам, айнала қоршаған дүние туралы ең жаңа ғылыми біліммен қаруланған болуы керек. Мұғалім еңбегінің нәтижелілігінің басты көрсеткіші — баланың тұлғалық қасиеттерін қальштастыру болғандықтан, педагог шәкіртінің даму, тәрбиелену заңдьлықтарын жете біліп, оның ішкі жан дүниесін сезіне алуына арнайы үйренуі керек. Педагогикалық процестің әрбір жеке идеясы мұғалім жұмысының табиғатына ерекше көзқараспен байланысты. Педагогикада алға қойылған және білім берудің жаңа жүйесін құруға тырысатын жаңа көзқарас мұғалім жұмысының жаңа түсінігін тікелей тудырады. Егер бұрын мұғалім қарапайым білім көзі, анықтамалық немесе сөздік, оқулық және демонстрант ретінде әрекет етсе-бір сөзбен айтқанда, көмекші құрал және білім беру құралы (бұрынғы мектепте мұғалімнің барлық жұмысының мазмұны болған мұғалім еңбегінің бұл жағы), қазір бұл рөл жойылып, әр жерде және барлық жерде білім іздейтін және алатын оқушының белсенді энергиясымен алмастырылады. Қазіргі білім беру үшін белгілі бір білім мөлшерін үйрету, осы білімді игеруге және қолдануға деген ықылас пен шеберлікті қалай тәрбиелеу маңызды емес. Мұғалімнің үлесіне жаңа жауапты рөл түседі. Ол маңызды білім беру факторы болып табылатын әлеуметтік ортаны ұйымдастырушы болады. Педагогикалық іс-әрекеттің барлық қасиеттері көрінетін негізгі функционалды бірлік-бұл мақсаттар мен мазмұнның бірлігі ретінде педагогикалық әрекет. Педагогикалық іс-әрекет тұжырымдамасы педагогикалық іс-әрекеттің барлық түрлеріне (сабақ, экскурсия, жеке әңгіме және т.б.) тән жалпы нәрсені білдіреді. Сонымен қатар, педагогикалық іс-әрекет әмбебап және жеке адамның барлық байлығын білдіретін ерекше дүние. Педагогикалық іс-әрекетті материалдандыру формаларына жүгіну педагогикалық іс-әрекеттің логикасын көрсетуге көмектеседі. Қорытындылай келе, мұғалімнің педагогикалық әрекеті алдымен танымдық тапсырма түрінде әрекет етеді. Қолда бар білімге сүйене отырып, ол құралдарды, тақырыпты және оның әрекетінің болжамды нәтижесін теориялық тұрғыдан байланыстырады. жүктеу/скачать 29,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2