С) Кесте толтыру (физикалық шамалардың белгісі, өлшем бірліктерімен жұмыс)
5. Жаңа сабақты бекіту
А) Салыстыруға жаттығу
В) Деңгейлік есептер шығару
С) Тест орындау
7. Үйге тапсырма
8. Қортынды
9. Бағалау
Сөз жұмбақ шешу
Сөзжұмбақ сұрақтары мен жауаптары:
Электр тогының пайда болу шарты нешеу? (3)
Зарядтың уақытқа қатынасымен анықталынатын шама? (ток күші)
ЭҚК қандай күш әрекетінен пайда болады? (бөгде күштер)
Ток күшінің өлшемі (ампер)
Металдарды күміспен жалату токтың қандай әсеріне негізделген? (химиялық)
Электр приборлардың жұмысы токтың қандай әсеріне негізделген? (жылулық)
Детальдарды электрмагнит көмегімен көтеру токтың қандай әсеріне негізделген? (магниттік)
Ток соққанда адам бұлшық еттерінің жиырылу тктың қандай әсерін айқындайды? (физиологиялық)
Ток күші, кернеу және кедергінінің арасындағы тәуелділікті айқындайтын заң қалай аталады? (Ом заңы)
үш
ток күші
бөгде
ампер
химиялық
жылулық
магниттік
физиологиялық
ом
Үй тапсырмасына есеп
Жаңа сабаққа қажеттіні қайталау
r - шеңбердің
радиусы, м
d - шеңбердің
диаметрі, м
Аудан
Электр тогын реттеуге бола ма? Қалай?
Тізбек бөлігі үшін
Ом заңы
Ток күші, А
Кернеу, В
Өткізгіштің кедергісі
Шамалар өзара қалай тәуелді?
Жаңа сабақ
Тақырыбы:
Меншікті
кедергі
Негізгі ұғымдар:
Өткішгіш кедергісі
қандай шамаларға тәуелді?
2. Меншікті кедергі
Сапалық сұрақтар: (Оқушылар өз йларын айтады)
Электр плитаны жөңдеген кезде оның спиралі қысқарды. Онда плита қалай қызатын болады? Ток күшейе ме? кеми ме?
Трамвайдағы ток әуелей тартылған өткізгіш сымдар арқылы оның қозғалтқышы мен рельске беріледі. Жіңішке өткізгіш сым мен жуан рельстегі ток күштері бірдей ме?
Өткізгіш сымдарды әр түрлі материалдардан жасау одан өтетін токқа әсер ете ме?
мыс
мыс
мыс
мыс
темір
Кедергі, Ом
Меншікті кедергі, Ом*м
Өткізгіштің көлденең
қимасының ауданы, м(2)
Өткізгіштің ұзындығы, м
Сатылай кешенді талдау?
Меншікті кедергі
анықтама
формула
белгісі
өлшемі
физикалық
мағынасы
Ом*м
м
2
*
м
=
Ом
темір
болат
никелин
Өткізгіш кедергісі, Ом
Меншікті кедергі, Ом*м
Өткізгіштің ұзындығы, м
Өткізгіштің көлденең
қимасының ауданы, м
2
r - шеңбердің
радиусы, м
d - шеңбердің
диаметрі, м
Аудан
Шама атауы
Белгісі
Өлшемі
Ток күші
Кернеу
Кедергі
Өткізгіштің ұзындығы
Меншікті кедергі
А
В
Ом
Ом*м
м
Шама атауы
Белгісі
Өлшемі
Өткізгіштің көлденең
қимасының ауданы
Өткізгіштің көлденең
қимасының диаметрі
Өткізгіштің көлденең
қимасының радиусы
м
м
3,14
Салыстыру жаттығулары
Егер өткізгіштің ұзындығын 2 есе арттырса, оның кедергісі қалай өзгереді? Неліктен?
Егер өткізгіштің ұзындығын 4 есе кемітсе, оның кедергісі қалай өзгереді? Неліктен?
Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 3 есе арттырса, оның кедергісі қалай өзгереді? Неліктен?
Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 5 есе кемітсе, оның кедергісі қалай өзгереді? Неліктен?
Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 2 есе арттырса, одан өтетін ток күші қалай өзгереді? Неліктен?
Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 2 есе арттырса және ұзындығын да 2 есе арттырса, оның кедергісі қалай өзгереді? Неліктен?
Есептерді талдау. (Топтық жұмыс)
Деңгейлік есептер. Меншікті кедергі.
Бастапқы деңгей
Трамвай двигателіне ток беретін мыстан жасалған контактілі сымның ұзындығы 5 км, ал көлденең қимасының ауданы 0,65 см2. Осы сымның кедергісін анықта.
Ұзындығы 5 м, ал көлденең қимасының ауданы 0,75 мм2 нихром өткізгіштің кедергісін анықта.
Ұзындығы 8 м, ал көлденең қимасының ауданы 2 мм2 константан өткізгішітің кедергісін анықта.
Астана мен Алматы арасындағы телеграфтық өткізгіштің кедергісін анықта. Егер екі қаланың арақашықтығы 1200 км болса, ал сымдар темірден жасалған және көлденең қимасының ауданы 12 мм2.
