Сөж тақырыбы: «Метеорологияның даму тарихы. Қазақстандағы метеорологияның дамуы. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым» Орындаған: Жанат Алуа Тексерген: Жексенбаева А. К. МазмұНЫ

Метеорология, кез-келген ғылым сияқты, қоғамның материалдық қажеттіліктері негізінде дамыды. Өзінің өмірінің басында да адам қоршаған табиғатты, оның ішінде ауа-райы құбылыстарын түсінуге тырысты. Атмосфералық құбылыстарды бақылап зерттеу туралы алғашқы мәліметтер ежелгі Қытай, Үндістан, Мысыр, Грекия және Рим мемлекеттерінің жазба қағаздарынан табылған. Ежелгі грек философы Аристотель кейбір атмосфералық құбылыстардың болу себебіне түсініктеме беруге тырысқан. Орта ғасырларда ауа-райын бақылаумен тек кейбір әуесқойлар айналысқан. Географиялық ұлы жаңалықтардың ашылуы кезінде (XV-XVIғ.ғ) ашылған жерлердің климатын сипаттай бастады. Бірақ атмосфераны ғылыми түрде XVII ғасырда зерттей бастады. Бұл ғасырда негізгі метеорологиялық құрылғылар ойлап табылды: термометр (Галилей, 1597ж), сынап барометрі (Торричелли, 1643ж) және барометр-анероид (Лейбниц, 1700ж). Құрылғыларды ойлап табуы метеорологиялық бақылау материалдарының жиналуына ықпал етті және метеорологияны тәуелсіз ғылымға бөлуге мүмкіндік берді. Философиялық және математикалық зерттеулерімен танымал болған Декарт пен Локк, Ньютон және Лейбниц – XVII ғасырдың ұлы ойлары физикаға және атмосфера ғылымына үлкен үлес қосты. Метеорологиялық қондырғылардың табылуы ғылымның жаңа сатыға көшуге ықпал етті, яғни, Еуропа мен Американың көптеген жерлерінде алғашқы метеорологиялық бақылаулар жасалды және метеорологиялық станциялардың желісін заманауи тұжырымдамада орнатудың алғашқы сәтті тәжірибелері жасалды.

Метеорологиялық бақылаулардың деректері, сондай-ақ физиканың негізгі заңдарының ашылуы кейбір метеорологиялық шамалардың, ең алдымен қысымның сандық таралу теориясын құруға мүмкіндік берді. 1648 жылы Паскаль өлшеу мәліметтеріне сүйене отырып, қысымның биіктікке түсу фактісін анықтады, ал 1685 жылы Бойль-Мариотт заңдарына сүйене отырып, алғаш рет биіктікті қысым бойынша есептеу формуласын жасады.

Еуропадағы алғашқы аспаптық бақылауларды 1654 жылы Галилейдің студенттері құрған «Флорентий тәжірибе академиясы» жүргізді. 1723 жылы Лондон Корольдік қоғамының хатшысы Джеймс Джурин ауа-райын бақылау бойынша нұсқаулық әзірледі, онда стандартты өлшеу кестесінің формасы, қажетті құрылғылардың тізімі және температураны, ауа қысымын, желдің күші мен бағытын өлшеу әдістерінің сипаттамасы келтірілген, оны жүзден астам еуропалық ғалымдарға жіберді. Еуропадағы метеостанциялардың екінші желісі 1735 жылға дейін жұмыс атқарды. Ресейде ауа-райын аспаппен бақылау Петербургта Петр I кезінде ұйымдастырылды. Петр I Ғылым академиясы 1725ж академиктерге үздіксіз метеорологиялық бақылаулар жүргізу туралы нұсқау берді. Метеорологияның дамуына М.В.Ломоносов үлкен үлес қосты. Ол анемометр және теңіз барометірін ойлап, құрастырды. Ломоносов найзағайдың пайда болу схемасын жасаған, атмосферадағы горизонтальді және вертикальді қозғалыстар туралы ойлар айтты. М. В. Ломоносов бірыңғай бақылау әдістемесімен метеорологиялық станциялар желісін ұйымдастыру қажеттігін атап өтті.

Ресейде ауа-райын бақылау станциялары желісі Ұлы Солтүстік экспедиция кезінде пайда болды. Бақылаушыларға арналған нұсқаулықты Даниил Бернулли жазды. 1733 жылдан 1744 жылға дейінгі кезеңде Сібірде 24 метеостанция ұйымдастырылды.

1781 жылы Мангеймде әлемдегі алғашқы метеорологиялық қоғам құрылды. Ол әртүрлі елдердегі бақылаушыларды бірдей құрылғылармен қамтамасыз етті, оның бағдарламасы бойынша АҚШ-тағы Кембриджден Оралға дейін 39 метеостанция жұмыс істеді. Оларға күніне өлшеу жүргізудің төрт сәтін — 7, 11, 14 және 21 сағатта белгілеу ұсынылды. Бұл станциялар торабы 12 жыл жұмыс істеді.

19 ғасырдың ортасында Ресейде Бас физикалық обсерватория құрылды, оған бүкіл Ресейде метеорологиялық бақылауларды ұйымдастыру,алынған материалдарын өңдеп, талдау жасау міндеті жүктелді. Бұл уақытта Еуропа елдерінде де ғылыми-зертеу институттары мен обсерваториялар ашыла бастады. Сонымен қатар, Еуропада мемлекеттік метеорологиялық станциялар торабы салына бастады. Ресейдегі метеорологияның дамуында Орыс Географиялық Қоғамы үлкен рөл атқарды. Оның құрамында көптеген жылдар бойы климатолог және географ А. И. Войеков жұмыс істеген. 1873 жылы ол қоғамның метеорологиялық комиссиясын басқарды, оның көмегімен станциялар мен бекеттердің кең желісі ұйымдастырылды. 1890 жылы Войеков Ресейдегі алғашқы "Метеорологический вестник" метеорологиялық журналын құрды

1820 жылдары Г.В. Брандесу Мангейм станциялары торабының бақылау мәліметтерін картаға түсірген. Солайша, жоғарғы және төменгі қысым аймақтары бейнеленген алғашқы синоптикалық карталар пайда болды. Кейін 19 ғасырда синоптикалық метеорология метеорологияның жеке тармағы болып қалыптасты. Неміс ғалымдары А. Гумбольдт пен Г.Д.Довенің арқасында климотологияның негізі қаланды.

1873 жылы Венада алғашқы халықаралық метеорологиялық конгресс өтті, онда өлшеудің бірыңғай мерзімдері, метеорологиялық ақпаратты берудің бірыңғай телеграф коды жасалды.

20 ғасырдың ортасында дүниежүзілік актинометрия жүйесі құрылды; атмосферадағы озонның, электрлік элементтердің мөлшерлерін, ауаның химиялық құрамын анықтау тәсілдері белгіленді; климатологияқалыптаса бастады, бұған атмосфераның жалпы таралуы, жер шарындағы су айналымы, қардың түсуі, т.б. құбылыстарды зерттеген орыс ғалымы А.И. Войеков көп еңбек сіңірді.

Метеорологияны дамытуға үлес қосқан ғалымдар өте көп. Мысалға, сыноптикалық метеорологияны дамытуда үлес қосқан ғалымдар:

• 
  В. Бьеркнес
  
• 
  П. Сольберг
  
• 
  В.А. Бугаев
  
• 
  В.А. Джорджио
  
• 
  С. Петтерсон
  
•