Сјулеттік жобаєа ќойылатын шарттар мен талаптар
Киіз үйдің ішкі көрінісі және оның бұйымдарын жасау
жүктеу/скачать 450 Kb.
|
| 2.3 Киіз үйдің ішкі көрінісі және оның бұйымдарын жасау.
Баспананың ішкі көрінісі оның сәулетімен табиғи үйлесімді сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарымен үндесіп қалыптасады. Әр түрлі материалдардан жасалған тұрмысқа қажетті заттар, өздерінің тіршілікке пайдалы және көркемдік іс-әрекеттік қызметтерімен (функцияларымен) баспананың интерьеріне ғана бір жүйеге бірігеді, ал оны құру индивидумдардың (жеке-дара адамдардың) және тегіс халықтың эстетикалық талғамдары мен мәдениет деңгейін көрсетеді. Ренессанс эстетикасының өкілі А. Дюрер (XV ғасыр) «көп гүлдерден бал жинағандай әсемдікті көптеген әдемі нәрселерден жасайды» - деп атап өтті. Қазақ киіз үйінің дәстүрлі ішкі көрінісі - тасымал баспананың осы түрінің күрделі тарихи дамуы жолындағы ұжымдық тәжірибесінің нәтижесі. Киіз үй құрылымы – жергілікті ауа-райы жағдайымен және қазақтардың көптеген ғасырлар бойы қалыптасқан өмір салтымен ең сәйкесті дүние. Қазіргі заманғы киіз үйде барлық салт-дәстүр түрлері сақталған. Ішкі және сыртқы жасауында, ою-өрнек өнерінде және тұрмысқа қажетті нәрселердің келісті түрлерін таңдай білуде отбасы тіршілігіне барынша жанға жайлылық жасау бағыты көрінеді. Киіз үй жасауының көркемдік және құрылымдық шешімдерін зерттеу, эстетикалық тұрғыдан оның дәстүр-салттық сипаттарын табу қазіргі тұрмыс кеңістігінің ішкі ұйымдастыруы туралы ілім және қазіргі сәулет өнерінің үзік үрдіспен (фрагментальды) қолдануы үшін үлкен тәжірибелік маңызы бар. Қазақ киіз үйінің жасауында дәстүрлік белгілері декоративті-қолданбалы өнер бұйыдарымен көрініс тапқан. Киіз үй интерьеріндегі заттардың әр түрлі қызметтік әрекеттерін олардың кеңістікпен және баспана құрылымымен өзара байланыстылығын ескере отырып қарау керек. Бұл тұрмыстағы заттардың кешенді қызметтерін аша отырып, сонымен қатар ішкі жасаудағы жеке заттың орнын, оның көркемдік қалыптасуын және эстетикалық түрде санаға сіңуін анықтауға мүмкіндік береді. Киіз үйдің ішкі көрінісіне біртұтас бірегей дүние ретінде қарау керек, нақты заттар ішкі жасау - мүліктің дәстүрлі қалыптасқан заңдылықтарына бағынуы тиіс. Киіз үйдің маңызды ерекшелігі - барлық дүние-мүлік көз алдында тұрады. Сондай-ақ олардың әрқайсысы күнделікті пайдалылығымен қатар баспана жасауының мүлкі ретінде қызмет атқарады. Өнер зерттеуші А. Канцедикас бұл орайда мынаған тура назар аударған: «Әр алуан ұрпақтардың рухани ортақтығын сақтап қалуға қабілетті фактор ретінде, дәстүрлі халық өнерін бөгде құбылыстардан қорғап, халық мәдениетіне оған бөтен белгілердің кіріп кетпеуін қатаң қадағалап, сонымен қатар осы мәдениеттің өзіне органикалық түрде еніп кететіндердің қандайын да болмасын игеріп алатын сенімді аспап болып отырды». Қазіргі заманғы киіз үйінің негізі өзінің түр-сипатымен халық өнерінің дәстүрлігін айғақтайды, халық көркем мәдениетінен нәр алады және уақыт өткен сайын кәсіпқой өнерден заттарды қосып алу арқылы байи түсті, бірақ та бұл алынғандар жетегінде жүріп кеткен жоқ. Әрбір дәуір немесе тіпті әрбір құбылыс кәсіпқой өнерде және әр түрлі тұрмыстық заттар өндіру өнеркәсібінде жаңа бағыттар, жаңа лептер туғызады. Бірақ осындай заттар қысқа мерзімді болады, бір ұрпақ өмірінде ауысып, өзгеріп ктуі байқалады. Егер де киіз үйдің ішкі көрінісінің дәстүрлігі