Ұзындығы 2,5 м және көлденең қимасының ауданы 0,2 мм2 өткізгіштің кедергісі 2,5 Ом. Өткізгіш қандай металлдан жасалған?.
Ұзындығы 1 м фехралдан жасалған өткізгіш сымның көлденең қимасының ауданы 0,5 мм2 және кедергісі 5,47 Ом. Фехралдың меншікті кедергісін тап
Мыс өткізгіштің көлденең қимасының ауданы 0,5 мм2. Оның кедергісі 34 Ом болуы үшін ұзындығы қандай болуы керек?
Электр қоңырауының катушкасына оралған мыс сымның ұзындығын тап, егер оның кедергісі 0,68 Ом, ал көлденең қимасының ауданы 0,35 мм2.
Жеткілікті деңгей
Ұзындығы 140 см, көлденең қимасының ауданы 0,2 мм2 болат өткізгіштің ұштарындағы кернеуді тап. Ондағы ток күші 250 мА болса.
Ұзындығы 1 км, қимасының ауданы 0,5 мм2, 8 мА ток өтіп тұрған телеграф болат сымындағы кернеудің түсуін тап.
Ұзындығы 100 м, көлденең қимасының ауданы 0,5 мм2 мыс өткізгіштен өтетін ток күшін тап. Өткізгіш ұштарындағы кернеу 6,8 В.
Ұзындығы 50 м, көлденең қимасының ауданы 1 мм2 никелин өткізгіштен жасалған реостаттан өтетін ток күшін тап. Реостат ұштарындағы кернеу 45 В.
Көлденең қимасының ауданы 0,1 мм2 никелин сымнан жасалған электрқыздырғыштың спираліндегі ток күші 4 А. Кернеу 220 В. Сымның ұзындығы қандай?
Ұзындығы 6 м өткізгіштің кедергісі 3 Ом. Ұзындығы 10 м осындай өткізгіштің кедергісін тап.
Ұзындығы 9 м өткізгіштің кедергісі 3 Ом. Ұзындығы 15 м осындай өткізгіштің кедергісін тап.
Жоғарғы деңгей
Кедергісі, көлденең қимасының ауданы 4 мм2, ұзындығы 1 км болатын алюминий сымның кедергісіне тең болуы үшін көлденең қимасының ауданы 2 мм2 темір сымның ұзындығы қандай болуы керек?
Кедергісі, көлденең қимасының ауданы 0,2 мм2, ұзындығы 1 м болатын никелин сымның кедергісіне тең болуы үшін ұзындығы 10 м болатын темір сымның көлденең қимасының ауданы қандай болуы керек?
Ұзындығы 2 км және кедергісі 8,5 Ом болатын мыс өткізгіштің массасы қандай?
Берілгені: 1-топ
Жеткілікті деңгей
2. Ұзындығы 1 км, қимасының ауданы 0,5 мм2, 8 мА ток өтіп тұрған телеграф болат сымындағы кернеудің түсуін тап.
Берілгені: 2-топ
Жеткілікті деңгей
5. Көлденең қимасының ауданы 0,1 мм2 никелин сымнан жасалған электрқыздырғыштың спираліндегі ток күші 4 А. Кернеу 220 В. Сымның ұзындығы қандай?
Берілгені: 3-топ
Жеткілікті деңгей
6. Ұзындығы 6 м өткізгіштің кедергісі 3 Ом. Ұзындығы 10 м осындай өткізгіштің кедергісін тап.
Тест
1. Меншікті кедергінің формуласы
А) В)
С) Д)
2. Меншікті кедергінің өлшем бірлігі?
А) Ом
В) Ом*мм
С) Ом*м
Д) Ом/м
3. Егер өткізгіштің ұзындығын 4 есе арттырса, оның кедергісі қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді
В) 2 есе артады
С) 4 есе артады
Д) 4 есе кемиді
4. Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 2 есе кемітсе, оның кедергісі қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді
В) 2 есе артады
С) 4 есе артады
Д) 4 есе кемиді
5. Бір материалдан жасалған, көлденең қимасының аудандары бірдей екі өткізгіш бар. Біріншісінің ұзындығы 20 см, ал екіншісінікі – 1 м. Қай өткізгіштің кедергісі көп және неше есе?
А)1-өткізгіштікі көп,5 есе
В) 2-өткізгіш, 5 есе
С) 1-өткізгіштікі, 20 есе
Д) 2-өткізгіштікі, 20 есе
1. Меншікті кедергінің формуласы
А) В)
С) Д)
2. Меншікті кедергінің өлшем бірлігі?
А) Ом
В) Ом*мм
С) Ом*м
Д) Ом/м
3. Егер өткізгіштің ұзындығын 4 есе арттырса, оның кедергісі қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді
В) 2 есе артады
С) 4 есе артады
Д) 4 есе кемиді
4. Егер өткізгіштің көлденең қимасының ауданын 2 есе кемітсе, оның кедергісі қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді
В) 2 есе артады
С) 4 есе артады
Д) 4 есе кемиді
5. Бір материалдан жасалған, көлденең қимасының аудандары бірдей екі өткізгіш бар. Біріншісінің ұзындығы 20 см, ал екіншісінікі – 1 м. Қай өткізгіштің кедергісі көп және неше есе?
