Тағайбекова Дариға Сірнебайқызы «Адам және жануарлар физиологиясы» пәні бойынша
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
Тағайбекова Дариға Сірнебайқызы «Адам және жануарлар физиологияс-emirsaba.org
| Иiс анализаторлары. Иiс анализаторлары адам мен жануарларда дистанттық хеморецепциясымен байланысты. Иiс анализаторы ең ерте дамыған, қоршаған ортадағы биологиялық маңызды химиялық сигналдарды қамтамасыз етедi.
Иiс анализаторының жетiлуiне қарай организмдер екi топқа бөлiнедi – макросоматиктер және микросоматиктер. Макросоматиктерге иiс анализаторы жақсы дамығандарға сүтқоректiлер жатады. Микросоматиктерге иiс анализаторы нашар дамығандар жатады - кит, маймыл, адам т.б. Иiс анализаторларының рецепторлары мұрын қуысында кеңсiрiктiң жоғары жолында орнласқан иiстiк кеңсiрiк болып келедi, ауданы шамамен 5-8 см2, эпителийдiң қалыңдығы 100-150 мкм, олардың тiрек клеткаларының арасында диамтерi 5-6 мкм иiс рецепторлары жалағсады. Иiс рецепторларының саны адамдарда 10-20 млн жетедi. Әрбiр рецептордың ұзындығы 10 мкм, 6-12 жiңiшке кiрпiкшелерi шығып тұратын, иiс буылтығымен аяқталады. Иiс рецепторлары көптеген тiтiркендiргiштердi қабылдай алады, бiрақ олардың бiр затқа сезiмталдығы өте күштi, екiншi затқа – орташа болады. Иiстiң түрлерi осы кезге дейiн толық жiктелмеген, сондықтан иiстi көбiнесе иiс шығаратын заттардың атымен атайды. Мысалы, жуа, раушан, сiрке иiстерi. Сонымен қатар иiс шығаратын заттарды химиялық құрылымына (Х.Хеннинг) қарай жiктеген. Бiрақ әртүрлі құрылымды заттардың бiрдей иiс шығаратыны анықталған. Д.Эймур иiстi жетi түрге бөлген: камфора, жұпар, гүл, жалбыз, эфир, өткiр және шiрiк иiстер. Бұл заттардың молекуласының пiшiнi әртүрлі (дөңгелек, делек, таяқша) болады. Иiс тiтiркендiргiшi ұзақ әсер еткенде оған иiс анализаторы бейiмделедi. Ауа неғұрлым таза болса иiс анализаторының сезiмталдығы соғұрлым жоғары болады. Иiс сезу туралы екi көзқарас бар: Химиялық теория бойынша иiс сезу молекулалардың құрамымен байланысты; Физикалық теория бойынша – электромагнит толқындарымен байланысты. Иiс буылтығынан басталған талшықтар алдыңғы (соңғы) мидың бiрнеше құрылымдарына барады (иiс төмпешiгiне, алдыңғы иiс ядроларына т.б.). Иiс сезу сезiмталдығы төмендеуi – гипосмия, жойылуы – аносмия, иiстi терiс түйсiну – паросмия деп аталды. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|