туралы айсақ, әрқашан киіз үй барлық ішкі жасауымен нық біртұтастықта қазақ халқының материалдық мәдениетінің бөлігі ретінде басым әрі халықтық болады. Зооморфты (аңдар, жан-жануарлар түріндегі суреттер) айшық, классикалық мәнер ретінде, қазақтардың қазіргі сәндік – қолданбалы өнерінде киіз, тоқыма және басқа бұйымдарда кең қолданылып жүр. Киіз бұйымдарға әр түрлі үйлесімдегі мүйіз тәріздес иілген ою-өрнек тән. Сирегірек сурет тоқыма бұйымдардың өрнегін қайталап, түзу және қисық сызықтармен бейнеленген. Қазақтардың шығармаларында өсімдіктік ою-өрнек те кездеседі, көбінесе тұрмыстық заттардың сурет-кестелерінде болады. Меандр (тұрақты ара қашықтық арқылы тура қайталанатын сүлбелер тізбесі) және әр түрлі сүлбелер (ромбтар, фестондар және т.б.) түріндегі геометриялық ою-өрнек тоқыма және өрілген бұйымдарда басым болады. Ол осындай заттардың табиғаты және жасау технологиясына байланысты: тоқу және өруде түзу және қисық сызықтар түріндегі ою-өрнектер жасалады. Іс жүзінде бұйымға таңдап алынатын материалға және жасау технологиясына байланысты ою-өрнектің әр түрлі мәнерін байқауға болады. Қазақ киіз үйінің ішкі көрінісі ең жақсы халық дәстүрлеріне негізделген. Әр түрлі киіз заттар, тоқыма бұйымдар, өрнекті шилер, кесте нәрселері және т.б. көне шеберлер өндірісінің жиынтығы мен қазақ ою-өрнек шығармашылығының негіздерін өздерінің бойында сақтап қалды. Киіз кілем текеметтің ою-өрнегі екі әдіспен: түрлі-түсті жүн орамдарынан (рулондарынан), өрнектеген киізден (алдын ала кесілген дайындамалардан ) жасалады. Текемет жасауға және басқа киіз бұйымдарды басуға жақсы тығыздалатын күзде қырқылған қой жүні – күзем жүн қолданылады. Текеметті жасағанда жүннің екі түрі: заттың негізіне кететін және оны оюлап-өнектеуге кететін түрлеріне пайдаланылады. Текеметтің негізіне қолданылатын жүннің табиғи бояуы бар: ақ, ақшыл-сұрдан, қошқыл сұр түрге дейін, сары, қоңыр және де қара. Түрлі-түсті жүн орамдарымен оюлап өрнектелген текеметтерді жасау әдісі бүкіл Қазақстанға таралған. Сырмақты жасау үшін өзінің технологиясы бойынша үш түрлі әдіс қолданылады: киіздің түрлі-түсті кесектерінен мәнерлеп ою (мозайка), ақ киіз бетіне біртүсті материалдан бастырма салу, біртүсті киіз үстінде баулы тоқу. Сырмақ түріндегі киіз кілемнің басты өзіне тән белгісі - сыру техникасы (қабып тігу және сыру). Түрлі-түсті және өрнекті сырмақ композициясына байланысты оюлап-өрнектелген сырмақтар түр-түрге бөлінеді: ақ сырмақ – тек ақ киізден жасалады; қараала сырмақ – ақ және қара киізден аралас жасалған; қызыл немесе қызылала сырмақ қызыл күрең және қызыл қоңыр түсті киіз кесектерінен жасалған. Түскиіз. Қазақтар тұрмысында әр түрлі материалдардан және әр қилы технологиямен жасалып қабарғаға ілінетін кілемдер – түскиіздер кең тараған. Әдетте киіз үйдегі құрметті орынның жан-жағын кереге шеңберін түскиізбен сәндендіреді. Өздерінің эстетикалық нышандары бойынша бұл кілемдер тоқыма кілемдерден қалыспайды. Киіз түскиіздер техникалық тәсілдерге және материалдарға байланысты мынандай үш түрге бөлінеді: мәнерленген (мозайкалық), бастырма техникасымен жасалған және киіз негізге қабысып тігілген. Түскиіз тік төртбұрышты пішінді, орталық бөлігі кейде бірнеше өрнектік жолақшасы бар П тәрізді фризбен қоршалған суреті болатын дәстүрлік мәнерде құрылған. Киіз үстіне жүктеу/скачать 450 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|